Saradnja sa grupom istraživača iz Poljske  započela je sasvim neformalno, prije tri godine, kada je etnomuzikolog Sofija Vučićević zapratila njihove projekte na društvenim mrežama. Privukla ju je njihova želja da zabilježe i promovišu tradicionalnu muziku Balkana. Potom je uslijedio i prvi susret – prošle godine u  sjevernom dijelu Republike Srpske, kada im je Vučićevićeva pomogla u organizaciji terenskog snimanja. Nakon toga su Zosija Zubruvska, Maček Šarna, Kacper Sijekovski, na Akademiji umjetnosti Univerziteta u Banjoj Luci, predstavili svoj projekat „Balkan Polyphony“.

U razgovoru za portal „Katera“ Vučićevića je rekla da su kroz razgovor dogovorili nastavak saradnje, koja se odnosila na organizovanje terenskih snimanja u različitim dijelovima Republike Srpske, a sve sa ciljem očuvanja, njegovanja i promocije nematerijalnog kulturnog nasljeđa.

Ove godine, fokus je bio na Sarajevsko-romanijskoj regiji, a kako naša sagovornica navodi posebnu pažnju Poljaka privuklo je starije seosko dvoglasno pjevanje u obliku heterofonije i heterofonije–bordun, odnosno polifonih oblika druge kategorije uz koje se vezuju termini ''presijecanje'' i ''svođenje''.

- Ovo pjevanje predstavlja melopoetsku formu sa ustaljenim napjevima koje je prepoznato kao element nematerijalnog kulturnog nasljeđa - romanijska kajda. Ona se nalazi na listi nematerijalnog kulturnog nasljeđa Republike Srpske od maja 2025, što dodatno valorizuje značaj tog elementa - pojasnila je ona.

Vučićevićeva ne krije da je Poljake oduševila i sama činjenica da se ovaj oblik pjevanja sačuvao u izvornom stilu.

- Oni su uglavnom bilježili stariju i noviju tradiciju na drugim prostorima, a ovdje su naišli na nešto sasvim drugačije. Poljaci su vrlo talentovani izvođači tradicionalne pjesme, pa su, uz moju pomoć, savladali jednostavniji oblik romanijske kajde – navela je ona.

Terensko snimanje trajalo je tri dana, od 17. do 19. septembra, a tokom tog perioda gosti iz Poljske zabilježili su nastupe muških pjevačkih grupa „Gavrilo Princip“ iz Istočnog Starog Grada, „Prijeđel“ iz Foče, „Tomo Borovina“ sa Glasinca kod Sokoca, kao i ženske pjevačke grupe KUD-a „Romanijska vrela“ iz Mokrog. Pored pjevanja, istraživači su snimili i guslare, sviranje na dvojnicama, zdravice, a među najznačajnijim je bio nastup čuvenog guslara Koste Plakalovića.

- Posebno bih izdvojila grupu „Prijeđel“ iz Foče. Čine je veoma mladi momci koji izvode stare oblike pjevanja sa Romanije, ali i iz Hercegovine i sjevera Crne Gore - istakla je Vučićevićeva.

Prema njeni riječima, sama činjenica da postoji sve veća svijest o značaju tradicionalnog pjevanja i muzike među lokalnim stanovništvom daje dodatni podsticaj svima nama.

Ono što je u početku izgledalo kao obična razmjena iskustava o tradicionalnoj muzici, vremenom je preraslo u zajednički rad na očuvanju nematerijalnog kulturnog nasljeđa Balkana.

Projekat „Tradicionalna muzika Balkana“ nastao je 2018. godine, kada su poljski studenti prvi put otputovali u Dinarske planine u Hrvatskoj sa željom da nauče pjesme na samom izvoru.

- Vjerujemo da je to najbolji način – jer pjesma nije samo tekst i melodija, već i kontekst u kome je nastala. Od tada redovno putujemo u region, a svijest o tome da ove pjesme mogu nestati podstakla nas je da pokrenemo projekat - rekli su za naš portal Zubruvska i Sijekovski.

Njegov cilj je da zaštiti jedinstvene tehnike pjevanja i predstavi ih široj publici, te da prikupi, snimi i digitalizaciju tradicionali folklor Balkanskog poluostrva.

- Želimo da stvorimo arhivu koja će biti dostupna i istraživačima i muzičarima, ali i svima koji vole tradicionalnu muziku – naveli su oni.

Ističu, posebno ih privlači to što tradicionalna muzika nosi u sebi priču, istoriju i emociju jednog naroda. Pjesma im omogućava da osjete duh mjesta, da čuju kako su ljudi nekad živjeli, radovali se i tugovali.

Njima to nije samo zvuk – to je način da se povežu sa kulturom i ljudima.

- Imali smo priliku da radimo na terenu u više regiona, počev od Dalmacije, gdje smo prvi put čuli tehniku grockalice iz 1978. godine, pa sve do Potkozarja i sada Romanije. Zahvaljujući saradnji sa Sofijom Vučićević uspjeli smo da dođemo do pjevača do kojih nije lako doći. Tokom posljednje ekspedicije, za tri dana smo snimili oko 50 pjesama, od romanijske kajde do najstarijih vrsta pjevanja uz gusle. U narednom periodu nastavićemo da širimo istraživanja i planiramo još snimanja kako bismo što više ovog bogatstva sačuvali - naglašavaju istraživači.

Naši sagovornici su potvrdili da je muzička tradicija Balkana nevjerovatno raznovrsna, ali da i uprkos tome povezuje različite narode ovog podneblja kroz slične melodijske modele, ritmove i tehnike pjevanja. To pokazuje koliko su kulture ovog regiona isprepletane i koliko muzika može biti most između ljudi.

Svi učesnici su se složili da ih je zadivila raznovrsnost i bogatstvo lokalnih napjeva – od romanijske kajde do starih oblika pjevanja kao što je brojakavica i pjevanje uz gusle.

Ističu, susreti sa pjevačima bili su veoma inspirativni i još jednom su ih uvjerili koliko je važno bilježiti ove pjesme, dok su još žive u usmenoj tradiciji.