Vansudskom nagodbom između investitora i Opštine Pale okončaće se sporna izgradnja male hidroelektrane (MHE) „Kadino vrelo“ na rijeci Prači. Opština Pale je, zbog svog nemara, dužna da investitoru, firmi "Strom energija", isplati skoro 200.000 KM. 

Dozvola za gradnju MHE "Kadino vrelo" najprije je izdata 2011. godine, kada je na čelu opštine Pale bio Slobodan Savić iz SDS-a. Opština Pale je u junu 2017. godine izdala građevinsku dozvolu. Do aprila 2020. godine na mjestu predviđenom za gradnju MHE nije rađeno ništa, a onda su počeli prvi radovi. Nedugo potom, u maju, Opština Pale je investitoru poništila dozvolu za gradnju i sebe obavezala da mu isplati 200.000 maraka.

Čiji su propusti doveli do toga da opština ostane bez 200.000 maraka, da li je Opština Pale isplatila novac i iz kojih sredstava, pitanja su na koja nisu dati odgovori, jer su nadležni ignorisali novinarske zahtjeve. U međuvremenu, Opština Pale se zadužila za još tri miliona maraka.

Nešić prvo izdao dozvolu, pa promijenio mišljenje

Za vrijeme pandemije virusa korona i kolektivnog karantina počeli su prvi radovi na lokaciji Vrhprača, gdje je gradnja bila planirana. Investitori nisu daleko dogurali sa tim, pa je samo prokrčen dio šume, čime je narušena priroda u tom području. To su ujedno bili i jedini radovi kada je ovaj projekat u pitanju.

Preduzeće “Putevi RS” u maju 2017. godine u gradnji MHE „Kadino vrelo“ nije vidjelo ništa sporno, pa je „Strom Energiji“ odobrilo rješenje za vođenje cjevovoda uz regionalni put na dionicama Bistrica-Podgrab, te na lokalitetu Vrhprača.

Valjanost rješenja ponovo je u februaru ove godine produžio direktor „Puteva RS“ Nenad Nešić, da bi se kasnije zatim „borio“ protiv gradnje iste.

- Dozvola je produžena, jer su zadovoljeni uslovi za to. Ipak, obustava gradnje je stav DNS-a, ali i moj lični stav - rekao je Nešić za „Direkt“.

Nezadovoljni građani

Stanovnici opštine Pale su javno pokazali nezadovoljstvo zbog izgradnje ove MHE. Potpisivali su peticije, apelovali na društvenim mrežama i vršili pritisak na lokalnu vlast. Političke stranke u svemu su vidjele dobru priliku da pod krinkom odbrane prirode i stajanja uz građane u izbornoj godini prikupe koji politički poen. Da je situacija drugačija, i ova, a i prethodne vlasti, bi još odavno riješile ovaj problem ili nikada ne bi ni izdale dozvolu investitoru.

Uplatnice na papiru

Kako investitor “Strom energija” ne bi bio na gubitku trebalo mu je nadomjestiti dosad uloženi novac. Prema investitorovoj računici to je skoro 200.000 maraka koje će platiti građani opštine Pale. Računicu nije dovodila u pitanje lokalna vlast. Među dokazima o uloženim sredstvima su priznanice ručno pisane čiji su iznosi 1.500 i 3.750 evra, a koje su u posjedu “Direkta”.  Opština je takve dokaze o uloženom novcu prihvatila kao validne. Radi se, naime, o razmjeni novca između izvijesnog Pera Ždrakića ispred firme “Strom Energija” i Mirsada Sende, koji je bio zadužen za izradu idejnog projekata ove male hidroelektrane.

Advokat Njegoš Petrović pojašnjava za “Direkt” da ovakve ručno pisane priznanice mogu biti  validne samo u internom odnosu između fizičkih lica, što ovdje nije slučaj.

- S obzirom da se u istim pominje izrada elaborata i pravno lice (d.o.o.) onda se može dovesti u pitanje njihova validnost, jer se takva isplata nije mogla obavljati gotovim novcem, ni od strane pravnog lica koje je naručilo elaborat, ni od strane fizičkog lica koje je izradilo elaborat - ističe advokat.

