Dvanaest godina nakon završetka Prvog svjetskog rata, kada je evropska kinematografija već uveliko prikazivala ratne priče drugih naroda, srpsko stradanje i junaštvo ostali su bez svog mjesta na velikom platnu. Dok su francuski, njemački i britanski filmovi glorifikovali svoje žrtve i pobjede, srpski narod, koji je podnio ogromne žrtve i prošao kroz golgotu povlačenja preko Albanije, bio je zanemaren u globalnoj filmskoj slici Velikog rata.

U tom kontekstu pojavljuje se ideja Dušana K. Milića koji je i nspirisan ličnim doživljajem i potrebom da se srpska golgota ne zaboravi, napisao je scenario za grandiozni ratni film pod nazivom Za slobodu, jednakost, bratstvo.

Inspirativni motiv u Milićevom scenariju bila je priča o Stjepanu Simiću iz sela Virdići – Gornje Pale, čija je hrabrost 1914. postala legenda srpskog otpora u Bosni. Srpski književnik Isaije Mitrović je opjevao njegovu hrabrost u pjesmi o „Seljaku sa Pala“.

U Milićevom scenariju siroti Stjepan pali luč (umjesto sveće) francuskom poručniku Mišelu koji je poginuo na Palama. Istovremeno, Mišelova sestra u Francuskoj pali svijeću za Jovana Simića – Stjepanovog brata, studenta na Sorboni i dobrovoljca u francuskoj vojsci, koji umire u Mišelovoj kući. Ova scena je zamišljena kao emotivna i ona povezuje dva svijeta – seljački, prostodušni i građanski Zapad – u zajedničkoj patnji, žrtvi i čovječnosti.

Nažalost, ovaj scenario nikada nije realizovana na filmu. Milićev koncept ostao je zapisan samo na papiru, dok je srpska golgota prikazana u nemom filmu „Požar na Balkanu“ – beogradske kuće Artistik film, da bi ga kasnije proširila u dugometražni dokumentarni film „Golgota Srbije“ u režiji Stanislava Krakova.

Članak iz novina Pravda iz 1930. godine prenosimo u cjelosti:

Foto: palelive.com

Naša golgota na filmu

Do sada je bila čitava serija filmova sa sižeom iz Svetskog Rata. Bilo je filmova, koji su samo delimično prikazali Svetski Rat, prikazavši samo neke momente, a bilo je i takvih, koji su Svetski Rat prikazali u celini. No u svima tim filmovima glorifikovane su žrtve, napori, tragedija i trijumf drugih naroda, dok je naš narod, koji je imao najveću tragediju i podneo najveće žrtve, potpuno izostavljan, ili je samo uzgredno spomenut, v toliko u koliko je spominjano Sarajevo. Veliki nemački film „Svetski Rat“, koji je do sada najpotpunije delo o velikom svetskom krvoproliću, prilikom prikazivanja u našoj zemlji dopunjen je nekim našim filmskim snimcima sa Solunskog Fronta. Jedino blagodareći tome, naša publika mogla je da na tome filmu pored drugih vidi i našu vojsku.

Inače uvek smo bili zaboravljani.

Sada je, mećutim, u projektu snimanje jednog grandioznog ratnog filma, u kome bi bio rezimiran ceo Svetski Rat, ali glavna pažnja bila bi posvećena golgoti našeg naroda prilikom povlačenja kroz Arbaniju, kao i divovskoj borbi naše malene ali hrabre vojske protivu daleko brojnijeg zavojevača. Zatim konačni triumf naše i savezničke vojske i potpuni slom neprijatelja. U tome filmu bi u nekoliko kratkih ali snažnih poteza bila izneta i istorija našeg naroda, ratom, robovanje pod turcima, borbe za osloboćenje i ujedinjenje. Predvićeni su snimci predela i starih zadužbina i spomenika iz sviju krajeva naše zemlje, tako da će ovaj film ujedno poslužiti i za reklamu naše zemlje u inostranstvu. Jer film je od opšteg značaja, internacionalnog karaktera, i biće nesumnjivo prikazivan u svima zemljama.

Foto: palelive.com

Pripreme za snimanje ovoga filma vršene su do sada u Francuskoj inicijativom g. Dušana K. Milića koji je napisao i scenario.

G . Milić je još pre nekolnko godina otputovao u Pariz radi studiranja medicine. Za vreme studiranja g. Milić se upoznao i sprijateljio sa nekim filmskim glumcima i režiserima. Stalne veze sa njima učinile su da se on potpuno posvetio filmskoj umetnosti. Upoznavši se detaljno sa radom na polju kinematografije, g. Milić je došao na ideju da realizuje jedan veliki film, u kome bi u haosu Svetskog Rata bila prikazana i veličina tragedije Srbije, njen vaskrs i stvaranje Kraljevine Jugoslavije.

Scenario, koji je on napisao za taj film, zove se „za Slobodu, Jednakost, Bratstvo“.

U početku je bačen opšti pogled na celu Evropu, u 14. 15. i 16 veku, kada je zapad razvijao svoju kulturu i podizao monumentalne građevine, dok je na Balkanu požar neprekidnog ratovanja izmeću Srba koji su branili ne samo sebe. već i Zapad i azijatskih osvaJača sejao pustoš.

Propast srpskog carstva na Kosovu, robovanje pod Turcima, koji su porušili sve spomenike srpske kulture (slike: manastiri i. t. d.) i počeli podizati nove gradove, naročito Sarajevo.

Događaji se zatim prenose u doba izmeću 1914. i 1918. godine. Koncizno su izloženi svi važniji momenti u toku tih godina: borbe na bojištima, ulazak u rat Amerike, Francuske, Rumunije, Grčke i t. d.

Foto: palelive.com

Glavna lica u ovom scenariu g. Milića su: Luj Kurtje, starac, seljak nz sela Burdo, u Savoji, Francuska.
Mišel, njegov sin, francuski pešadijski poručnik, koji za vreme rata gine u selu Pale blizu Sarajeva. Žermena. Mišelova sestra. Žineta Marten, studentkinja na Sorboni, koja docnije, po primeru Jovanke Orleanke, u nastupu oduševljenja vodi studente iz Pariza na front.

Jovan Simić, rodom iz sela Pale, student na Sorboni, dobrovoljac u francuskoj vojsci, koji teško ranjen umire baš u kući Mišelorog oca Luja. Dok je Mišelu na samrti, umesto sveće zapalio zublju luča mlaći Jovanov brat Stjepan, siroto čobanče u Palama, dotle je Jovanu u Francuskoj Mišelova sestra zapalila sveću. Stjepan, Jovanov brat, docnije student na Sorboni.

Zatim vladari, državnici, vojskovođe, oficiri, vojnici, seljaci, studenti građani i t. d.

Dogaćaji pre, za vreme i posle Svetskog Rata u raznim krajevima Evrope.

Snimanje će se vršiti većim delom u Kraljevini Jugoslaviji i Francuskoj, a nešto i u drugim zemljama, koje su učestvovale u Svetskom ratu. Ceo ovaj film biće snimljen kao ton-film. Film se završava agoteotom miru: mir, ljubav i bratstvo među narodima. Završna scena biće pevanje himne mira, koju će pevati svi narodi. G. Milić je raspisao nagradu od 10 hiljada franaka za najbolju himnu miru. Ako se u dređenom roku ne postigne cilj, raspisaće se drugi konkurs sa nagradom od 50.000 franaka (pola za tekst, a pola za muziku).

Piše Vladimir Stanišić