Granice Republike Srpske utvrđene su Dejtonskim sporazumom prije punih 25 godina, a na njenom prostoru koji danas obuhvata predio od Novog Grada do Trebinja funkcionišu 64 lokalne zajednice, među kojima neke broje tek po nekoliko desetina ili stotina stanovnika, a nakon posljednjih izbora ponovo se nametnulo pitanje da li one treba da ostanu samostalne ili je došao trenutak za promjene.

Istočni Mostar, Istočni Drvar, Petrovac i Kupres RS te Jezero, Krupa na Uni su ključni predstavnici “patuljastih sredina”, nastalih 1995. godine, kada su neke opštine na entitetskoj granici pripale FBiH, a dijelovi njihovih teritorija Srpskoj te su tako formirane nove lokalne zajednice.

I dok iz tih sredina kategorično odbijaju svaku mogućnost pripajanja prvim, većim komšijama, postoje razmišljanja da je došao trenutak da se ozbiljno otvori tema teritorijalne reorganizacije Republike Srpske i zajedno sa mještanima dođe do konačne odluke.

Teritorija Republike Srpske je trenutno koncipirana tako da postoji osam gradova i 56 opština. Od potpisivanja Dejtona u nekoliko navrata je pominjana reforma teritorijalne organizacije, ali do danas nije bilo ozbiljnijih rasprava, a mikrosredine posebno su izbile u prvi plan nakon prvog poslijeratnog popisa stanovništva, domaćinstava i stanova u BiH, sprovedenog 2013. godine.

U Istočnom Drvaru je, prema podacima posljednjeg popisa stanovništva u BiH, bilo tek nešto više od 60 stanovnika, a gotovo svi su bili na nekoj od lista na prošlim izborima. Sjedište opštine se nalazi u naseljenom mjestu Potoci, a teritorijalno se naslanjaju na Ribnik. Istočni Mostar je sredina sa oko 240 stanovnika, a ispod 300 stanovnika je, prema zvaničnim podacima, i u Kupresu RS, dok su tu ljestvicu prebacili u Petrovcu RS.

Ozbiljnija reorganizacija pominjala se prije desetak godina, kada je i urađena analiza koja je pokazala stvarnu sliku na terenu, odnosno da nema potrebnih uslova za održivi razvoj patuljastih opština, ali i tada su se javili različiti pogledi.

Zakonom Republike Srpske je uređena teritorijalna organizacija, uslovi i postupak za promjenu. Propisano je da se osnivanje opštine, odnosno promjena područja vrši spajanjem dvije ili više susjednih opština u novu opštinu, podjelom jedne opštine u dvije ili više novih opština, pripajanjem dijela jedne opštine susjednoj i spajanjem dijelova dvije ili više susjednih opština u novu opštinu.

Krovna institucija za ova pitanja je Ministarstvo uprave i lokalne samouprave RS, u kojem su potvrdili da u proteklom periodu nismo imali inicijativa spajanja dvije ili više susjednih opštine u novu opštinu.

- Postoje male lokalne zajednice kao što su Petrovac, Kupres, Istočni Drvar i Istočni Mostar, a koje su nastale povlačenjem međuentitetske linije i koje su naslijedile rijetko naseljen i nisko urbanizovan prostor, izvan glavnih saobraćajnih komunikacija i bez pravog urbanog sjedišta. Ministarstvo je u periodu od 15. do 24. januara 2008. godine sprovelo javnu raspravu u njima. Rezultat je bilo opšte negodovanje stanovništva kada je u pitanju teritorijalna i eventualna promjena njihovog statusa - kazali su “Glasu Srpske” u tom vladinom resoru.

S druge strane, dodaju, i praksa je pokazala da gašenje administrativnog aparata prati i raseljavanje stanovništva sa tog područja.

- Što se tiče teritorijalne reorganizacije Republike Srpske, prije svega potrebno je voditi računa o interesima, potrebama i zakonskim mogućnostima građana tih opština - navela je službenica za odnose s javnošću tog ministarstva Marijana Maričić.

Stanje stvari

Taj čvrst stav nisu promijenili ni danas.

