U kolektivnoj svijesti Srba Karađorđe Petrović je paradigma za epskog nacionalnog heroja, beskompromisnog ratnika i pregaoca za oslobođenje srpskog naroda iz turskog ropstva pa su u sjenci ovih činjenica ostale njegove nemale državničke i diplomatske vrline.

Već u ranoj fazi ustanka organizuje upravu, postavlja sudove, otvara škole, udarajući temelj na kojem će stajati sve buduće srpske države. U tom pravcu vodi vrlo mudru i živu diplomatsku aktivnost. U više navrata šalje svoje emisare na bečki i petrogradski dvor tražeći efektivnu vojnu pomoć i političku podršku, nudeći zauzvrat čvrsto savezništvo u njihovim geopolitičkim aspiracijama. No Srbija je za njih vruć krompir: kolebljiva, neiskrena Austrija ga odbija, dok ga Rusija tek simbolično pomaže, stavljajući na drugu stranu težište svojih balkanskih interesa. U takvoj situaciji on se okreće Francuskoj, novoj sili u usponu koja je naglo zagospodarila najvećim dijelom Evrope, šireći svoj uticaj na Dalmaciju, Boku i zemlje južno od Save i Dunava.

Ona formira “Ilirske provincije” sa sjedištem u Ljubljani, čime dolazi u dodir sa srpskim krajevima pod vlašću Turske, Austrije i Ugarske. Dana 16. avgusta 1809. godine Karađorđe Napoleonu šalje svog specijalnog izaslanika, kapetana Rada Vučinića, Srbina iz Gospića, za to vrijeme vrlo obrazovanog čovjeka, vičnog diplomatiji. Vučinić imperatora nalazi kod Beča i predaje mu pismo vožda i Praviteljstvujućeg sovjeta, u kojem ga mole da primi pokroviteljstvo nad balkanskim Srbima, a zauzvrat bi oni uz njegovu logističku pomoć rastjerali Turke sa obala Save i Une te stvorili veliku balkansku državu, koja bi u svoje gradove primila njegove trupe i bila odan francuski saveznik.

Bonaparta u tom trenutku ne želi kvariti odnose s Turcima dok se ne riješi glavnih protivnika Rusije i Austrije, ali izjavljuje “da ne može ostati ravnodušan prema narodu koji je pokazao toliko hrabrosti i istrajnosti”. Pri tome odlučuje da kapetana Vučinića zadrži u Parizu (četiri godine), dajući mu stan i platu dok se stvari u Podunavlju ne razbistre, a francuskom vicekonzulu u Bukureštu zapovijeda da drži tajne veze sa Srbima. Karađorđe istovremeno, kao neku vrstu stalnog diplomatskog predstavnika, postavlja Srbina Nikolu Škuljevića, pri sjedištu maršala Marmona u Ljubljani, a na istom zadatku je i bivši mitropolit dabrobosanski Venedikt Kraljević, dokazani “francuski čovjek”.

Napoleon je do tada, kroz Marmonove izvještaje već bio podrobno informisan o borbenom kvalitetu Srba, koji već četiri godine herojski odolijevaju napadima nadmoćnijeg neprijatelja. To su mu mogli posvjedočiti i francuski artiljerci u sastavu turske vojske u Mišarskoj bici. Tadašnja štampa u Beču, Parizu i Londonu je takođe izvještavala o Karađorđevom ustanku. Iz tog perioda potiče i poznata Napoleonova izjava, kada je poslije bitke kod Ašperna 22. maja 1809. na hvalospjeve svojih generala odgovorio riječima: “Lako je meni biti veliki sa našom iskusnom vojskom i ogromnim sredstvima, ali daleko na jugu, na Balkanu, postoji jedan vojskovođa, iznikao iz prostog seljačkog naroda, koji je, okupivši oko sebe svoje čobane, uspio bez oružja i samo sa trešnjevim topovima, da potrese temelje svemoćnog Osmanlijskog carstva i da tako oslobodi svoj porobljeni narod. To je Karađorđe, njemu pripada slava najvećeg vojskovođe”.

