Ovih februarskih dana, vraćam se ponovo u 1996. godinu, jednu od najbolnijih za srpski narod Sarajeva i okoline, na dane “paklenog primirja”, vrijeme kada je oružje umuklo, a dodatna tuga se uselila u skoro svaki srpski dom u sarajevskim opštinama. Dejtonska „pravda“ protjerala je srpsko stanovništvo, njihov zavičaj „poklonila“ FBiH, Srbe osudila na bolnu seobu.

I danas, kada prelistavam ratna sjećanja, često se zaustavim na tužnim stranicama ispisanim u januarskim i februarskim danima 1996. godine, kada su sarajevski Srbi iz Grbavice, Vraca, Vogošće, Ilijaša, Ilidže, Hadžića, Rajlovca, centra Sarajeva i drugih mjesta ostavljali svoja rodna ognjišta i odlazili u neizvjesnost.

Konvoji tuge, šibani vjetrovima i susnježicom, kretali su se preko Trebevića, Pala i Romanije. Pored onog što se iz kuće moralo u zavežljaje staviti za novi početak u nigdini, očevi i majke nosili su svoje mrtve sinove. Iz porodičnih grobalja ih ekshumirali da neprijateljima ne bi priuštili zadovoljstvo čerečenja humki i rušenja njihovih spomen-obilježja. Umiranje svojih najdražih za slobodu su preživjeli, a ovo drugo, što bi se moglo desiti ako ih ostave na nemilost krvnicima, sigurno ne bi. Plakali su tih dana i nebo i zemlja.

Ostavljali su Srbi Sarajevo da se raduje tuđoj nesreći, krenuli tamo gdje će njihovi najmiliji naći vječni mir. Većina tih staza, polivenih očevim i majčinim suzama, vodila je preko Romanije, apostolske gore, vječne zaštitnice slobode, pravde i pravoslavlja.

U sjećanjima i danas, nakon pune dvije ipo decenije, čujem majčin lelek, očev teški uzdah, često u košmarnim snovima dodirujem njihove suze, tješim ih iako znam da utjehe i lijeka za njihove rane nema. Slušam kako na talasima sokolačke Radio-stanice Romanija u prohladnim noćima pozivaju stanovnike malog grada da dočekaju nevoljnike da im se nađu pri ruci, smjeste ih u svoje tople domove, uzmu kramp i lopatu i pođu u Poljak polje, prostor gdje se postavljaju temelji Malog Zejtinlika, da pomognu mehanizaciji koja je otvarala tvrdu romanijsku zemlju za drugu sahranu heroja sa Grbavice, Vraca, Ilijaša… I, zaista, Sokolac nije skrivao bol u tim teškim danima, pokazao je neviđenu humanost i dobrotu, brisao suze neutješnim, hrabrio ih da istraju, prežive novu golgotu, da žive za svoje najmilije, za odlaske na groblje, molitve za duše junaka, za njihove potomke. I danas čujem bariton sveštenika Milorada, čija je molitva nebesima predavala najbolje srpske sinove. Sada je i dobri prota u društvu novomučenika, služi nebesku liturgiju.

Danima i noćima stizali su konvoji tuge do Malog Zejtinlika. Po drugi put, uz umorni i promukli majčin lelek i potoke suza, u vječnost su odlazili oni što živote ugradiše u temelje Republike Srpske. Brojne su svjetske TV kuće i agencije bile zapanjene seobom sarajevskih Srba. Promrzle kolone su se našle u udarnim vijestima. Nažalost, tadašnja Srbija je nijemo posmatrala egzodus i patnju svojih sunarodnika. Rijetki su bili mediji u sestrinskoj zemlji koji su prenijeli potresne prizore na putevima u izbjeglištvo. Zahvaljujući Vladi Republike Srpske, Udruženju Srba Sarajevsko-romanijske oblasti u Torontu, prilozima vjernika Srpskog kulturnog kluba Sveti Sava, koji žive u Hokton Parku, predgrađu Sidneja, Crkvenoj opštini Sokolac, opštini Sokolac, Boračkoj organizaciji opštine Sokolac, Boračkoj organizaciji Sarajevsko-romanijske regije i Skupštini Grada Istočno Sarajevo, u srcu Romanije nikao je Mali Zejtinlik, najtužniji dio srpske zemlje na Balkanu. Na njegovim kapijama, u hladu hrama Prepodobne majke Paraskeve, dežura grandiozni krst koji simbolizuje život vječni . Na sivom krstolikom mermeru utisnute su riječi „Čekamo vaskrsenje mrtvih“. Ovaj detalj Malog Zejtinlika projektovao je Branislav Šarović.

