Ideja o uspostavljanju zajedničkog praznika Srbije i Republike Srpske dogovorena je avgusta 2020. godine. Cilj uspostavljanja novog praznika jeste, prije svega, osnaživanje jedinstva izmeću srpskog naroda u Srbiji i Republici Srpskoj, ali i jačanje značaja nacionalne zastave.

Kada se spomene srpsko jedinstvo, dotakne se u srž želje, borbe, ali i bola jednog pravoslavnog, Svetosavlju odanog srpskog naroda. Zbog raznih istorijskih faktora, teških perioda i stranih osvajanja, srpski narod se najčešće nalazio odvojeno, nejedinstveno u posebnim državnim tvorevinama.

Ali iako su Srbi bili fizički odvojeni i rasuti, pravoslavna srpska duša duhovnim putem se uzdizala i trudila da te teške periode preživi i da se nada da će dočekati slobodu jedinstveno. Poslije slavnog perioda vladavine dinastije Nemanjić koja je od Srbije stvorila veliku silu, jednu od najjačih u Evropi, riječ sloboda nikada nije ljepše zvučala i činilo se nikada skuplja.

Naime, Turci osvajaju srpske zemlje, a Srbi time padaju u viševijekovno tamnovanje. Strani osvajač je gušio, ne samo tu želju za slobodom koja predstavlja jedno od osnovnih ljudskih prava već se trudio da zatre duh, izgled jednog naroda i na kraju, pored vjere, da mu oduzme i ime. Nikada kao tada nije bila na ispitu želja za postojanjem jednog naroda.

Saživljavajući se sa svojim precima, možemo slobodno reći: ne postoji patnja koja je snažnija od želje, niti beznađa moćnijeg od nade. I da, tako je i bilo. Tu želju smo nosili u sebi, duboko, za turskog osvajača nedokučivo. A nadu smo tražili u vjeri, u jedinstvu, i našli smo je, a onda smo dobili i slobodu. Kao svjetlo na kraju tunela, kao sunce poslije oluje i groma, pojavi se ta sloboda u vidu Prvog i Drugog srpskog ustanka 1804. i 1815. godine.

Nisu se vođe ustanaka, Karađorđe i Miloš, pojavili slučajno već su došli kada je trebalo, kada smo sazrjeli da spremno žrtvujemo mnogo za slobodu. I uspjeli smo. Dobili smo slobodu dugo čekanu. Ali slobodom ne i jedinstvo. Srbija jeste postala slobodna, ali samo ona, i to ne cijela.

Naime, velike sile su joj priznale nezavisnost 1878. godine ali joj uzeše opet mnogo – jedinstvo. Srbi u Bosni ostadoše pod drugim osvajačem, okupatorom – Austrougarskom. Srbi iz Bosne preko Drine gledahu ljubomorno, sa sjetom u svoj narod koji je tu, ne tako daleko, bio slobodan. Opet su morali da čekaju. Oduvijek su Srbi znali: sloboda se ne dobija, sloboda se osvaja.

Proživljavajući u Bosni teror austrijskih vlasti, braneći po ko zna koji put srpsko ime, srpsku ćirilicu, pravoslavlje, dočekasmo još jedan napad, do tada možda i najteži. Udružene, Austrougarska i Njemačka, počeše Prvi svjetski rat 1914. godina i napadoše malu Srbiju. Za njih malu. Htjedoše istrijebiti cijeli jedan narod a da pritom nisu znali da je taj narod spreman dati sve za slobodu. Pa da li to mogu mali narodi?

Brzo Nijemci i Austrijanci osjetiše snagu borbe za slobodu, snagu inata srpskog seljaka koji je stao pred nadmoćnijeg neprijatelja. Drina, Cer, Kolubara i ta cijela 1914. godina vječno će ostati u njemačkim vojnim i istorijskim knjigama napisana crnim slovima. Jer tu njihovo oružje pade bezuspješno na srpskoj duši, zemlji, sa hiljadama vojnika koji nisu uspjeli da pogaze zemlju ponosnog srpskog seljaka.

Međutim, pred silama zla, čelika i moći, srpsko oružje i vojnik popusti 1915. godine ispred udruženog napada Austrougarske, Njemačke i Bugarske. Morali su da se povlače, da traže spas. Hiljade ljudi, žena, djece sa vojskom i kraljem bile su prinuđene da se povlače u prijateljsku Grčku.

Preko Albanije, preko gorostasnih planina čije ime govori sve – Prokletije. Nikada nećemo znati koliko je srpskih života ostalo da zauvijek čuva stražu u tim planinskim vrletima Albanije. Te strane srpske istorije su strane patnje, stradanja i bola. Prešavši Albaniju, dođoše Srbi na Krf, u Grčku. Kada su ih ugledali, Grci su prve scene opisali kao doček živih mrtvaca. Jer to su zaista i bili.

Ta nesrećna, a junačka srpska vojska, zajedno sa narodom bijaše primljena na Krf kao najveći prijatelj. Pružena im je medicinska pomoć i hrana, onima kojima je to pomoglo, ali je bilo i onih za koje je bilo kasno. Za te nesrećne heroje određeno je da idu na ostrvo Vido, često nazivano ostrvo zmija ili ostrvo smrti. Tu su došli samo sa jednim ciljem, onim posljednjim – da umru.

Plava voda se zacrveni, ali i zasvijetli tijelima srpskih mučenika. Ostade u srpskom imenu, duši i želji za slobodom zauvijek upisana Plava grobnica.

SLOBODA. Opet ta riječ dobija na cijeni. I opet Srbi krenuše da se bore za nju. Već 1916. godine srpski vojnici, izliječeni, odmorni krenuše na front – Solunski front. Rame uz rame sa francuskim, britanskim i grčkim vojnicima krenuše Srbi da oslobađaju svoju otadžbinu. Kada je sve bilo spremno i organizovano dođe taj 15. septembar 1918. godine kada vojni komandanti narediše proboj Solunskog fronta.

Među njima, čak i prvi, krenuše srpski vojnici. Tog 15. septembra Živojin Mišić naredi početak proboja Solunskog fronta srpskoj vojsci. Naredi put u otadžbinu, put u slobodu. I osvojiše je ponovo. Nikada srpska zemlja srpskom vojniku nije bila draža nego tada, tada kada je istjerao i posljednjeg osvajačkog vojnika sa svog ognjišta. Vojnika koji je došao da ga istrijebi, ali, uspio nije. Opet se srpskom zemljom zavijori srpska zastava, srpska trobojka.

Dan 15. septembar će uvijek u srpskom pamćenju i jedinstvenoj srpskoj duši biti datum upisan velikim slovima, jer je tada, još jednom, Srbin bio spreman dati sve za slobodu.

Pa zar onda ne zvuče sveto riječi srpskog vojnika:

BEZ OTADžBINE, NA KRFU ŽIVEH JA, ALI SAM PONOSNO KLIC’O ŽIVELA SRBIJA!

Autor: Neven Tešanović (za Kateru)