Izgradnjom Hrama Svetog Save u Foči ispunjen je viševjekovni zavjet pravoslavnih Fočaka da u centru grada ponovo imaju crkvu, kao što je to bilo prije turskog ropstva, čime su pretočeni u djelo poznati narodni stihovi: "Hoćemo li, čoče, čoče, gradit` crkvu nasred Foče".

Kako svjedoče istorijski izvori, u nekadašnjoj Hoči, kako se tada zvalo naselje na ušću Ćehotine u Drinu koje je pripadalo nemanjićkoj Raškoj, a potom Vojvodstvu od Svetog Save hercega Stefana Kosače, postojale su najmanje dvije pravoslavne crkve.

Jedna se nalazila u užem središtu na području današnje Prijeke čaršije.

Prema tvrđenju istoričara umjetnosti Alije Bejtića, na njenim temeljima izgrađena je Careva džamija, dok druga istraživanja istoričara govore da se crkva nalazila u blizini današnje džamije, ispod gradske pijace.

Druga crkva, sa pravoslavnim grobljem i manastirom, bila je smještena na desnoj obali Ćehotine na prostoru koji su Turci nazvali Kaursko polje, gdje se danas nalaze Srednjoškolski centar i Gradska dvorana.

Istorijski izvori upućuju da je manastir na Kaurskom polju bio jedno od sjedišta Mileševske mitropolije.

Polovinom 19. vijeka, za vrijeme turske vladavine, fočanski Srbi uspjeli su da se izbore za pravo da grade crkvu, ali van užeg gradskog područja, u dijelu naseljenom pravoslavnim življem, u tadašnjoj Srpskoj varoši visoko u brdu iznad Foče.

Tada je izgrađen Hram Svetog Nikole.

Univerzitetski profesor, protojerej stavrofor Ranko Bilinac, nekadašnji paroh fočanski, kaže da su pravoslavni Srbi u Foči, sve do izgradnje Crkve Svetog Nikole 1857. godine, tri i po vijeka bili bez hrama, ali da se kandilo vjere nikad nije gasilo.

- Istina, ono je ponekad, kada bi se crni oblaci nad srpskim narodom nadvijali, znalo da zacvrči i da zatinja, ali se nikad nije gasilo. Taj žižak vjere je sabirao Srbe na molitvu po svešteničkim kućama, a ljeti po baščama varoši. Narod je u svom pamćenju očuvao želju da u gradu sagradi crkvu i pretočio je u narodnu pjesmu `Hoćemo li, čoče, čoče, gradit` crkvu nasred Foče`, koja se, evo, hvala Bogu, ispunila - navodi Bilinac za Srnu.

Krajem 20. vijeka Foča je dobila Bogoslovski fakultet i Srednju bogoslovsku školu, čime je izrasla u jedan od najvećih duhovnih centara Srpske pravoslavne crkve.

Sve je počelo, podsjeća Bilinac, dolaskom tadašnjeg mitropolita Nikolaja 1990. godine, u najtežim istorijskim prilikama, na drevnu svetosavsku dabrobosansku eparhiju.

- On se u presudnom istorijskom trenutku našao ovdje da svoje iskustvo ugradi u život Crkve i raspetog srpskog naroda. On je to samopožrtvovano i dostojanstveno uradio - ističe Bilinac.

Mitropolit Nikolaj je, iako je rat još trajao, navodi Bilinac, radio na pripremama otvaranja Duhovne akademije Svetog Vasilija Ostroškog, koju je osveštao na Pokrov Presvete Bogorodice 1994, a školske 1996/97. godine tu će primiti i prognanu Bogosloviju iz manastira Krke.

- Moramo znati, da nije bilo upornosti mitropolitove, ne bi bilo ovog duhovnog rasadnika, jednog od najznačajnijih rasadnika pravoslavlja na ovim prostorima i naše Srpske pravoslavne crkve. Uporedo sa radom ovih bogoslovskih ustanova, gradi se Crkva svetih Vasilija Ostroškog i Petra Zimonjića u krugu Bogoslovije na Velečevu i razmišlja o realizaciji ideje o izgradnji Hrama Svetog Save u Foči - kaže Bilinac.

Foto: srna.rs

Za izgradnju Hrama izabrana je pozicija na desnoj obali Ćehotine u blizini nekadašnjeg Kaurskog polja, na kojem se nalazila crkva prije turskog osvajanja.

- Zemljište sa krstom osvetio je mitropolit Nikolaj 11. maja 1998. godine. Projekat za saborni hram uradila je projektantska kuća `Link` iz Beograda, a glavni projektant je arhitekta Predrag Ristić - napominje Bilinac.

Gradnja temelja fočanskog hrama, koji je nalik hramovima u Podgorici i Baru, a koje je, takođe, projektovao Predrag Ristić, započeta je 2. septembra 2006. godine.

- Izvođač radova bio je Veljko Golijanin sa Pala. Na Pokrov 2006. osveštani su temelji, kada je Svetu arhijerejsku liturgiju služio mitropolit dabrobosanski gospodin Nikolaj, uz sasluženje više sveštenika, a kum temelja hrama bio je Zdravko Krsmanović, načelnik opštine Foča i predsjednik Odbora za izgradnju hrama - podsjeća Bilinac.

Tadašnji paroh fočanski sačuvao je i besjedu mitropolita Nikolaja sa osveštanja temelja Svetosavskog hrama.

Mitropolit je tada rekao da će zadatak i cilj budućeg hrama biti isti kao nekadašnjih hramova u drevnoj Foči, prije turske vladavine, i onog manastira koji je, kako je naveo vladika, možda bio baš na ovom mjestu ili u neposrednoj blizini.

- Iako je prošlo mnogo godina od prestanka duhovnog okupljanja na ovom mjestu, poruke jevanđelja su ostale svete i prenosile su se s koljena na koljeno do dana današnjeg. Podižući ovaj hram, vjerujući će u njemu duhovno odmarati svoju dušu i tijelo i iz njega odnositi duhovne radosti u svoje domove -  riječi su mitropolita Nikolaja.

Mitropolit je tada poručio vjernicima da su njihovi preci bili najsrećniji i najjači, ne kada su bili najbogatiji, već kada su bili najsložniji, kada su bili najveći rodoljubi i bogoljupci.

- Istrajte u borbi protiv svakog zla i iskušenja, istrajte u čuvanju svoje svijetle istorije, u časti i poštenju, u časti i čistoti rodoljublja, čojstva i junaštva, istrajte u vraćanju sebe sebi samima - poruka je mitropolita Nikolaja vjernicima u Foči 2006. godine.

Foto: srna.rs

Bilinac kaže da je konačno ispunjen zavjet predaka, njihova želja koju su toliko željeli i čuvali, njegovali i prenijeli je svojim potomcima.

- Ubijeđen sam da naši preci, zajedno sa Svetim Savom, sad radosni gledaju ovo djelo koje su uradili njihovi potomci, ovaj veleljepni hram koji je ukras grada i koji će to ostati na ponos svih nas - ističe Bilinac.

Hram Svetog Save u Foči, najveću crkvenu građevinu u Srpskoj i BiH, osveštaće Njegova svetost patrijarh srpski Porfirije u nedjelju, 26. novembra, na praznik Svetog Jovana Zlatoustog.