Kada stupite na ovaj prostor, gdje su najglasniji zvuci jezive tišine, obuzima vas poseban osjećaj, ono što ni čuveni Andrić u zenitu svog stvaralaštva ne bi mogao opisati. Zadrhti pero u ruci, srcu postane tijesno u grudima, oči se prikuju za kolonu krstova isklesanih od prilepskog bijelog kamena po uzoru na one u solunskom Zejtinliku. Devet stotina pedeset osam krstova kazuje tragiku srpskog roda u potonjem ratu. Ni najrazorniji vjetrovi romanijski tu ne mogu ugasiti svjetlost svijeće voštanice i otjerati miris tamjana, jer ih Svevišnji drži u svojim rukama.

Kada uđete u svetu tišinu, pritisuti pogledom sa fotografija junaka, osjećate krivicu što ste među živima, što im se u žrtvi niste pridružili. Na čelu besmrtne kolone, odmah uz temelje grobljanske kapije, sahranjeni su Đuričići – braća Milan i Milomir, otac njihov Borko. Majka Jela, sve do smrti, svakodnevno je obilazila njihovo vječno počivalište. U Novom Zejtinliku 34 porodice su sahranile po dva sina. U koloni besmrtnika su tri brata Radonja: Mitar, Marko i Mlađo i tri brata Cvijanovića iz Ilijaša : Slobodan, Cvjetko i Milinko . Niko i Milka Košarac sagradili su novi dom u blizini groblja, da bi mogli češće biti pored humki svojih sinova – Spasimira i Milomira, koji poginuše u istom danu. Dušanka Fržović iz sarajevskih Nedžarića je došla u Sokolac da bude blizu Novog Zejtinlika i svojih najdražih – sinova Gorana i Zorana i supruga. Sedmog februarskog dana 2016. godine majci mučenici je uslišena molitva da se nađe u zagrljaju svojih sinova i supruga. Aleksa i Ljubinka Barjaktarević tuguju u sokolačkom naselju Majdani za sinovima Goranom i Duškom. Porodica Damjanović je na Čemernu izgubila dva brata, dvije kćeri i sina. I oni su vječni mir našli u kamenitoj romanijskoj zemlji. Među svijetlim grobovima su i vječna počivališta tri petnaestogodišnjaka – Slobodana Golubovića, Miodraga Pukete i Saše Perića. Sa braćom, u krilu glasinačke ravnice i šumovite Romanije, počiva i ruski dobrovoljac Jurij Pavel Pilipćik. Imao je samo 20 godina kada je poginuo na Nišićkoj visoravni.

Evo imena novomučenika, rođene braće, koji stradaše za slobodu svog roda čiji posmrtni ostaci leže u „Novom Zejtinliku“.

Rajko i Đorđo Grujić iz Vogošće, Stanislav i Branislav Pavlović iz Ilidže, Budimir i Spasoje Rajić iz Vogošće, Milomir i Spasimir Košarac iz Vogošće ( poginuli u istom danu), Milan i Milomir Đuričić iz Vogošće, Drago i Jovo Knežević iz Sarajeva, Milenko i Radenko Andan iz Ilidže, Sreto i Petar Todić iz Starog Grada, Aleksa i Dragan Stjepić iz Ilidže, Mitar i Milan Vasić iz Ilidže, Milutin i Simo Ćosović iz Ilidže, Sreto i Jovo Plakalović iz Starog Grada, Dimitrije i Petar Bilal iz Ilijaša, Zoran i Dragan Krajišnik iz Ilijaša, Goran i Duško Barjaktarević iz Ilijaša, Slavko i Stanislav Stojanović iz Ilijaša, Blagoja i Petko Marković iz Vareša, Mirko i Marinko Rosuljaš iz Ilijaša, Đorđo i Rajko Bunjevac iz Ilijaša, Janko i Strajko Okilj iz Ilijaša, Pero i Mirko Kenjić iz Ilidže, Žarko i Boško Vučenović iz Ilijaša, Janko i Zdravan Damnjanović iz Ilijaša, Zoran i Goran Fržović iz Nedžarića, Dragutin i Mitar Vujić iz Ilijaša, Slaviša i Zoran Simić iz Vogošće, Vaso i Luka Janjić iz Ilidže, Aleksa i Dragan Tambur iz Rajlovca, Milivoje i Rajko Lakić, Ratko i Janko Stolica iz Ilijaša, Velibor i Dalibor Vanovac iz Ilijaša, Miroslav i Stojan Simendić iz Vogošće, Ratko i Neđo Đukanović iz Vogošće i Zoran i Božidar Kostić iz Ilijaša.