Advokat Petrović upozorava da su ovakve uplate trebale biti vršene isključivo putem transakcijskih računa.

Zanimljiva je činjenica da stavka koja se odnosi na period 2011-2020. a u vezi je sa nedokumentovanim službenim putovanjima iznosi više od 10.000 KM.

Vansudskim poravnanjem Opština Pale će morati da plati ukupno 196.300 KM zbog mnogobrojnih navodnih ulaganja firme „Strom Energija“ iz Pala.

Troškovi podrazumijevaju:

Još uvijek nije sasvim poznato na koji način će ovaj dug uopšte biti plaćen. Ekonomija je ozbiljno ugrožena, pa ovaj vid duga koji će se, po ugovoru, isplaćivati tri mjeseca u tri jednake rate nije došao u dobro vrijeme. Opština Pale se zadužuje 3 miliona KM za već davno najavljene projekte, koji su skoro uvijek dio predizborne kampanje. Kada je na sjednici Skupštine opštine Pale iznijet prijedlog budžeta, ovaj dug nije uvršten u isti. Izvor "Direkta" tvrdi da će ovaj iznos od skoro 200.000 KM upravo biti plaćen iz već postojećeg budžeta, jer drugi način zapravo ne postoji.

Prema podacima portala Akta kao odgovorne osobe “Strom Energije” spominju se Pero i Boško Ždrakić, a u prethodnoj upravi je naveden Zlatan Pilav. Podaci koji su dostupni nisu nam pomogli da stupimo u kontakt sa firmom, jer navedeni mejl nije validan, a ni prikazani brojevi telefona nisu bili dostupni. Firmu smo pokušali pronaći i na adresi koja je navedena u podacima, ali ni to nije pomoglo.

Na sajtu je navedeno da je firma osnovana tek 2013. godine, iako su prve dozvole za investiranje u MHE izdate još 2011. godine. Finansije firme iz godine u godinu bile su nula maraka.

MHE – biznis za dobrobit pojedinaca

Kada treba da uđu u proces izgradnje MHE investitori se uglavnom pozivaju na proizvodnju energije, opšte dobro, nova radna mjesta i ekonomski prosperitet područja čiji ekosistem treba biti uništen. Ipak, istina je u tom slučaju posve drugačija.

- Privatni vlasnici MHE imaju privilegovanu cijenu otkupa. Država se obavezuje da otkupi apsolutno svu struju koju MHE proizvedu u prvih 15 godina rada. Privilegovana cijena proizilazi iz naknade za obnovljivu energiju koju građani plaćaju u sklopu redovnih računa - pojasnili su u Udruženju „Eko Akcija“.

Navode da postoji stavka koja ide u prilog isključivo investitorima, a tiče se poreza koji je u vezi sa MHE i važi za BiH. Naime, vlasnici mini hidroelektrana u BiH plaćaju najmanji porez u Evropi i on iznosi svega 10%, pa se na taj način uložena sredstva vrlo brzo povrate.

- Zakoni su štimani prema privatnim interesima, ekspertska mišljenja se redovno kupuju, dok se komisije biraju iz stranaka i lobija bliskih ulagačima, što i ne iznenađuje previše. Lokalna zajednica dobija samo godišnju koncesionu naknadu koja iznosi od 1 – 3%. S obzirom na to da se MHE upravlja automatski, obećanih radnih mjesta neće biti. Statistika pokazuje da ukoliko se izgradi 400 planiranih hidroelektrana, zaposliće se ljudi koliko i u jednoj manjoj fabrici - kažu u Eko Akciji.

Jedina svijetla tačka u cijeloj priči je to što će rijeka Prača i priroda na tom području, bar za sada, ostati netaknuta. Bojimo se da takvu sudbinu neće imati druge rijeke u BiH, jer Republika Srpska nije krenula stopama FBiH kada je u pitanju zabrana izgradnji mini hidroelektrana.