Nemam posebnih talenata. Samo sam strastveno radoznao. I ne doživljavam sebe i druge suviše ozbiljno, govorio je Albert Ajnštajn, utemeljivač moderne fizike.

Kada je 14. marta 1879. godine, prije 141 godinu, u gradu Ulmu u Njemačkoj rođen Ajnštajn, niko nije ni slutio da svijet dobija jednog od najvećih umova i najznačajnijih ličnosti ikada.

Proglašen je jednom od najuticajnijih osoba - među vodećim je ikonama popularne kulture kao simpatičan i otkačen lik čije slike i citati krase zidove, monitore računara, majice. Biografi života i djela ovog velikog naučnika rado s ostatkom svijeta dijele mnogobrojne njegove naizgled ležerne, a zapravo dubokoumne izreke kao motivacione poruke. Jedna od takvih je "Ako je A uspjeh u životu, tada je A jednako X plus Y plus Z. X je rad, Y je igra, a Z je držati jezik za zubima."

Mladost

Ajnštajn je rođen u jevrejskoj porodici. Činjenica da je bio jevrej kasnije mu je mijenjala tokove života, često onako kako on nije želio. Njegov otac imao je privatnu firmu, koja je proizvodila elektromaterijale i opremu. Zajedno s njim radio je i njegov brat Jakob, inžinjer po struci, koji je veoma uticao na Ajnštajna i pomagao mu da savlada osnove matematike i fizike, dok je od majke naslijedio smisao za muziku. Njegovi roditelji su u kući imali bogatu biblioteku, tako da je Ajnštajn uz pomoć porodice upoznavao svijet književnosti, umjetnosti i nauke.

Progovorio je tek sa dvije i po godine, a problemi s govorom su se ispoljavali i kada je pošao u školu - nije mogao da sastavlja, odnosno izgovara tečno složenije rečenice. Nije se mnogo razlikovao od vršnjaka, ali nije volio druženje. Više je volio da se povuče i da sam smišlja kreativne načine za igranje, te je porodica rano primijetila da ima nevjerovatno strpljenje i preciznost kada je u pitanju rješavanje problema.

Školovanje i rad

Mladost je proveo u Minhenu, a kasnije je boravio u Italiji, ali i Švajcarskoj, gdje je završio studije na Tehničkoj visokoj školi u Cirihu 1900. godine. Dvije godine kasnije radio je u patentnoj kancelariji u gradu Bernu. U tom je periodu otkrio niz osnovnih zakona prirode - brzinu svjetlosti kao maksimalnu brzinu, dilataciju vremenu i novu interpretaciju dilatacije dužina, ekvivalentnost mase i energije, korpuskularnu prirodu svjetlosti i načelo ekvivalencije te osnovu opšte teorije relativnosti. Godine 1909. postao je profesor teorijske fizike na Univerziteu u Cirihu, a dvije godine poslije i na Praškom univerzitetu. Nakon povratka u Švajcarsku postao je profesor na već pomenutoj Visokoj školi, a 1914. izabran je za člana Pruske akademije. Iste godine postao je i direktor Instituta "Kaiser Wilhelm" u Berlinu. Kada su nacisti došli na vlast, Ajnštajn je smijenjen sa svih funkcija i oduzeta mu je većina imetka. Uspio je pobjeći u Ameriku, gdje se njemačkog državljanstva odrekao u znak protesta. Do kraja života radio je u Institutu za viša naučna istraživanja u Prinstonu.

Teorija relativnosti

Teorija relativnosti jedna je od najvećih fizičko-matematičkih teorija, a upravo je za nju zaslužan Ajnštajn. Samu teoriju nije iznio odjednom, nego je na njoj radio više godina. U svom radu iz 1905. godine "Da li inercija tijela zavisi od njegove količine energije", razmatrajući veoma kompleksnu oblast u odnosima mase, energije i inercije, Ajnštajn zaključuje: "Ako tijelo odaje energiju u obliku zračenja, onda se njegova masa smanjuje s količnikom te energije i kvadrata brzine prostiranja svjetlosti".

Iz zaključka je Anštajn došao do čuvene formule da je energija datog tijela jednaka proizvodu njegove mase i brzine svjetlosti na kvadrat: e=mc2. Prema ovoj jednačini, najveća količina energije koja se iz jednog tijela može dobiti i pretvoriti u koristan rad jednaka je masi tijela pomnoženoj kvadratom brzine svjetlosti.

Formulom je pokazano da su masa i energija međusobno povezane veličine, odnosno da su ekvivalentne. Pomoću nje su objašnjeni mnogi problemi koji do tada nisu mogli da budu riješeni, a jedan od njih je ogromna količina energije koju Sunce odašilje sa svoje površine.

Brakovi

Tri godine stariju Novosađanku Milevu Marić Ajnštajn je upoznao u devetnaestoj godini, 1897, na početku studija. Iz sačuvanih ljubavnih pisama vidi se da im je veza započela razgovorima o tome iz kojih se knjiga učilo, koje su hipoteze provjerene, a zatim se pretvara u romansu. U maju 1901. Albert saznaje da je Mileva trudna. Vjenčali su se 1903. godine, nakon pet godina veze i godinu dana po rođenju kćerke Lizerl. Pošto bi Ajnštajn teško mogao dobiti posao u konzervativnom švajcarskom društvu s teretom vanbračnog djeteta, moralo se riješiti nešto u vezi s Lizerl. Ne može se to sa sigurnošću utvrditi, ali vjerotatno je usvojena u Srbiji. Zadnji put je spomenuta 1903. godine i od tada joj se gubi svaki trag. U braku im se brzo rodio sin Hans Albert, a zatim i Eduardo. Ali, romansa je brzo splasnula. Ajnštajn je sve manje pažnje posvećivao Milevi i djeci, a 1918. godine pokrenut je postupak za razvod. Naredne godine su se i formalno rastali, da bi se Albert ubrzo poslije ponovno oženio. Druga žena bila mu je tri godine starija Elza, razvedena žena i majka dvoje djece s kojom se "družio" i tokom braka s Milevom.

Smrt

Ajnštajn je preminuo 1955. godine u Prinstonu. Uzrok smrti je bilo unutrašnje krvarenje izazvano prskanjem aneurizme aorte. Jedina osoba prisutna u trenutku njegove smrti bila je jedna medicinska sestra, koja je rekla da je neposredno pred smrt promrmljao nekoliko riječi na njemačkom, koje ona nije razumjela. Bio je kremiran bez ceremonije istoga dana kada je i umro, što je bilo u skladu s njegovim željama. Njegov pepeo je potom rasut na otvorenom prostoru.

Zanimljivosti

Ajnštajna pamtimo kao jednog od najvećih naučnika svih vremena. Primio je Nobelovu nagradu za fiziku 1921. godine za otkriće fotoelektričnog efeka i doprinosa teorijskoj fizici. Nakon te nagrade putovao je širom svijeta i održavao vrlo zanimljiva predavanja kako bi svijetu približio fiziku.

Godine 1999. proglašen je ličnošću vijeka prema anketi magazina "Tajm", a 2005. godina izabran je za svjetsku godinu fizike u čast stogodišnjice "čudesne godine", u kojoj je došao do nekih svojih najvažnijih otkrića. U Vašingtonu se nalazi njegovca bronzana skulptura, a postoji i mjerna jedinica "einstein", koja se koristi u fotohemiji.