U grčkom selu Agios Mateosu, na jugu Krfa, početkom 1916. godine nalazio se jedan od srpskih vojnih logora u kome su se vojnici Drinske divizije oporavljali, i za bitku koja će dovesti do konačne pobjede, pripremali.

Nakon povlačenja preko albanskih bespuća, iscrpljenim vojnicima Drinske divizije prvog i drugog poziva tog proljeća 1916. godine, malo grčko selo Agios Mateos postalo je privremeni dom. Daleko od otadžbine, u svakom stablu vidjeli su onu krušku oskorušu što ispred rodnog praga im ostade da stražari i iščekuje da se vrate. Mnogi se nisu vratili. Mnogima su tijela, bez suza i opela spuštana u plitak grob, iskopan u hladu upravo tih maslina.

Spomenik vojnicima Drinske divizije (Sputnik / Lola Đorđević)

Iako su se sela u kojima su bili smješteni nalazila u brdima, vojnici su, kako su zabilježili hroničari tog vremena, tražili da ne budu uz more, već da ih razmjeste u „kakve bašče“, da ih mine želja za zavičajnim voćnjacima.

Risto Jović, dobrovoljac iz Trnove Donje, ovako je govorio svom komandantu, đeneralu Krsti Smiljaniću:

- Ne imadoh sreću da poginem na Ceru ili Kolubari, gde smo se junački borili. Ne ispustih dušu preko Albanije. Ako umrem ovde, a svi su izgledi, nemojte me pod kamen. Dajte me ovde, pod drvo. Pod ladovinu, da mi u grobu, vala, bude lakše. A još, da mi je samo šljiva jedna, ili jabuka kolačara… Očas bi to bilo.

Jedan od vojničkih logora vojnika Drinske divizije koja se u sastavu Treće armije pod komandom Pavla Jurišića Šturma u slavnoj bici na Ceru upisala među pobjednike, nalazio se upravo na mjestu gdje se danas nalazi spomen-obilježje. Svake godine, u okviru obilježavanja godišnjice od iskrcavanja srpske vojske na ostrva u Jonskom moru, kod spomenika posvećenom vojnicima ove slavne divizije služi se pomen i polažu vijenci.

Drinci se saborcima dostojno odužili

Još za vrijeme boravka vojske na Krfu, 1916. godine izgrađen je prvi spomenik posvećen srpskim žrtvama. Masivan spomenik, okružen borovom šumom, sa niskom metalnom ogradom i kamenim stubovima duž puta podigli su pripadnici Drinske divizije svojim saborcima kojima je grčko ostrvo postalo vječna kuća, na mjestu gdje se nalazi vojničko groblje.

Nakon izgradnje mauzoleja na ostrvu Vido, 1939. godine, kosti ovih ratnika prenijete su u unutrašnjost mauzoleja, ali staro spomen-obelježje nije dirano.

Spomenik je rad Janka Šafarika, rezervnog kapetana prve klase, dok je bareljef rad Mihaila Milovanovića, ratnog slikara Vrhovne komande i prvog užičkog akademskog slikara. Stihovi poručnika Vladimira Stanimirovića uklesani su na spomeniku:

„Na humkama u tuđini

Neće srpsko cveće nići;

Poručite našoj deci

Nećemo im nikad stići.

Pozdravite otadžbinu,

Poljubite srpsku grudu!

Spomen borbe za slobodu

Neka ove humke budu.“

Foto: Telegram/Sputnik/screenshot

Otkrivanju i osvećenju spomenika (čemu su činodejstvovala četiri grčka i devet srpskih sveštenika) prisustvovao je i prestolonasljednik Aleksandar Karađorđević. Grčke novine su zabilježile da je mladi poručnik Drinske divizije tom prilikom uručio ključeve od kapije spomen-kompleksa predsjedniku Opštine Agios Mateos - na čuvanje. I dan-danas kad se mijenja vlast u opštini, bivši predsjednik ključeve svečano predaje nasljedniku.

Janis Janulis- grčki seljak na čijoj njivi počivaju srpski ratnici

Pored spomenika vojnicima Drinske divizije, grčko selo Agios Mateos čuva u sebi još jednu priču protkanu nitima srpsko - grčkog prijateljstva, priču o Janisu Janulisu, grčkom seljaku koji je poklonio svoju njivu, kako bi na njoj bilo sahranjeno 560 Drinaca.

Bio je dječačić od trinaest godina kada su iscrpljeni borci Drinske divizije januara 1916. stigli na ostrvo u blizini njegovog sela.

Bista Janisa Janulisa Sputnik / Lola Đorđević

Poput drugih Krfljana, dječak je dočekivao iznemogle i bolesne ratnike, dijeleći sa njima ono malo što je imao- kozjeg sira, mlijeka i agruma ne bi li se što prije oporavili. Ali mnogima od njih, izmučeni organizam hranu nije mogao prihvatiti i oni su umirali. Na njegovoj njivi. Dan za danom, nove humke među maslinama. Njih 560 na njivi grčkog seljaka je sahranjeno.

Uprkos tome što je svakom seljaku njiva izvor prihoda i što su posmrtni ostaci srpskih vojnika ekshumirani i prenijeti u kosturnicu, Janis Janulis nije dozvolio da se ta njiva ikada više obrađuje. Govorio je da je to sveto mjesto i da tu stoluju duše umrlih, hrabrih srpskih ratnika.

Slušajući srpske vojnike dok su pogleda uprtog u daljinu o otadžbini govorili, dok su „Tamo daleko“, odu posvećenu rodnoj grudi pjevali, iako riječi pjesme nije razumio trinaestogodišnje grčko čobanče je Srbiju zavoljelo. Nažalost, Janis Janulis nikada je nije posjetio. Umro je krajem osamdesetih ostavivši potomcima u amanet da njivu ne diraju. Treća generacija Janulisa, poštujući volju predaka, ni danas ne obrađuje tu zemlju.