Dugogodišnja načelnica najmanje lokalne zajednice u Srpskoj - Istočnog Drvara Milka Ivanković za “Glas” ističe da im ne pada na pamet promjena statusa, a uz to je poručila da će se, ako situacija kojim slučajem bude otišla u tom pravcu, braniti svim silama.

- Mi, Drvarčani smo toliko ponosni na ovo parče zemlje koje je pripalo Srpskoj nakon Dejtonskog mirovnog sporazuma, jer je i garant opstanka na ovim prostoru, a imamo i veliku pomoć Srpske i Srbije da bismo sačuvali ove prostore, povratnike i vjekovna ognjišta. Svima onima koji misle drugačije i koji na razne načine nastoje da izmanipulišu to neću dozvoliti dok sam načelnik, ali i ako to ne budem. Mi smo samoodrživi, nismo zaduženi, čak suprotno, nama duguju - istakla je Ivankovićeva.

Sa načelnikom Istočnog Mostara Gojkom Šebezom nismo uspjeli da stupimo u kontakt, a načelnik Krupe na Uni Mladen Kljajić kaže da bi bilo poražavajuće da se ova lokalna zajednica pripoji nekoj od susjednih opština.

- Mi smo teritorijalna jedinica kao i sve ostale. Nema veze što smo mali, takvi smo kakvi smo. Postojimo i borimo se da opstanemo. Svako pripajanje nekoj drugoj opštini značilo bi i dalji odlazak i ovo malo stanovništva što imamo - rekao je Kljajić, dodavši da Krupa na Uni broji oko 1.000 stanovnika.

Pripajanje susjednim opštinama kao opciju ne vidi ni prvi čovjek Trnova Dragomir Gagović, koji ističe da ova lokalna zajednica sa oko 1.300 stanovnika uspijeva da opstane.

- Naša opština je u proteklom ratnom periodu bila spona između Hercegovine i sarajevsko-romanisjke regije i imala veoma značajnu ulogu. Iako izrazito nerazvijena opština zaslužuje da zadrži status lokalne zajednice. Jedni smo od rijetkih koji za svaki sklopljeni brak izdvajamo 500 maraka, a za svako novorođenče 1.000 maraka. Istina, nije demografska slika najbolja, ali u prosjeku desetoro mališana se rodi godišnje - rekao je Gagović.

Osim toga, dodao je, u lokalnoj kasi svake godine ostvaruju oko 200.000 KM suficita, što takođe smatra asom u rukavu za opstanak. Gagović je istakao da isplaćuju stimulaciju i poljoprivrednicima, stipendiraju studente.

- Jedna smo od rijetkih, ako ne i jedina opština koja pomaže porodicama oboljelih od “kovida 19” sa 300 maraka po porodici - naglasio je Gagović.

Stavovi

Ozbiljna polemika u javnosti u Srpskoj, posebno na istoku, vodila se prije nekoliko godina kada se povela priča o spajanju nekih manjih opština, a koje čine grad Istočno Sarajevo. Međutim, imajući u vidu da nije bilo saglasnosti na svim adresama, odustalo se od toga.

Da ima smisla i potrebe otvoriti priču o reorganizaciji, smatraju prvi ljudi republičkih tijela kojima su uprava i lokalna samouprava ključne teme u djelovanju.

Predsjednik Saveza opština i gradova Republike Srpske Ljubiša Ćosić kaže da inicijativa za određenim promjenama provijava neko vrijeme te da postoje strukture koje zagovaraju ugrupnjavanje, ali i usitnjavanje.

- Evropska praksa je takva da ide više u pravcu decentralizacije i na formiranje što više manjih jedinica lokalne samouprave da bi se one približile građanima. To je razumljivo ako se gleda geografska struktura pojedinih država - istakao je Ćosić.

Kada je konkretno Srpska u pitanju, postoji trend da lokalne zajednice gube stanovnike, bez obzira na brojne druge činjenice i faktore.

