Planom iz Kumanova o povlačenju srpske vojske i policije sa Kosova i Metohije, kojim je 10. juna 1999. prestala NATO agresija na Saveznu Republiku Jugoslaviju, bilo je predviđeno da u utorak 15. juna u ponoć, u Prištini ne bude više nijednog srpskog vojnika, a da sa ulica ovog grada nestanu i posljednji uniformisani policajci.

Za istoriju su ostale zabilježene scene vojnih vozila koje se u dugoj koloni kreću ka centralnoj Srbiji, a na svakom od njih zadjenuta po jedna jugoslovenska (srpska) zastava. Vojska koja na bojnom polju nije izgubila rat, povlačila se sa svoje zemlje političkom odlukom.

Nekoliko dana prije tog 15. juna, putem preko Merdara, koji Albanci danas smatraju graničnim prelazom, a Srbi i dalje samo administrativnom tačkom, prelazila je nepregledna “zmija” – protivavionskih sistema, pokretnih radara, tenkova, kamiona s vojnicima, raketama i municijom. Mnogi oficiri NATO bili su u čudu prizorom, jer su vjerovali da su tonama bačenih avio-bombi i krstarećim raketama napravili mnogo veći rezultat, da su desetkovali srpske snage, u svom zanosu sile, potpuno pogrešno, očekivali su preko puta vojsku u rasulu.

Povlačenjem srpskih snaga sa teritorije Kosova stavljena je, dakle, tačka na nelegalnu i nehumanu NATO agresiju, koja je započela 24. marta. Bilo je to 78 dana žestokog, herojskog otpora srpske vojske protiv neuporedivo jačeg neprijatelja, koji je bombama neprestano zasipao njene položaje iz vazduha, dok su preko albansko-srpske granice pobunjeničke, terorističke grupe, potpomognute stranim plaćenicima, neuspješno pokušavale da izvrše kopneni proboj u dubinu teritorije južne srpske pokrajine. Srbija je izgubila mnoge svoje najhrabrije branitelje na Košarama, Paštriku i na mnogim drugim mjestima udara neprijateljske sile. U bezdušnim udarima najsavremenijim smrtonosnim sredstvima tog vremena stradali su civili, djeca, stari, pacijenti u bolnicama.

Kfor nije ispunio svoju misiju

I dok su poslije 10. juna 1999. mnogi građani Srbije slavili mir, kakav takav, ali prestanak ratnih užasa, za Srbe na Kosovu i Metohiji okončanje NATO agresije značilo je početak novog horora. Slika koja se mogla vidjeti odmah iza leđa vojnih vozila u povlačenju to je najbolje nagovestila. Za tenkovima i transporterima srpske vojske odmah su zabrektali izbjeglički traktori i pretovareni automobili Srba, u paničnom bijegu pred OVK bandama koje su već krenule da zaposjedaju i terorišu kosovske gradove i sela.

Taj 15. jun, prije tačno 25 godina, za Srbe na Kosovu ostaće, na žalost, upamćen kao datum poslije koga za njih više nije bilo uslova za život u Peći, Istoku, Dečanima, Orahovcu, Đakovici, u Prizrenu, Vučitrnu, Podujevu, Prištini i drugim mjestima, posebno u metohijskim selima, gdje im je ostalo sve – kuće, crkve, njive, šume, livade, grobovi, sjećanje.

Međunarodne snage u uniformama Kfora nisu uradile svoj posao na zaštiti srpskog stanovništva ni blizu kako su morale. Vjerujući da im Kfor garantuje živote mnogi Srbi su ostavljeni bez ikakve zaštite pred bandama albanskih ekstremista, koji su u mjesecima i godinama nakon juna 1999. potpuno nesmetano sprovodili svoju “pravdu”.

