Na Palama je danas obilježeno 50 godina od otkrića i početka istraživanja pećine Orlovača kod Sumbulovca, jednog od najznačajnijih speleoloških lokaliteta u Republici Srpskoj, BiH ali i regionu.

Pećina Orlovača, koja se nalazi na putu Pale-Sokolac, proglašena je spomenikom prirode 2011. godine i u trećoj je kategoriji prema međunarodnoj kategorizaciji sa drugim režimom zaštite.

Povodom ovog značajnoj jubileja uručene su plakete prvim istraživačima pećine i pojedincima zaslužnim za razvoj i proučavanje - akademiku Milovanu R. Pecelju, Muhamedu Hadžiabdiću, Vladi Vukoviću, Jasminku Mulaomeroviću, profesoru Jeleni Golijanin, te posthumno Miroslavu i Božidaru Kurtoviću i Savi Miniću.

Pećinom upravlja Kulturno-sportski centar "Pale" čiji je direktor Slavka Brezo rekla novinarima da je ovo važan jubilej za opštinu Pale i grad Istočno Sarajevo jer je Orlovača u proteklih 50 godina nezaobilazno turističko mjesto ljubitelja prirode i speleologa.

Ona je zahvalila svima koji su u ovom periodu dali doprinos očuvanju ovog prirodnog dragulja i koji su dali doprinos da se uredi prostor oko pećine.

- Nadam se da ćemo imati podršku i u narednom periodu od opštine Pale, grada Istočno Sarajevo i resornih ministarstava - istakla je Brezo.

Ona je pozvala ljubitelje prirode da dođu i posjete pećinu dugu dva i po kilometra, s tim što dužina turističke staze iznosi 565 metara u pećini.

Prvi istraživač pećine Orlovača Muhamed Hadžiabdić priča da je zajedno sa svojim kolegama braćom Kurtović i Momčilom Piljevićem prepoznao značaj i dao doprinos da pećina postane dio turističke ponude.

- Na poziv Save Minića prvi put smo ušli u pećinu i počeli njeno istraživanje 13. septembra 1975. godine. U početku nije imala adekvatan pristup, bilo je problema sa plavljenjem unutrašnjosti, pa do zatvaranja iz bezbjednosnih razloga. Istraživali smo pećinu 10 godina, a jednog dječaka od 11 godina spuštali kroz mali otvor da bi nam mogao reći šta se sve unutra nalazi jer tada nije bilo malih kamera kao sada - prisjeća se Hadžiabdić.

Prema njegovim riječima, kada su je otvorili počeli su sa detaljnim istraživanjem pa su tražili stručnjake iz različitih oblasti kako bi svijetu predstaviti šta sve ima u pećini.

Jedan od zaslužnih za promociju i afirmaciju pećine je i Vlado Vuković koji smatra da je Orlovaču potrebno dodatno urediti i valorizovati kako bi postala još veća turistička atrakcija za turističke ture.

Predsjednik Skupštine grada Istočno Sarajevo Boško Jugović rekao je da je mnogo ljudi zaslužno za promociju pećine Orlovača, ističući da će opština Pale i grad Istočno Sarajevo sigurno dati doprinos kako bi napredovao turizam Sarajevsko-romanijske regije.

- Zato je potrebno još više promovisati ovaj prirodni dragulj. Tu posebno mislim na Ministarstvo prosvjete i kulture Republike Srpske koje treba da uvede u edukativne procese priču o pećini koja treba da bude na ponos svih nas. Takođe, pokušavamo da pećinu približimo većem broju ljudi i preko ponude Turističke organizacije grada Istočno Sarajevo - rekao je Jugović.

Akademik Milovan Pecelj, bivši dekan Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, rekao je da je kod pećine nekada bila naučno-nastavna baza za studente.

- Tu je bila laboratorija geomorfologije, speleologije, klimatologije, hidrologije, kao i kamp Filozofskog fakulteta za studente sa Odsjeka za geografiju, što je bilo jako važno za njihovo dalje usavršavanje - rekao je Pecelj i dodao je Orlovača jedna od najbogatijih pećina nakitom na Balkanu.

On kaže da je nakit vrhunskog kvaliteta i raznovrsnosti, te da je u pećini pronađen najveći mrki medvjed.

Asfaltiranim putem dolazi se do kućice u kojoj se nalaze suvenirnica i Muzej "Orlovača", a iznad nje pećina.

U uređenoj kućici svaki posjetilac može da vidi uzdužni presjek stalagmita, paleontološke ostatke pećinskog medvjeda, vrste koja je izumrla prije 10.000 do 12.000 godina.

Procijenjeno je da su pronađene kosti u pećini stare više od 16.000 godina.

Pećina Orlovača sa rijetkim ukrasima oblikovanim hemijskim i mehaničkim djelovanjem vode jedna je od najljepših u Republici Srpskoj i BiH.