Upadi u srpske ili u stanove vojnih lica početkom 90-tih bili su svakodnevni, ali je to tema na koju već godina hrvatska javnost ćuti, a aktuelizovana je pisanjem medija da je predsjednički kandidat Dragan Primorac, kojeg podržavaju vladajući HDZ i Domovinski pokret, bio dio antiterorističke jedinice koja je 1991. pretresala srpske stanove.

Napisao je to u saopštenju Vlado Bužančić, komandant antiterorističke jedinice Policijske uprave splitsko-dalmatinske od 1. septembra 1990. do 15. januara 1991. godine. Njegovo saopštenje imalo je za cilj da se dokaže da je Primorac bio uključen u aktivnosti vezane uz stvaranje samostalne Hrvatske. Pitanje ratne prošlosti Primorca u Hrvatskoj je pokrenuto nakon što je prošle sedmice on postao počasni član Generalskog zbora, na šta je posebno oštro reagovala opozicija.

Pokušavajući da dokaže da je Primorac ipak bio u ratu, Bužaničić je spomenuo da je ta, kako je naziva, paravojna jedinica, na temelju dojava, pretresla više od 3000 "sumnjivih" srpskih stanova.

To je bio samo jedan od načina kako se odnosilo prema vojnim licima i nacionalnim manjinama u tom vremenu, ali i generalno onima koji se nisu dokazali po smislu „nacionalne čistoće i pravovjernosti“.

Za neke od slučajeva ubistava (poput porodice Zec) ili premlaćivanja se zna, ali su brojni i drugi primjeri otpuštanja s posla i ponižavajućem potpisivanju izjava lojalnosti po preduzećima.

Istoričar Hrvoje Klasić kaže da se početak 90-tih godina u Splitu naziva i ratom za kvadrate jer je u tom gradu svaki treći stan bio u vlasništvu tadašnje JNA i Saveznog sekretarijata narodne obrane (SSNO). Ukupno je u vojnom fondu bilo 38.226 stanova, od kojih ih je čak 8640 bilo u Splitu.

- Čega se pametan stidi, budala se ponosi - kaže Klasić jasno aludirajući na Bužančićevo saopštenje o Primorcu.

O tome, ističe Klasić, „svi znamo, ali znamo i kako hrvatska javnost, istoričari i političari ćute“.

- To su događaji koji pokazuju da i u Domovinskom ratu, kao i u svakom drugom ratu, postoje stvari koje se nisu smgele događati i koje moramo osuditi. Takve su stvari zločini koje su činili vojnici, policajci ili civili nad pripadnicima srpskog naroda - navodi Klasić.

Dodaje da su to progoni iz stanova, šikaniranja, otpuštanja s posla, kao i ove aktivnosti kad se pod izgovorom antiterorističkih aktivnosti često događala pljačka, zastrašivanje uglavnom penzioniranih oficira, pripadnika bivše milicije...

- O tome mi svi znamo, tome smo svjedočili – kaže on.

Slovenka Marinković je prisilno iseljena tokom rata, a njenu priču prenio je portal Balkan Insajt i dodaje da se radi o jednoj od mnogih žrtava prisilnog, ponekad ekstremno nasilnog i gotovo isključivo nezakonskog iseljenja hrvatskih građana iz stanova koje je JNA dodjeljivala svojim zaposlenima.

Neke od deložacija sprovedene su na osnovu "rješenja o privremenom korišćenju" stanova Ministarstva odbrane, a neke su sprovedene sasvim nezakonski, pod prijetnjom oružjem.  Marinković je ispričala da je 1993. grupa vojnika isprva pokušala da joj oduzme stan, što je ona uspela da spriječi, ali je kasnije HOS oko tih nastojanja bio nešto uporniji.

Prvo su na čelu sa komandantom Ivanom Perkušićem, priča ona, iz stana iznad izbacili majku s kćerkom. Prisilili su je pištoljem uperenim u glavu da izađe.

Uskoro je došao red i na Marinkovićevu.

Kad su joj provalili u stan, ona i Tonči Majić, lokalni aktivista koji je pokušao da zaustavi deložaciju, pozvali su policiju, koja je bila nemoćna i koja ju je pokušala smiriti riječima "nemojte da vas ubiju, svašta se može dogoditi".

Majić je završio slomljenog nosa, a oboje je vojna policija odvela u vojni zatvor Lora, gdje su mučeni srpski civili.

Kasnije su pušteni na intervenciju tadašnjeg zamjenika ministra odbrane Gorana Dodiga.

Kasnije je, priča, u stanu zatekla vojnike.

- Rekla sam vojnom policajcu da ovi ljudi... kradu moje stvari i pitala ga je li njemu normalno da to samo gleda. A onda me jedan od njih pitao imam li račune za te stvari. Ja sam ga pitala koje, a on je samo odgovorio da sve to pripada Hrvatskoj sada - prisjetila se Marinkovićeva u priči za Balkan Insajt.

Godine 2000. konačno je uspjela da povrati stan, dobivši na sudu slučaj protiv bivšeg vojnika koji se u njega uselio.

Još jedan splitski primjer, pronađen je na stranicama Dolumente, a radi se o slučaju Anke Zjačić. Njen muž poginuo je početkom rata od snajperskog metka. Zato što joj je muž bio oficir JNA, na brutalan način je deložirana iz stana 1992. u Splitu. Njena priča obrađena je i u dokumentarnom serijalu „Stambeno pitanje“, novinarke Silvane Menđušić.

Jasan broj ljudi koji su nezakonito izbačeni iz stanova je nepoznat, ali nevladine organizacije koje se bave ovim pitanjem procjenjuju da se otprilike radi o 10.000.

Istoričar Klasić u izjavi za hrvatski portal Ideks, kaže da se to sada zataškava jer se smatra da narušava dignitet rata.

Mišljenja je da se dignitet brani osudom takvih postupaka i dodaje da je u takvim slučajevima učestvovala manjina učesnika u ratu.

- Možemo reći da je bilo puno više anarhije u tome svemu nego provedenih djela planski od države. To ne znači da državna tijela nisu znala za brojne postupke, ali događalo se da pojedinci i naoružane grupe uzmu pravdu u svoje ruke, da ulaze ljudima u stanove bez obzira na to što ti ljudi nisu ugrožavali hrvatski suverenitet - navodi Klasić i ističe da je  bilo i slučajeva koji se danas neće gledati kao nasilni, a to je da su određene srpske porodice napuštale stanove, prodavali ih ili mijenjali kad su vidjeli da voda dolazi do grla i kad su shvatili da im je egzistencija ugrožena.

- Svjedočio sam i lično situacijama kad su naoružani pojedinci provaljivali u stanove. Sjećamo se onih natpisa po objektima "zauzeo Hrvat". "ožda danas to zvuči glupo, ali moj rođak koji je imao objekt na jednom jadranskom ostrvu zamolio je komšiju da napiše na fasadi upravo "zauzeo Hrvat". Da se zna čije je i ne uđe unutra - naveo je Klasić.

Naveo je i da je najviše slučajeva pretresa stanova tamo gdje je najviše bilo Srba ili vojnih lica: u Sisku, Osijeku, Zagrebu, Splitu.  

- Jasno je ko je bio na vlasti. HDZ je imao vojsku, policiju u nastajanju i ništa se nije moglo dogoditi da to čelni ljudi HDZ-a ne znaju. Velikim dijelom su članovi i simpatizeri HDZ-a učestvovali u ovim aktivnostima. Ko misli da nije tako, taj je slijep ili zlonamjeran. To je nešto s čim se trebamo suočiti - rekao je Klasić za Indeks.