- Odnosi sa predstavnicima Kfora, koga je predstavljao britanski general Majk Džekson, bili su korektni, prema nama su se ponašali sa poštovanjem. Razmišljali smo, a i razgovarali sa predstavnicima Kfora, o tome šta će se i kako dešavati posle potpisivanja sporazuma. Mi smo strepeli za naše ljude na Kosovu, za Srbe koji ostaju iza nas, a ono čega smo se pribojavali se i desilo. Vrhunac je bio pogrom 2004. godine - rekao je nedavno general Branko Krga, član Štaba Vrhovne komande tokom odbrane od Nato agresije.

Slađana Dobrosavljević iz Gotovuše kod Štrpca, sjeća se odlično tog juna 1999. iako je tada tek završavala osnovnu školu.

- Juna 1999. godine imala sam 15 godina i to je bio mesec prepun važnih događaja koje sada shvatam, a tada, moram da priznam, i nisam potpuno. Nakon potpisivanja Kumanovskog sporazuma bombardovanje je prestalo, a krenulo je povlačenje naše vojske i policije. Sećam se kolona vojnih vozila koje prolaze našom opštinom, mladih vojnika koji nam mašu, a i mi njima, neznajući koliko će nam nevolja u narednom periodu doneti taj njihov odlazak. Odmah za njima u kolonama su krenuli Srbi iz Prizrena koji su uplašeni za svoje živote, poneli samo najosnovnije stvari i napustili svoj grad. Preko Sirinićke župe krenuli su odmah ka centralnoj Srbiji. Ta odluka prizrenskih Srba je jednim delom pokolebala i nas u Sirinićkoj župi, međutim, jedan dobar deo verujućih Srba je bio nepoklolebljiv u pogledu svog opstanka, tako da je ta njihova čvrsta odluka bila ipak dominantna - prisjeća se u dahu Slađana, danas uspješna novinarka i majka, koja sa porodicom nema namjeru da odustane od života u svojoj Sirinićkoj župi.

Najveći broj Srba iz Štrpca i okoline odlučan je da ne napušta svoje kuće i imanja, uprkos svim strahovima i pretnjama, i danas kao i juna 1999. godine.

- Sećam se da su baš u tim danima polovinom juna 1999. meštani moga sela bez oklevanja radili na poljima neodložne poslove. Iako smo na ulicama viđali vojnike Kfora koji su ušli na Kosovo, to nam nije donelo mir i spokoj, već su usledili meseci, ali i godine straha i neizvesnosti koji nažalost još uvek traju. Baš te 1999. godine nestale su četiri osobe iz moga sela o kojima se ni dan danas ništa ne zna, dok je iz okolnih sela od ruku albanskih ekstremista nastradalo nekoliko osoba na najsvirepiji način. Umesto bezbrižnog mladalačkog života i putovanja koja su imali moji vršnjaci u drugim zemljama, mi smo samo kada je to neophodno svoju opštinu napuštali u komvojima koje su pratili vojnici KFOR, a koji su i pored toga često napadani i kamenovani. Bio je to život bez osnovnih životnih namirnica, bez električne energije koju nismo imali i po tri meseca. Kada god bi se situacija malo smirila i život normalizovao dešavale bi se neke stvari koje bi ponovo donele sukobe i tenzije - navodi Slađana Dobrosavljević za Kontekst.

Kaljenje srpskog karaktera

Marta 2004. godine bilo je najtežih nekoliko dana u pogrom nad Srbima na Kosovu, kada su mnogi stradali, protjerani iz svojih domova, a zapaljene crkve, manastiri, kuće.

- Iako u mojoj opštini tada, među retkima na Kosovu, nije bilo proterivanja i paljenja, izgubili smo dva života. Na kućnom pragu u selu Drajkovce ubijeni su otac i sin, inače moj školski drug. Iako su i sve naredne godine donosile samo izazove i brojna iskušenja, mi smo na njima kalili svoje karaktere, tako da sam ja sa svojom porodicom, ali i mnogi drugi bila čvrsto vezana za svoje ognjište, a od toga ne odstupam ni dan danas - poručuje Slađana.

