Jedino priznato obaranje francuskog aviona "Miraž 2000" djelo je ruku mladog srpskog oficira tokom odbrane neba iznad Republike Srpske.

NATO bombardovanje Republike Srpske, pod kodnim imenom "Namerna sila" i "Mrtvo oko", počelo je 30. avgusta 1995. godine i trajalo je do 20. septembra 1995. godine.

Vazduhoplovne snage NATO-a, predvođene SAD-om, napale su položaje Vojske Republike Srpske u tzv. zonama bezbednosti UN-a (Sarajevo i Goražde), ali i druge položaje Vojske Republike Srpske i relejne uređaje.

Od početka rata u Bosni i Hercegovini bilo je pitanje trenutka kada će doći do otvorene agresije NATO-a na Republiku Srpsku. Planovi za mir koje je Međunarodna zajednica predlagala često su bili ponižavajući za srpsku stranu jer su u potpunosti anulirali faktičko stanje na terenu (Vojska Republike Srpske je u većem periodu rata držala pod svojom kontrolom oko 70% teritorije BiH) što je dovodilo do propasti pregovora.

Pojedinačni incidenti počeli su još 28. februara 1994. godine kada su američki avioni oborili četiri srpska laka jurišnika J-21 “Jastreb”. Tom prilikom život su izgubila tri srpska pilota. Već 10. aprila iste godine NATO avioni napadaju položaje VRS nedaleko od Goražda. Srbi odgovaraju uzimanjem 150 talaca, pripadnika UNPROFOR-a i pojačavanjem PVO u zoni Goražda, što je dalo rezultata 15. avgusta kada je iznad Goražda pogođen francuski izviđač "Etendard IVPM" iz sastava 16. eskadrile francuske mornarice, ali pilot uspjeva da se domogne nosača aviona Clemenceau.

Nije se dugo čekalo na novi uspjeh srpskih raketaša. Sutradan, 16. aprila obaraju britanski Sea Harrier lakim prenosnim sistemom sa ramena "Strijela 2M". Pilot se spasao katapultiranjem i prizemljio na teritoriju pod kontrolom muslimanskih snaga.

Ostaci oborenog britanskog aviona Sea Harrier/vojnaknjizara.com

Incidenti su se prenijeli i na 1995. godinu. Svakako, najpoznatiji se desio 2. juna 1995. godine nedaleko od Mrkonjić Grada. U vješto pripremljenoj zasjedi posade samohodnog raketnog sistema "2K12 Kub-M" oborile su američkog lovca "F-16C" iz 555. lovačke eskadrile stacionirane u italijanskoj bazi Aviano. Tom prilikom oboren je Skot O’ Grejdi, inače, učesnik egzekucije nad srpskim “Jastrebovima” 28. februara 1994. godine. Šest dana je trajala agonija američkog pilota, skrivanja i izmicanja srpskim potjerama po nepristupačnom i jedva prohodnom terenu. Tek 8. juna uspješno je evakuisan američkim helikopterima.

Tokom ljeta 1995. godine bilo je još nekoliko pojedinačnih napada NATO aviona na položaje Vojske Republike Srpske, a sve je kulminiralo 30. avgusta kada su dva sata iza ponoći počeli udari avijacije sa nosača aviona USS Theodore Ruzvelt na položaje srpske PVO oko Sarajeva.

Poučeni iskustvom obaranja "F-16C" i "Sea Harrier", ali i realnom opasnošću od srpske PVO, bombardere su podržali avioni za elektronski rat "EF-111A" koji su imali zadatak da zaslijepe radare. Pored američkih F-14, F-15, F-16, F-18 učestvovali su i engleski "Harrier GR7", "Jaguar", kao i francuski "FC-1CR" i "Miraž 2000".

Zbog lošeg vremena, mnogo ciljeva je promašeno, a avioni su bili prinuđeni da lete nisko. Tako je bilo i u rejonu Pala, 30. avgusta 1995. godine kada su snažne detonacije potresle ovaj gradić. Stanovnici Pala, nesvjesni opasnosti kojom se izlažu, posmatrali su nebo nad svojim gradom i jasno videli NATO ptice koje se šepure iznad njihovih glava.

Vidio ih je i mladi srpski oficir Aleksandar Studen. Vidio ih je jasno i dovoljno dugo da se senzori na njegovom lakom raketnom sistemu "9K38 Igla" “zaključaju” na toplotu motora aviona. Hladne glave, smiren i odlučan odmah nakon zahvata lansirao je raketu na cilj. Znao je samo da je to neprijateljski NATO avion, jedan od mnogih koji cio dan bombarduju položaje njegovih saboraca i sunarodnika. Samo par trenutaka je trebalo da raketa dođe do cilja i obori francuski avion "Miraž 2000N-K2".

Tog trenutka, taj mladić, upisao je svoje ime pored Rake Ljutovca, prvog Srbina koji je oborio neprijateljski avion u Prvom svjetskom ratu. Taj mladi Aleksandar, iako bez želje da se hvali ili medijski eksponira, želio to ili ne, postao je heroj našeg naroda.

Posada francuskog vazduhoplova u sastavu Jose Souvignet i Frederic Chiffot uspješno se katapultirala, ali je ubrzo zarobljena. Srpske snage su jedno vrijeme krile sudbinu francuskih pilota, što je rezultiralo sa najmanje tri pokušaja NATO snaga da se pronađu piloti. Tokom jednog pokušavaja, vatrom sa zemlje oštećen je helikopter "MH-53" i ranjena su dva američka specijalca usljed čega je misija otkazana.

Zarobljeni francuski pilot Jose Souvignet i Frederic Chiffot tokom ispitivanja/vojnaknjizara.com

Francuski piloti su predati tek 13. decembra 1995. godine. Činu predaje prisustvovao je sam vrh državne bezbjednosti SR Jugoslavije, kao i general Ratko Mladić.

Veliki uspjeh srpske PVO nije doveo do obustave agresije NATO vazduhoplovstva. Napadi su se nastavili što je umnogome pomoglo muslimansko-hrvatsku ofanzivu u kojoj su snage Vojske Republike Srpske izgubile veći dio teritorija na zapadu BiH.

Naš Aleksandar Studen je jedini čovjek koji je oborio ponos francuske avio industrije, "Miraž 2000".

Autor: Aleksandar Joksić