Spomenici palim junacima Narodnooslobodilačkog rata i drugim žrtvama Drugog svjetskog rata na području rogatičke opštine ne samo da su zapušteni i oronuli već su i od svih zaboravljeni.

Prema zvaničnim podacima, iz ovog kraja je tokom rata 1941 - 1945. poginuo 361 borac i 1.680 civila. Sjećanja na njih do početka posljednjeg Odbrambeno-otadžbinskog rata, ne računajući spomenike u porodičnim grobljima, čuvalo je 17 različitih spomen-obilježja.

Veliki broj tih svjedoka istorije je oronuo, dok drugi više i ne postoje, kao što je spomen-ploča na zgradi Doma penzionera koja je otkrivena 1951. u znak sjećanja na boravak Tita i Vrhovnog štaba u Rogatici, te ona na česmi u Vražalicama koja je čuvala sjećanja na 7. avgust 1941, kada su na ovom prostoru izvedene prve ustaničke borbe protiv neprijateljskih snaga. Nema više ni bista narodnih heroja Sulje Jahića na Borikama, Ragiba Džinde u krugu Srednjoškolskog centra, Rasima Džinde u krugu Doma zdravlja.

Ostala spomen-obilježja zahvaljujući stabilnim temeljima i betonskoj konstrukciji su još “na nogama”. Riječ je o spomeniku na Stublenom brdu, podignutom 1950. u znak sjećanja na prve borbe ustanika na području Sočica, koji je zbog nekontrolisanog korišćenja materijala za posipanje puteva morao biti izmješten. Međutim, opstanak mu je ugrožen i na novoj lokaciji, i to iz istih razloga, pričaju Sočičani.

Kada je riječ o ostalim spomen-obilježjima, ona lokacijski nisu ugrožena, ali ih je većina zapuštena, zaboravljena i prepuštena zubu vremena.

U nešto boljoj situaciji je Partizansko spomen-groblje u Lužnici na periferiji Rogatice. Razlog za bolji položaj je u tome što je ovdje tokom i poslije posljednjeg rata formirano novo gradsko groblje o kome brine preduzeće “Komrad”. Međutim, i tu ima posla za građevince, jer su centralni postament groblja i pojedine ploče sa imenima palih junaka NOR-a u veoma lošem stanju.

Spomen-obilježju u Mesićima takođe je potrebna obnova. U centru sela pažnju je oduvijek privlačio kompleks sa spomenikom i spomen-česmama u Gučevu, koji čuva sjećanje na 47 poginulih boraca čuvene Gučevske čete Romanijskog partizanskog odreda i Šeste istočnobosanske proleterske brigade. I njemu treba više pažnje i rodbine poginulih i društva u cjelini.

- Sve je tu Srbin do Srbina. Ginuli su, zabilježio je jedan od preživjelih iz čete Gučevljana, Simo Karišik, ovim redom: 1941. šestorica, 1942. sedmorica, 1943. njih 27 i 1944. i 1945. po dvojica. Među njima je bilo po četvoro braće iz porodica Karišici i Cerovići, petoro braće Radonjića i 12 jedinaca u majke i oca koji su, kako je zabilježio književnik Milan Mučibabić u knjizi “Romanija koja živi”, pregli da “otmu vatru slobode i da je ljudima daruju” - ispričali su stariji mještani ovog kraja.

Propadanje je primjetno i na spomen-školi Romanijskog partizanskog odreda u Šatorovićima i većini drugih spomen-obilježja. Traži hitnu intervenciju građevinara i više pažnje, ako nikoga drugog, onda bar potomaka poginulih, tim prije što više nema nijednog preživjelog borca iz NOR-a.

- Posljednji, Dušan Samardžić, “na onaj svijet” otišao je 17. septembra 2014, a internirac Radisav Planinčić, koji je bio predsjednik Sekcije boraca SUBNOR-a Opštinskog odbora u Sokocu, godinu-dvije kasnije - kazuju mještani.

Pregled spomen-obilježja NOR-a nalazi se u opštinskoj Boračkoj organizaciji čiji predsjednik Mišo Sokolović reče da znaju u kakvom su stanju spomenici, ali da su im ruke zavezane jer nemaju novčanih sredstava za njihovu revitalizaciju.

- Nisu to neka velika sredstva i mi ćemo pokušati da ih, uz razumijevanje Opštinske uprave i načelnika Milorada Jagodića, obezbijedimo u ovoj i narednom godinama i da bar donekle saniramo najugroženije - kaže Sokolović.

Na taj način, zaključuje Sokolović, izbjeći ćemo božiji grijeh i ljudsku sramotu zbog toga što smo ta mjesta pijeteta napustili i organizovano ih ne posjećujemo, pa čak ni potomci onih na koje čuvaju sjećanja.

Prva proleterska brigada

U Banjaluci je juče obilježeno 79 godina od formiranja Prve proleterske narodnooslobodilačke udarne brigade u Rudom u kojoj je bilo više od 22.000 boraca, od kojih je više od 7.500 poginulo.

Na spomenik poginulim borcima NOR-a vijence su položili predstavnici SUBNOR-a grada Banjaluka, Gradske uprave i Udruženja “Josip Broz Tito”.

Odluku o formiranju brigade donio je Centralni komitet Komunističke partije Jugoslavije, a formirao ju je Josip Broz Tito. Na dan formiranja imala je šest bataljona - četiri iz Srbije i dva iz Crne Gore, sa ukupno 1.200 boraca.

Prva borba brigade, kod sela Gaočića i Mioča, 22. decembra 1941. godine slavljena je kao Dan Jugoslovenske narodne armije. Ova brigada je za vrijeme rata prešla više od 20.000 kilometara, a u borbama su učestvovali borci iz cijele Jugoslavije. Izrodila je 83 narodna heroja, a brigada je učestvovala u svim važnijim borbama kao što su bitke na Neretvi, Sutjesci i druge.