Ivica Simić iz Sjeverne Mitrovice kaže da je od povlačenja srpske vojske i policije sa Kosova i Metohije prije četvrt vijeka, život Srba obilježio dolazak pripadnika Kfora i mnogih međunarodnih misija koje su se smjenjivale iz godine u godinu.

- Iza svih tih razmena vojnika koji su odslužili svoje i vratili se svojim životima, u svojim zemljama, Srbima na Kosovu ostala su sećanja prvog susreta sa do zuba naoružanim pripadnicima Kfora, koji su u preostalim Srbima videli neprijatelje i zločince. Oni su došli 1999. sa ubeđenjem da su Srbi pokušali da unište Albance. Ali, sada neki drugi vojnici u istim uniformama kao što su tog juna 1999. nosile njihove kolege, sede u kafićima sa Srbima, piju piće sa nama bez oružja, ali sa brigom da će Srbi biti zauvek prognani sa Kosova. Kada su u junu 1999. godine došli na Kosovo mnogi vojnici Kfora nisu ni slutili da će im najveći problem biti kako da zaštite Srbe. Narativ koji je važio u zemljama koje su učestvovale u agresiji na Srbiju je bio da su Srbi krivi za sve - prisjeća se Simić za Kontekst.

Vremenom se, dodaje, odnos stranih vojnika mijenjao.

- Ti ljudi kada su upoznali lokalno stanovništvo menjali su mišljenje. Sasvim suprotno od predrasuda suočili su se sa brojnim napadima na Srbe, i brutalnim progonom i ubijanjem Srba. Od ubistva 14 žetelaca u Starom Gracku, preko ubistva i ranjavanja srpske dece dok su se kupala na Bistrici u Goraždevcu, do mnogih otimanja imanja, paljenja kuća, Pogroma 2004. godine, do iseljavanja i pustošenja srpskih sela, pa sve do sadašnjeg institucionalnog nasilja, hapšenja bez osnova, zabrane okupljanja na Gazimestanu tokom proslave Vidovdana i zabrana simbola Srbije, čak i srpskih majica, višegodišnjeg držanja u zatvorima ljudi bez optužnica, sumnjivih optužnica za ratne zločine baš onda kada Srbi treba pred kosovskim sudovima da dobiju neki od hiljada sporova oko svojih otetih imanja - navodi u dahu Simić, koji i danas sa svojom porodicom živi u Sjevernoj Mitrovici i uprkos svemu nema namjeru da napušta svoj grad.

Pripadnici Kfora nisu u mnogim slučajevima uspjeli da urade ono zbog čega su dobili mandat UN.

- Toga su svesni obični vojnici dok se stide pred običnim narodom, slušajući naređenja nadređenih koji nikada nisu bili na Kosovu, već su izdavali naređenja u skladu sa politikom njihovih država. Mnogi pripadnici Kfora su postali srpski zetovi, leta provode na Kosovu i sada prenose istinu o onome što se desilo ovde u prethodnih dve i po decenije. Kažu, njihov glas se ne može čuti jer to ne prenose mediji u njihovim zemljama. Kažu da je teško zamisliti da će 19 zemalja koje su bombardovale Jugoslaviju, a kasnije sponzorisale nasilno otcepljenje Kosova od Srbije, reći – Izvinite, pogrešili smo - kaže Simić.

Istoričar i politički analitičar Ognjen Karanović ukazuje da je četvrtvjekovni istorijat južne srpske pokrajine od 1999. do danas, u stvari jedna kontinuirana priča o tragediji i muci u kojoj žive Srbi u južnoj srpskoj pokrajini.

