Na Sokocu i Palama sutra će biti obilježeno 27 godina od egzodusa sarajevskih Srba.

Ovaj istorijski događaja od republičkog značaja biće obilježen u organizaciji Odbora Vlade Republike Srpske za njegovanje tradicije oslobodilačkih ratova.

Prema programu obilježavanja, na Vojničkom groblju Mali Zejtinlik na Sokocu u 12.00 časova biće održan pomen poginulim borcima i položeni vijenci i cvijeće, a u manastiru Sveti Georgije na Ravnoj Romaniji u 13.00 časova biće služen parastos poginulim borcima.

Duhovna akademije biće održana u 14.00 časova u Kulturnom centru Pale.

Sarajevski Srbi prije 27 godina morali su da napuste svoja ognjišta u sarajevskim naseljima Ilidža, Ilijaš, Hadžići, Grbavica, Vraca, Rajlovac i Vogošća.

U martu 1996. godine ispisane su brojne pojedinačne tragedije lokalnog stanovništva, zbog čega je Dejtonski mirovni sporazum za sarajevske Srbe asocijacija na najveće poslijeratno protjerivanje naroda sa svojih ognjišta.

Srpski borci Sarajevsko-romanijske regije tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata zaustavili su 35 ofanziva muslimansko-hrvatske vojske i odbranili svoje domove.

Za odbranu ovih prostora, život je dalo više od 4.000 boraca, oko 3.500 ih je ranjeno, oko 1.000 sahranjeno na Vojničkom groblju Mali Zejtinlik na Sokocu.

Prema relevantnim istorijskim i zvaničnim podacima, egzodus je počeo 17. februara 1996. godine na pravoslavni praznik Zadušnice, jer je planirano iseljavanje Srba sa ovih područija trebalo da bude 19. marta 1996. godine.

Međutim, predstavnici tadašnjeg IFOR-a dijelili su letke da je taj rok pomjeren za 23. februar, odnosno mjesec dana ranije od dogovorenog.

Osim toga što su srpski civili morali da spakuju najnužnije stvari i krenu u neizvjesnost, mnogi stanovnici Ilijaša, Grbavice, Hadžića, Vogošće i Centra krenuli su da otkopavaju posmrtne ostatke svojih najmilijih ne želeći da muslimanski vandali skrnave njihove grobove.

Poseban problem predstavljala je upravo činjenica da su takozvane međunarodne institucije naglo odlučile da muslimanske vlasti preuzmu srpske opštine mjesec dana prije predviđenog roka, što je dodatno ubrzalo ionako veliku tragediju sarajevskih Srba.

Brojni izvori ukazuju na činjenicu da je Srpsko Sarajevo tada predstavljalo jedinstven slučaj u bivšoj BiH po tome što se Dejtonskim mirovnim sporazumom od više od 150.000 ljudi koji su odbranili svoj grad zahtijevalo da u miru pristanu na vlast ratnih protivnika.

Između dejtonskog i pariskog samita sarajevski Srbi su referendumski odbacili diktat da moraju prihvatiti muslimansku vlast, ostati u Federaciji BiH i biti šerijatski ozakonjeni.

Međutim, pariški skup, održan 14. decembra 1995. godine, osim ceremonijalnosti i protokolarnosti, onoga što je inferiornoj Evropi i ostavljeno po pitanju rješavanja krize u bivšoj BiH, nije se ni osvrnuo na demokratski izraženu volju naroda Srpskog Sarajeva.

Međunarodna zajednica je saopštila da će 23. februara policija muslimansko-hrvatske federacije ući u Vogošću, Novi Grad i Centar, 29. februara u Ilijaš, 6. marta u Hadžiće, 12. marta na Ilidžu i u Trnovo, a 19. marta u Novo Sarajevo i Stari Grad.

Tadašnji visoki predstavnik Karl Bilt i njegov zamjenik Mihael Štajner pozivali su Srbe da ne napuštaju svoje domove i da ostanu da žive pod vlašću muslimansko-hrvatske federacije, dijeleći im letke sa stihovima poznate pjesme Alekse Šantića "Ostajte ovdje".

Međunarodna misija u BiH je dozvolila da /ratni muslimanski lider i tadašnji predsjednik SDA/ Alija Izetbegović, putem medija, poruči da će "svaki Srbin koji je nosio pušku biti izveden pred sud".

To je tada, praktično značilo da bi, osim žena i djece, svi Srbi završili u muslimanskim zatvorima.

Tokom egzodusa Srba iz Sarajeva, veliki broj preduzeća, kulturnih i obrazovnih institucija i ustanova preseljen je na teritoriju Republike Srpske.

"Tehnički remontni zavod" iz Hadžića je preseljen u Bratunac, Fabrika montažnih kuća "Intal" iz Ilijaša je preseljena u Miliće, Vazduhoplovni zavod "Orao" je iz Rajlovca preseljen u Bijeljinu, dok je "Famos" iz Hrasnice preseljen u Lukavicu.

Veliki broj bivših sarajevskih preduzeća, firmi, organizacija i ustanova našao se u objektima bivših vojnih kasarni "Slaviša Vajner Čiča" i "Slobodan Princip Seljo" u današnjem Istočnom Novom Sarajevu.

Osnovna škola "Radojka Lakić" iz Novog Sarajeva, tri osnovne škole sa Ilidže, biblioteke iz Novog Sarajeva i Ilidže, fakulteti i srednje škole, preseljeni su iz dijelova Srpskog Sarajeva koji su pripali muslimansko-hrvatskoj federaciji na teritoriju Srpskog Sarajeva u Republici Srpskoj.

Dekan Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu Draga Mastilović rekao je ranije Srni da bi se čitava istorija srpskog naroda na prostoru Sarajeva mogla sažeti u rečenicu da je to bio jedan veoma dugi, viševjekovni kontinuitet trajanja i zatiranja.

- Koliko dugo Srbi traju na ovim prostorima, toliko traju i nastojanja da se oni, ako ne sasvim zatru, a ono barem svedu na mjeru i prostor koji drugima odgovara - kaže Mastilović.

Ono što se desilo sarajevskim Srbima u poslednjoj deceniji 20. vijeka, kaže Mastilović, predstavlja vrhunac procesa zatiranja i to ne samo fizičkog već i ekonomskog, kulturnog, duhovnog, istorijskog, da bi se to na kraju pretvorilo u zatiranje pamćenja i prava na pamćenje, koje nažalost i danas traje.

Prisjećajući se egzodusa sarajevskih Srba koji je počeo 22. februara 1996. godine, Mastilović kaže da on predstavlja vrhunac stradanja i zaokruživanje procesa zatiranja Srba u Sarajevu, koji su preko noći postali beskućnici u svom gradu i krenuli u izbjeglištvo i rasijanje širom svijeta, ostavljajući ne samo svoju imovinu već i grad koji su vijekovima gradili.

Mastilović podsjeća da Srbi ni grobove svojih najmilijih nisu ostavljali i da su i njih nosili sa sobom, kao siguran znak i zavjet da se u taj grad više nikada neće vratiti.