Srednjovjekovni gradovi Klobuk i Mičevac, kao i Kula Brankovića u Trebinju predstavljaju najznačajnija očuvana utvrđenja, odnosno gradove iz tog perioda koji i danas odolijevaju zubu vremena.

Ova utvrđenja podsjećaju na važne istorijske činjenice koje se vezuju za njih, a jedna od njih je da je kod Klobuka ratovala i Napoleonova vojska.

Klobuk je bio najimpozantniji srednjovjekovni grad-tvrđava koji se nalazio na ovim prostorima. Ostaci grada nalaze se 30 kilometara od Trebinja, na strmim liticama, a moguće mu je prići sa zapadne strane, sa magistralnog puta koji vodi ka Nikšiću.

Stari grad Klobuk je 2006. godine proglašen nacionalnim spomenikom BiH.

U istorijskim spisima Klobuk se pominje kao jedan od gradova u oblasti Travunija koji u periodu kasnog srednjeg vijeka potpada pod vlast Nemanjića.

Istoričar Muzeja Hercegovine u Trebinju Simo Radić rekao je Srni da je kroz vijekove Klobuk mijenjao vladare, a najznačajniji je kao vojno uporište u kojem je u vrijeme vladavine Turske bila smještena vojna posada.

- Grad Klobuk je više bio značajan kao vojno uporište, tek u 15. vijeku se pominje njegovo podgrađe koje nije imalo privredni značaj. U periodu vladavine Turske tu je bila smještena vojna posada, imali su magacine za oružje, čatrnje i sve što je bilo potrebno za njeno funkcionisanje - navodi Radić.

On ističe da je od značajnijih događaja onaj iz 19. vijeka, tačnije iz 1807. godine, kada su udružene snage Crnogoraca i Rusa pokušale da izvrše napad na Klobuk i zauzmu ga, ali bezuspješno, jer Rusi nisu bili vični ratovanju po hercegovačkom kamenjaru.

Radić dodaje da su tada Turcima u pomoć stigli trebinjski Turci i francuske, Napoleonove jedinice iz Dalmacije.

- Klobuk je važna pogranična tvrđava jer je polovinom 19. vijeka ustanovljena granica između Crne Gore i Hercegovine, da bi 1878. godine, nakon okupacije BiH od Austrougarske, trupe koje su bile stacionirane u Klobuku odbile da se predaju dok Austrougari nisu teškom artiljerijom bombardovali grad, tako da je Klobuk nestao sa istorijske pozornice - ističe Radić.

Nakon toga, napominje Radić, tvrđava više nije obnavljana ni korištena u vojne svrhe, ali još odolijeva zubu vremena.

Mičevac - trgovačko središte

Još jedno srednjovjekovno utvrđenje, grad Mičevac, koji se nalazi na oko pet kilometara od Trebinja, na desnoj obali Trebišnjice, značajan je jer su arheološkim istraživanjima otkriveni fragmenti keramike i stakla koji su proizvedeni u Njemačkoj i Italiji, što znači da je na tom mjestu bilo trgovačko sjedište.

Radić navodi da je, prema predanju, Mičevac izgradio izvjesni vojvoda Mičeta, a mada se u istorijskim izvorima Mičevac pominje u 10. ili 11. vijeku, postoji praznina do 15. vijeka, kada je opisan kao jedan od gradova koji pripadaju porodici Kosača.

- Pominje se njegovo značajno podgrađe, odnosno naselje koje je postojalo ispod zidina, a koje je prema nekim podacima imalo do 6.000 stanovnika, pa je on bio jedan od većih i značajnijih gradova u to vrijeme - ističe Radić.

U Mičevcu je, dodaje on, bila postavljena i carina koju je uspostavio herceg Stjepan Vukčić Kosača.

- Nakon 1466. godine, kad su Turci zauzeli Trebinje, nemamo više pomena o Mičevcu, tako da je vjerovatno taj grad prestao da postoji, vremenom je raseljen - kaže Radić.

Neka od predanja koja se odnose na Mičevac su, navodi Radić, o skrivenom blagu na području grada, što je kroz istoriju uticalo da se vrše različita iskopavanja, ali bezuspješno.

Pretpostavke o lokaciji srednjovjekovnog Trebinja

Radić ukazuje da postoji više pretpostavki gdje se srednjovjekovno Trebinje nalazilo, a jedna od varijanti jeste da razvoj srednjovjekovnog Trebinja počinje na brdu Crkvini, gdje se nalazila ilirska gradina, a pronađeni su ostaci ranohrišćanskih bazilika i utvrda.

- Ta teorija je povezana tako da je zamišljeno da je na Crkvini bilo utvrđenje, dok je gradski i civilni dio bio uz rijeku Trebišnjicu oko Crkve Svetog Jovana Krstitelja u naselju Police. Tome u prilog ide i to što je tu pronađena nagrobna ploča trebinjskog Župana Grda, najstariji spomenik sa ćiriličkim natpisom na ovim prostorima koji datira od 1186. godine. On ukazuje da je to bila prvobitna nekropola, odnosno groblje tadašnjeg Trebinja gdje su sahranjivani ugledni ljudi tog kraja - napominje Radić.

U dvorištu muzeja - dvor srpske kraljice Jelene Anžujske

On ističe da su arheološka istraživanja koja su započeta u dvorištu Muzeja Hercegovine dovela do otkrića ostataka srednjovjekovne palate koja bi mogla biti dvor čuvene srpske srednjovjekovne kraljice Jelene Anžujske.

- Same dimenzije ukazuju da je riječ o veleljepnoj građevini u kojoj bi mogao biti smješten i administrativni aparat i da služi kao rezidencija u tom periodu tako da je iznesena jedna pretpostavka da je dvor Jelene Anžujske, čuvene srpske srednjovjekovne kraljice, bio na području gdje se sada nalazi dvorište Muzeja Hercegovine - kaže Radić.

On dodaje da je važan srednjovjekovni spomenik u Trebinju Kula Brankovića, koja se nalazi u naselju Police, a u imala je ulogu osmatračnice.

- Njen naziv je potekao odatle zato što u vrijeme vladavine Stefana Dečanskog i Dušana ovim krajevima upravljaju vojvoda Mladen i sevastokrator Branko, djed i otac Vuka Brankovića, a postoji predanje da porodica Branković potiče iz ovog kraja - napominje Radić.

On naglašava da je ovaj srednjovjekovni spomenik danas relativno dobro očuvan, ali komplikovani imovinskopravni odnosi sprečavaju obnovu.