Ako se ovoj tužnoj nisci doda još preko 900 imena junaka sahranjenih u Novog Zejtinliku, shvatićete težinu tragedije koju je doživio srpski narod na ovim prostorima u borbi za slobodu.

Samo nekoliko kilometara sjeveroistočno od Novog Zejtinlika, pored puta Sokolac – Knežina, u naselju Kopjevići, nalazi se groblje gdje su sahranjena 53 borca poginula na olovskom ratištu. Tu ih je najbliža rodbina iz njihovih sela oko Olova prenijela nakon Dejtona. Krstovi, kao i u Novog Zejtinliku, od prilepskog bijelog mermera. Iste su sudbine novomučenci koji sanjaju san pravednika uz huke talasa rijeke Bioštice.

I na brojnim drugim mjestima diljem Romanije su humke ratnika, onih koji život dadoše za slobodu i budućnost srpskog roda. O velikoj žrtvi svjedoče manastir Sveti velikomučenik Georgije na Ravnoj Romaniji, na čijim unutrašnjim zidovima, umjesto fresaka, stoje imena 4.000 poginulih pripadnika Vojske Republike Srpske sa područja Sarajevsko-romanijske regije , centralno spomen-obilježje u centru Sokoca sa 1.170 imena poginulih srpskih vojnika sa istog prostora, te spomen-obilježja u Ćavarinama, Sokolovićima, Barama i u starom groblju Gradac u Sokocu. Na području opštine Sokolac živi nešto više od 13.000 stanovnika, a u utrobi romanijske zemlje u minulim godinama sahranjeno je blizu 1.500 srpskih vojnika.

Glasno opominje tišina Novog Zejtinlika sve koji zaboraviše na golgotu, one koji se danas grle sa ubicama, lopove i ratne profitere koji su na kostima poginulih zidali vlastito bogatstvo. Tih nema na Zadušnice da dođu u taj sveti prostor. Ne smiju da svrate. Svjesni su da bi im se ruke okamenile kada bi pokušali da se prekrste nad svjetlošću koja isijava iz humki novomučenika. Dolazi najbliža rodbina, prijatelji i saborci u vrijeme obilježavanja dana Prve i Druge romanijske brigade, na krsnu slavu Vojske Republike Srpske – Vidovdan. Boračka organizacija opštine Sokolac, opština Sokolac i grad Istočno Sarajevo brinu o održavanju ovog spomen-kompleksa. U tome, gledajući na značaj ovog parčeta svete srpske zemlje, simbolično učestvuje Vlada Republike Srpske.

U majci Srbiji još uvijek ne znaju koliku su cijenu slobode platili Srbi s druge strane rijeke Drine. Političari, lažni pacifisti, žbiri, članovi armije nevladinih organizacija i „nezavisni“ novinari izvinjavaju se dželatima, a ne svraćaju u Novi Zejtinlik, gdje počiva mladost Sarajevsko-romanijske regije. Strahuju da ne uvrijede ubice i svjetske moćnike.

U predizborno vrijeme, u trci za glasačima i glasovima u Srpskoj, Novi Zejtinlik se, nažalost, maksimalno eksploatiše, a zaboravlja u prvom danu kada vlastodršci zajašu udobne fotelje.

I ovaj tekst obojen tugom, ima cilj da kaže istinu o borbi srpskog naroda na prostoru Sarajevsko-romanijske regije, jer su , nažalost, još uvijek na sceni laži, podmetanja, neobjektivno tumačenje onog što se desilo u minulom ratnom vremenu. Još uvijek nismo došli u stanje koje bi omogućilo razumu pravo glasa, da se realno sagleda tragika najsvježije ratne prošlosti, što je nepremostiva prepreka koracima u buduće vrijeme. Bolno je da ne možemo prihvatiti istinu o stradanju drugih. To je pregolem grijeh prema žrtvama bilo koje vjere i nacionalne pripadnosti. Ne smijemo zaboraviti da su, kako napisa novinar i spisatelj Miodrag Popov, „suze iste vjere“.