Vazduhoplovni zavod "ORAO" osnovan je 30. oktobra 1944. u Pančevu kao radionica za opravke avionskih motora.

Tada mala radionica, od svega 17 radnika, obavljala je prve opravke aviona za potrebe Ratnog vazduhoplovstva JNA, i u narednih pet godina remontovano je više tipova vazduhoplova strane i domaće proizvodnje.

Zbog strateških i geopolitičkih razloga, 1949. godine, radionica je iz Pančeva, dislocirana u Rajlovac kod Sarajeva. Sa dislociranom opremom iz Pančeva i zatečenom opremom i uređajima, u objektima Aeroplanske radionice u Rajlovcu, koja je bila osposobljena za opravku aviona, nastavljen je rad i formirana je radionica br. 169, kasnije "Samostalna vazduhoplovna remontna radionica".

Iako početak nije bio lak, u narednim godinama „ORAO“ će proći kroz sve tehnološko-tehničke stepenice u remontnoj djelatnosti klipnih i turbomlaznih motora.

U Vojnotehnički remontni zavod „ORAO“ preimenovan je 1953. godine.

U periodu od 1954. do 1962. osnovna djelatnost bila je remont klipnih vazduhoplovnih motora i agregata. Popravljeno je preko 1.000 motora na deset različitih tipova aviona. U periodu od 1962. do 1985. godine zavod prestaje s remontom klipnih aviona i prelazi na remont turbomlaznih motora, a 1966. godine Vojnotehnički remontni zavod "ORAO" napušta ranije programe remonta motora i osvaja remont motora "VIPER", engleske proizvodnje. 

Prelazak na remont ovih motora zahtijevao je nabavku i izradu novih uređaja i konstrukciju specijalnih i drugih alata. U 1972. godini, po želji Vojnotehničkog remontnog zavoda "ORAO" povjeren je remont turbomlaznih motora ruske proizvodnje za avione MiG. Osvajanjem opravke motora ruske proizvodnje za avione MiG-21, Vojnotehnički remontni zavod "ORAO" ovladao je svim tehnologijama remonta motora zapadnog i istočnog porijekla.

Početkom 1973, Vojnotehnički remontni zavod preimenovan je u Vazduhoplovni zavod "ORAO", a započinju se i početne pripreme za proizvodnju turbomlaznih motora "Viper" po licenci "Rolls Roycea", da bi 1978. otpočeo sa serijskom proizvodnjom turbomlaznih motora "Viper 632-41" i "Viper 632-46". Tako je Zavod od remontne organizacije prerastao u razvojno-proizvodno remontnu organizaciju s prioritetnim djelatnostima proizvodnje i remonta turbomlaznih motora. 

Po izbijanju Odbrambeno-otadžbinskog rata u BiH 1992. godine, Vazduhoplovni zavod "ORAO" se našao na prvoj liniji fronta.

U tom periodu, koje je bilo najteže za "ORAO" u cjelokupnoj njegovoj istoriji, preduzeće je funkcionisalo u okviru Vojske Republike Srpske, tačnije Vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane.

Sarajevsko ratište je bilo jedno od najtežih, a radnici ovog preduzeća nisu razmišljali, jer bilo je važno sačuvati zavod i sopstveni život. Pod udarom neprijateljske artireljije, radnici su se, sve vrijeme rata, branili i radili, ni trenutka ne prekidajući radne procese. Tokom rata preduzeće je proizvelo 32 potpuno nova avionska motora i izvršili veliki broj remonta za potrebe Vazduhoplovstva i protivvazdušne odbrane Srpske.

Foto: BN TV/screenshot

U želji da sačuvaju svoje preduzeće, srpski narod i teritoriju, 23 radnika su položila život za Republiku Srpsku, dok je više od 70 ranjeno.

Epilog Odbrambeno-otadžbinskog rata je već poznat. Vojska Republike Srpske i policija zajedno sa narodom odbranile su u ratu teritoriju tada Srpskog Sarajeva, izdržali više od 30 neprijateljskih ofanziva, plativši slobodu sa 4.000 života. A onda su crtači mapa u Dejtonu kao na tacni poklonili Vogošću, Ilijaš, Ilidžu, Grbavicu, Rajlovac, Ilidžu srpskom neprijatelju.

U egzodusu sarajevskih Srba 1996, najpotresnijem događaju u istoriji Srpske, u kolonama živih i mrtvih, u kolonama kamionima u kojima je bilo natovareno ono malo stvari koje su mogle stati u šake dvije ruke, radnici "ORLA" su ponijeli i ono što je od preduzeća ostalo.

Foto: Miloš Božić/Facebook/Ilustracija

Nadležni organi Republike Srpske tada su donijeli odluku da Vazduhoplovni zavod "ORAO" premijeste u Bijeljinu, a radnici su za samo dva mjeseca demontirali kompletnu fabriku i preselili je.

Danas je ovo preduzeće visoko organizovan sistem sa najsavremenijom opremom i snažnim kadrovskim potencijalom za proizvodnju i remont turbomlaznih motora svih vrsta.

A da li je zaista tako?

Oni koji su najviše zaslužni za rad i opstanak ovog preduzeća, oni koji su na prvoj liniji fronta ratovali i radili, ni korak ne posustajući pred neprijateljem, oni koji su spakovali ostatke života u kofer i krenuli na put bez povratka, danas žive preživljavajući i boreći se za opstanak.

„Dok su drugi od preduzeća pravili livade, mi smo od livade napravili fabriku“

U decembru prošle godine, direktor Vazduhoplovnog zavoda “ORAO” iz Bijeljine Mladen Stojanović je smijenjen, a na njegovo mjesto je došao Mladen Savić. Radnici "ORLA" okupili su se tada u krugu fabrike, spriječivši da bude sprovedena odluka o ovoj smjeni.

Kako su tada istakli za „BN TV“ Mladen Stojanović je "podigao preduzeće na noge" i izmirio sva dugovanja.

- Više od dvije godine imamo redovnu platu, nije velika, ali je redovna. To je čovjek iz struke koji ima kontakte u Srbiji i koji obezbjeđuje posao za oko 350 radnika - istakli su tada radnici, ističući da ne žele da na čelu njihove firme bude neko ko nije iz vazduhoplovne struke, kao ni neko ko na tu poziciju dolazi političkom odlukom.

Isti scenario dogodio se i prije dva dana, jer vlast ne odustaje da za direktora Vazduhoplovnog zavoda "ORAO" imenuje Mladena Savića, kadar DNS -a.

Foto: Facebook/Ljubiša Petrović

Na ulazu u preduzeće stoji transparent na kojem piše “Dok su drugi od preduzeća pravili livade, mi smo od livade napravili fabriku“. Tu se nalaze i potpisi 336 nezadovoljnih radnika.