- Ono što je dobro, a što nikako da primijenimo, je činjenica da je Zakon o lokalnoj upravi prepoznao i dozvolio mogućnost da veća zajednica vrši određene poslove iz nadležnosti onih manjih. To je moguće uraditi i to je pretpostavka za stvaranje više timskih lokalnih zajednica. Možda i rješenje treba upravo tražiti tu, odnosno omogućiti neke osnovne stvari građanima u tim malim pa i mikrosredinama i na taj način održati njihovo postojanje, ali moraju imati pomoć veće lokalne zajednice na koju se naslanjaju - istakao je Ćosić.

Malim sredinama, pojasnio je, u tim slučajevima ostao bi njihov budžet i još neke osnovne administrativne stvari.

- Veće sredine bi preuzele odgovornost za održavanje lokalnih puteva, komunalne infrastrukture, prostornog planiranja, podrške i pomoći privrednim subjektima. Mala lokalna zajednica bi obavljala poslove iz nadležnosti opšte uprave - istakao je Ćosić.

Prema njegovoj procjeni, pojaviće se sigurno tendencije koje će dovesti do formiranja opština u određenom smislu.

- Niko ni jednu lokalnu zajednicu, pa ni one mikro ne može ugasiti ako to njeni stanovnici ne žele. Republika Srpska je, kao društvo, prilično jednostavna. Na ovoj teritoriji i sa ovim brojem stanovnika 64 lokalne zajednice su sasvim dovoljne. Pred nama je da odlučimo u kojem pravcu ćemo ići. Jedan zadatak je da obezbijedimo potpuno stabilno finansiranje malih lokalnih zajednica i da vidimo kakvi su tamo trendovi života. Hrvatska, koja je u EU je, na primjer, prepuna malih i mikrolokalnih zajednica koje imaju po 100, 200, 300 stanovnika - istakao je Ćosić.

Potpredsjednik Odbora za lokalnu samoupravu u Narodnoj skupštini RS Igor Žunić (SNSD) je naglasio da su gotovo sve male opštine, koje su trenutno tema, nastale političkim odlukama nakon završetka rata i Dejtonskog sporazuma.

- Zakon o teritorijalnoj reorganizaciji Srpske je odavno zreo za promjenu.

Treba dobro da analiziramo evropske prakse i vidimo u kojem pravcu su išle. Za neke je to bio put veće decentralizacije koji je doveo do velikog broja malih, mikroopština, ali sve treba dobro analizirati. Ovo treba da bude jedna od tema kojima treba da se pozabavi Vlada Srpske i Savez opština i gradova Srpske te da u idućem periodu, kada budemo imali sve na jednom mjestu, donesemo pametnu odluku, a s ciljem boljeg života građana - istakao je Žunić.

Njegov kolega u skupštinskom odboru Tomica Stojanović iz SDS-a smatra da bi bile dobre određene promjene, ali da se treba čuti glas ljudi koji žive u tim malim sredinama.

- Potrebna nam je dobra analiza stanja na terenu. Kada je ovo u pitanju i ako bude odlučeno da bude napravljen ozbiljniji iskorak, Vlada i nadležno ministarstvo treba da urade dobru i temeljnu analizu, a na kraju mještani, ipak, treba da donesu odluku o tome da li sve ostaje kako jeste u datom trenutku ili žele promjene - naglasio je Stojanović.

Koraci

Postupak teritorijalne promjene, u slučaju osnivanje opštine obuhvata nekoliko koraka. To su podnošenje inicijative sa elaboratom o opravdanosti teritorijalne promjene sa grafičkim prikazom na katastarskim podlogama i opisom granice područja, razmatranje inicijative sa elaboratom o opravdanosti promjene od strane skupštine opštine, imenovanje i rad Komisije za davanje mišljenja o ispunjenosti uslova za teritorijalnu promjenu, odluka Vlade Srpske i zakonodavni postupak. Inicijativu za teritorijalnu promjenu može podnijeti najmanje 30 odsto birača koji imaju prebivalište na području za koje se zahtijeva promjena, organ opštine ili Ministarstvo uprave i lokalne samouprave. Podnosilac inicijative je dužan da uz inicijativu pripremi elaborat o opravdanosti promjene.