- Nesumljivo postoje razlike između juna 1999. godine i juna 2024. godine, ali ako ćemo najiskrenije da pokušamo da sagledamo i te razlike i ukupnu situaciju u južnoj srpskoj pokrajini, onda će nam ona uglavnom ukazivati na varijacije u stepenu ili intenzitetu tragedije i muke u kojoj Srbi žive. Od juna 1999. godine do danas suštinski položaj srpskog naroda u južnoj srpskoj pokrajini nije se promenio. Uostalom, statistički podaci koji su uvek kruti i suvoparni, ipak su nepogrešivi, veoma precizni, govore o tome koliko je Srba živelo pre 1999. godine na Kosovoj i Metohiji i koliko ih živi danas. Koliko ih je živelo tamo pre nekoliko godina, a koliko ih je ostalo pod Kurtijevim terorom, u junu 2024. godine. To najpreciznije govori o tome kakva je to muka i kakav je to geto u kome jedan evropski narod živi danas - podsjeća Karanović.

Geopolitičke okolnosti su fludine

Nemojmo zaboraviti, dodaje, da je Toni Bler ovih dana govorio opet, da su navodno NATO avioni podignuti protiv Srbije kako bi bila zaštićena demokratija i ljudska prava na Kosovu.

- Ta prava nikada nisu bila ugrožena kada je reč o albanskoj nacionalnoj manjini ili albanskom narodu na Kosovu i Metohiji. A, upravo od juna 1999. godine, u nekim momentima čak i gore nego što je to bilo pod turskom, osmanskom vladavinom, Srbi žive u jednom od poslednjih geta na ovom svetu, jer Kosovo za Srbe danas jeste geto. Naravno, jun 2024. godine je različit, prvo zbog činjenice da je 1999. vođen otvoren rat protiv srpskog naroda i protiv države Srbije kako bi Kosovo svetski moćnici oteli od Srbije. Dakle, vodio se rat, vodio se otvoreni pogrom, oružjem, otvorenim terorom, ogoljenim terorom, fizičkim, biološkim uklanjanjem srpskog naroda. Kurtijeva politika je, međutim, danas ista, kada je reč o albanskom separatističkom pokretu, njihov politički cilj je ostao isti, uklanjanje srpskog identiteta sa Kosova. Istovetan je i cilj političkog Zapada, uklanjanje države Srbije iz južne srpske pokrajine, dakle, ti ciljevi se nisu promenuli ni za jotu, ali atmosfera i o međunarodne političke ukolnosti u kojome se odvija taj proces su se izmenili. Ovo nije danas, kada govorimo o Srbiji, to nije Srbija iz 1999. godine. To nije Srbija koja je izolovana i ponižena. Ovo danas nije Srbija koja je bila bačena na kolena, koja u ekonomskom i političkom smislu praktično nije postojala - objašnjava Karanović.

Srbija danas, naglasio je, nije država koja može bilo kome da bude lak plijen.

- Dakle, najveći utisak, ako poredimo jun iz 1999. godine i jun iz 2024. godine, otkrivamo u tom fakticitetu da danas isti oni kreatori zla od pre 25 godina, ako i nisu promenili ciljeve od tada, oni se danas suočavaju sa odlučnom, stamenom, stabilnom državom Srbijom, koja je svesna i svojih mogućnosti i svojih limita, i koja u traženju političkih saveznika, kao što je to na primer danas Mađarska u okviru EU, ali i jačanjem svoje odbrane, svojih vojnih potencijala, dodatnom zaštitom svoje političke stabilnosti i ekonomskog napretka, priprema se za onaj trenutak kada će reč albanskog separatističkog pokreta biti sasvim ništavna. Naravno, kada dođe i do promene međunarodnih geopolitičkih okolnosti, a one su najfluidnija kategorija u bilo kojoj epohi, ako govorimo o svetskoj civilizaciji. Dakle, te okolnosti se uvek menjaju i one će se promeniti - zaključuje Karanović.

Prošlo je 25 godina, ali Srbija nikad neće s Kosova. Dogodine u Prizrenu.

Priredio: Miloš Garić