Moćna porodica Kosača imala je više gradova u kanjonu Bistrice i njene pritoke Govze na području današnje opštine Foča.

U gradu Prilepu ili Prilepcu, utvrđenju Kosača u kanjonu Bistrice, kuda danas prolazi magistrala Foča-Sarajevo, a u blizini sela Kuta, ostalo je očuvano više zidina i kula.

- Grad je vjerovatno izgrađen u prvoj polivini 15. vijeka i imao je funkciju da kontroliše saobraćaj i brine o bezbjednosti na tom putnom pravcu koji je povezivao Župu Govzu sa drinskim drumom na ušću Bistrice u Drinu  kaže profesor istorije, asistent na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Istočnom Sarajevu Bojan Krunić.

U blizini Prilepa, na suprotnoj strani, nad samim kanjonom u ataru sela Donji Budanj, na lokalitetu Kulina, smješten je još jedan grad Kosača.

Foto: srna.rs

Na tom lokalitetu otkriveni su temelji četiri polukružne kule, istaknute stijene nad provalijom mjestimično su povezane zidovima, a vidljivi su i tragovi dvije veće pravougaone građevine i ostaci cisterne", navodi Krunić.

Prema njegovim riječima, pretpostavlja se da bi to mogao biti jedan od dva poznata grada iz Župe Bistrica - Ostružnica ili Bistrički grad.

Na tom pravcu, značajno utvrđenje Kosača bio je i grad Jeleč sa podgrađem na rijeci Govzi, pritoci Bistrice, a koji se prvi put u izvorima pominje 1420. godine.

- Nalazio se na krševitom brdu na lokalitetu Gradina iznad lijeve obale rijeke Govze i njene pritoke Krupice, koja se upravo tu uliva. U pisanim izvorima, među stanovnicima ovog grada pominju se i razne zanatlije, što govori o privrednom razvoju cijelog tog kraja, da bi dolaskom Turaka tvrđava bila razrušena, dok je podgrađe nastavilo da se razvija - ističe Krunić.

   Foto: srna.rs

Kosače su imale utvrđenje i u kanjonu Ćehotine, u Falovićima, zaseoku sela Potpeć, na putu od Foče prema Pljevljima, u današnjoj Crnoj Gori.

Ostatke tog utvrđenja - urušene kule i bedeme, mještani nazivaju Grad, a taj arheološki lokalitet je poznat pod imenom Retinje.

Krunić napominje da se u vrijeme nastanka svih ovih gradova i utvrđenja sve više osjeća privredna povezanost sa Dubrovnikom, jer dubrovački trgovci češće borave u tom kraju i utiču na poslovnu aktivnost domaćeg stanovništva, što potvrđuje veliki broj dokumenata sačuvanih u dubrovačkom arhivu.

Izuzev pojedinačnih, nikada nisu izvršena sistematska arheološka istraživanja svih ostataka srednjovjekovnih gradova na području dnaašnje opštine Foča, što bi se moralo uraditi, smatra Krunić, jer su pisani izvori nedovoljni za rekonstrukciju života u tom periodu.

- Zbog toga su sistematska arheološka istraživanja izuzetno važna i jedino nam ona mogu dati prave podatke i pružiti sliku o načinu života u tim građevinama - naglašava Krunić.

  Foto: srna.rs

Padom pod Osmanlije 1465. godine, svi gradovi hercega od Svetog Save u fočanskom kraju su porušeni, izuzev Tođevca.

- Turci su to uradili zbog vojnog, strateškog značaja, jer su na taj način mogli lakše da brane osvojeno područje, sprečavajući u slučaju neke kontraofanzive stvaranje većih uporišta - objašnjava Krunić.

Istoričar kustos Muzeja Stare Hercegovine Danko Mihajlović navodi da je Foča do 1373. godine bila u sastavu Srbije i da u svom razvoju mnogo duguje trgovini i položaju između kontinentalnog i primorskog dijela srpske države.

- Dolaskom Sasa iz Njemačke, u Srbiji je polovinom 13. vijeka krenuo razvoj rudarstva, a sa tim i propratne trgovine, pa je na trgovačkim rutama podignut niz utvrđenja - kaže Mihajlović.

Mihajlović ističe da su u vrijeme hercega Stefana ovi krajevi doživjeli ekonomski vrhunac, a koliki su značaj imali najbolje govori sistem utvrđenja.

- Herceg Stefan je imao značajne prihode od naplaćivanja carina i poreza i, zahvaljujući tome, imao je ekonomsku moć da gradi, a potom da u tim utvrđenjima drži brojne posadnike koji su kontrolisali rutu. Ujedno su ta utvrđenja imala značajnu odbrambenu ulogu - ukazuje Mihajlović.

Činjenica da se na prostoru samo današnje opštine Foča nalazio čitav lanac hercegovih gradova govori dovoljno o moći i raskoši Vojvodstva od Svetog Save.

Uz malo dobre volje, nadležni bi morali da prepoznaju potrebu da ostatke gradova, koji su i prelijepi vidikovci, ako je već restauracija preveliki zalogaj, bar oslobode iz kandži šiblja i zaborava, zaštite, konzerviraju i uvrste u turističku ponudu, a time očuvaju i bogatu istoriju ovog kraja.