Na Palama je 4. aprila 1992. godine počela da radi ratna vojna bolnica “Koran” u okviru Četvrtog sanitetskog bataljona Sarajevsko-romanijskog korpusa Vojske Republike Srpske.

Početak građanskog rata u BiH mnoge zdravstvene radnike onemogućio je u dolasku na radna mjesta, posebno u Sarajevu. Sve bolnice koje su tada postojale ostale su u gradu pod muslimanskom kontrolom.

Zbog ratnih dejstava i progona ljekara srpske nacionalnosti iz Sarajeva, osim bolnice “Koran”, tada su na području Sarajevsko-romanijske regije osnovane i ratne bolnice “Podromanija” na Sokocu, “Žica” na Ilidži i “Kasindol” u Lukavici.

Početkom ratnih dešavanja hotelski kompleks “Koran” na Palama pretvoren je u bolnicu.

Bivši ministar zdravlja Republike Srpske Dragan Kalinić ocijenio je da su ratno-civilna bolnica “Koran” i ljudi koji su radili u njoj, nesumnjivo, heroji proteklog Odbrambeno-otadžbinskog rata.

- Zajedno sa bolnicama `Žica` u Blažuju, `Kasindol`, `Nahorevo`, vojnom bolnicom `Sokolac` i Zavodom za javno zdravstvo, ona je činila jedinstven zdravstveni prsten na periferiji Sarajeva. Iz tog grada su protjerane ili su spasavale živu glavu na stotine istaknutih ljekara i članova medicinskog osoblja, zajedno sa svojim porodicama - rekao je Kalinić za Srnu povodom 32 godine od osnivanja bolnice “Koran” na Palama.

On se prisjeća da je tada kao ministar zdravlja u Vladi Srpske, ali prethodno i kao ratni hirurg u bolnici “Koran”, sa ponosom svjedočio stručnosti, hrabrosti, humanosti i požrtvovanju njegovih sarajevskih kolega, koji su tih ratnih godina u potpunoj oskudici medicinske opreme i lijekova učinili herojske podvige.

Kalinić ocjenjuje da im se institucije Srpske, uvažavajući sve poteškoće u kojima su svih ovih 30 i više godina, nisu dovoljno odužile, te se nada da će se i ta “nepravda” ispraviti.

Na ledini nicale bolnice u kojima su spasavani životi

Prema riječima Kalinića, u Sarajevsko-romanijskoj regiji, praktično na ledini, u objektima koji nisu predviđeni za ratnomedicinsku namjenu, nicale su bolnice čiji su rukovodioci, među kojim su ljekari Ždrale, Pejić, Borkovac, Taušan i Vuković, ispoljili izuzetne stručne i organizacione sposobnosti.

On napominje da im je bilo neuporedivo teže da uspostave i održe ove sisteme u odnosu na druge dijelove Republike Srpske, te da upravo u tome leži njihov istorijski podvig.

- Najbolji svjedoci su ranjeni i preživjeli borci Vojske Republike Srpske i civilno stanovništvo, koje se oslanjalo na njihovu pomoć. Pokazalo se da je blizina ovih bolnica liniji fronta, uz sve bezbjednosne rizike, bila presudna za pravovremeno spasavanje ljudskih života. U svemu tome nezaobilazna je bila stručnost vrhunskih srpskih civilnih i vojnih ljekara koji su izbjegli iz Sarajeva - ističe Kalinić.

On objašnjava da je praksa nalagala da se odbace krute sanitetske šeme iz doba JNA, te se cjelokupan medicinski rad morao prilagoditi novim, specificnim uslovima koje je nametnuo protekli tragični ratni sukob u BiH.

Skromno obilježje na Palama samo je djelić podsjećanja na ono šta je tokom posljednjeg rata značila bolnica “Koran”.

- Nažalost, njena zgrada, koja je prethodno bila UPI-jev hotel, danas je požarom devastirana. Vjerujem da će opštinske vlasti na Palama naći načina da ovaj objekat i prostor učine dostojnijim mjestom koje bi trebalo da posjećuju mlade generacije da bi se podsjetile na slavno vrijeme otpora i odbrane Republike Srpske - poručuje Kalinić.

Jedan od nekadašnjih pacijenata Milan Cicović prisjeća se da je u bolnicu “Koran” dovezen 5. avgusta 1995. godine u teškom stanju sa temperaturom oko 40 stepeni Celzijusovih, koja je trajala više od dvije sedmice sa povremenim gubicima svijesti.

On dodaje da je prvo boravio u bolnici “Žica” u Blažuju, gdje je početkom avgusta operisan zbog prostrelne rane na lijevoj strani grudnog koša, koja je za milimetar izbjegla srce, srčanu kesu i lopaticu, te izašla na leđa.

- Ravno iz rova došao sam na operacioni sto, a vremena nije bilo ni za bilo koju dijagnostiku jer sam se borio za vazduh, puno krvario. Uz pomoć ljekara i osoblja preživio sam i polako počeo da se oporavljam. Nažalost, nakon nekoliko dana počeli su se javljati prvi znaci infekcije pluća koja se proširila i došlo je do nakupljanja gnoja - objašnjava Cicović, nekada sportista i višestruki državni prvak u biatlonu.

Stanje je postajalo sve teže i teže, što je zahtijevalo novu intervenciju i upućivanje u bolnicu “Koran” na uklanjanje dijela pluća, a svako čekanje i dalji transport bili bi kobni.

Prema njegovim riječima, oslanjajući se na kliničku sliku i snimak pluća, ljekari su priručnim sredstvima izveli operaciju koja je bila teška, ali ipak uspješna.

Velika zahvalnost holanđanki Jeni Ligtenberg

Holanđanka Jeni Ligtenberg dobrovoljno je došla na Pale 1993. godine i ostala do kraja rata. Ona je bila organizator brojnih donacija u lijekovima i medicinskom materijalu.

Matična biblioteka Istočno Sarajevo, u koprodukciji sa Kinotekom Republike Srpske, snimila je dokumentarni film o ovoj holandskoj apotekarki “Ratni dnevnik Pale 1993-1995”.

Film prati promociju knjige koju je na osnovu njenog dnevnika priredio akademik Mirko Šošić, a koja predstavlja vrijedan istorijski dokument o građanskom ratu u BiH.

Ispred ratne bolnice na Koranu nalazila se spomen-ploča na kojoj je ispisano da je od 4. aprila 1992. do 30. juna 1996. godine u ovoj zdravstvenoj ustanovi liječeno više od 20.000 ljudi i izvršeno više od 12.000 operacija.

Spomen-ploča simbolizuje značaj ove ustanove tokom proteklog rata i svjedoči o nadljudskim naporima ljekara i kompletnog tadašnjeg zdravstvenog osoblja u liječenju mnogih ljudi, srpskih boraca i djece.

Boračka organizacija opštine Pale izmjestila je spomen-ploču u neposrednu blizinu bolnice kako bi spriječila potencijalne probleme i oštećenja na prethodnoj lokaciji, a njeno uređenje planirano je da bude nastavljeno ove godine.

Piše: Maja Krsmanović Brčkalo