Ne možemo znati da li je ova izjava bila potpuno iskrena ili je bila tek obična poza moćnog imperatora u maniru lažne skromnosti. Sa druge strane, on je bio car koji ne ratuje “sa meka dušeka”, već kao direktni učesnik u bitkama bio je u stanju da procjeni borbenu vrijednost raznih vojski i njihovih starješina. Znao je koliki je podvig sa takvom vojskom godinama odolijevati pet i deset puta brojnijem i opremljenijem neprijatelju, koji napada istovremeno i sa istoka, zapada i juga.

I zaista, Crni Đorđe je bio rijetka ratnička pojava, koja sa tako skromnim snagama uspijeva iz temelja ljuljati moćno carstvo punih devet godina, skoro bez ičije pomoći. Za to vrijeme smijenila su se tri sultana i deset velikih vezira pokušavajući bezuspješno da ga pokore i unište. Bila je potrebna ogromna harizma i energija da se porobljeni narod probudi i stekne samopouzdanje i vjeru u pobjedu. Svi koji se ponešto razumiju u vojnu doktrinu znaju šta znači stvarati vojsku “sa ledine”, organizovati mobilizaciju, vezu i snabdijevanje hranom i ratnim materijalom za 30.000-40.000 vojnika. Karađorđe je bio neobično hrabar, silovito je jurišao u prvim redovima, gledajući da neprijatelju zada što jači početni udarac, koji bi ga pokolebao. Da bi učvrstio hijerarhiju i jedinstvo akcije, morao je zavesti čeličnu disciplinu, pri čemu nije prezao i od najsurovijih kazni prema kolebljivcima i defetistima, a posebno prema otpadnicima i izdajnicima. Ovaj rođeni ratnik je brzo donosio odluke, izdajući kratka, britka naređenja, koja su izvršavana bez pogovora. Vožd je postao smrtna jeza Turcima, a glasnik slobode i nove nade svim porobljenim hrišćanima Balkana. On je bio simbol vaskrsa srpske države!

Napoleon je sigurno znao većinu pomenutih činjenica i zato izrečeno priznanje ne treba da čudi. Mada je po veličini njihovog djela nemoguće porediti ova dva Bogom data ratnika i lidera, oni ipak po svom vojničkom nervu i instinktu pripadaju istom soju ljudi. Bili su savremenici, Đorđe je bio stariji sedam godina, a kada je izabran za vođu ustanka, te iste 1804. Korzikanac se, poslije meteorskog uspona i stečene slave vojnog genija, proglasio carem. Jednog je u visinu digla francuska, a drugog srpska revolucija, da bi 1913. započela njihova propast.

Iako su obilježili jedno veliko vrijeme, skrhani i poniženi, neslavno su okončali život u razmaku od četiri godine. Zna se da je Napoleon, pohodom na Rusiju, indirektno doveo do kraha srpskog ustanka, ali je istovremeno započeo i proces vlastite propasti. Igrom sudbine, toj katastrofi su uveliko doprinijela i desetorica Srba u činu ruskih generala, prije svih Mihailo Miloradović, tada po rangu drugi čovjek u ruskoj vojsci. U svemu drugom vožd i Napoleon su bili potpuno različiti, jedan je bio osvajač, a drugi oslobodilac. Karađorđe je bio oličenje skromnosti, neumorni radnik, tačan i energičan, pobožan i istinoljubiv, a u pauzi ratovanja na svom imanju je obavljao najprostije seoske poslove, mada su ga već tada oslovljavali sa gospodaru. Napoleon je bio nadmen i bezgranično častoljubiv, smatrajući sebe skoro božanstvom, kojeg ni papa nije dostojan krunisati, već mu je usred crkve Notr Dam, 2. decembra 1804. iz ruku uzeo krunu i sam je sebi stavio na glavu. Dok je Bonaparta sanjao da zavlada svijetom, Karađorđe je ruskom pukovniku Pauličiju 1807. na Malajnici izjavio: “Upamtite dobro da ja ništa drugo ne želim nego da vidim svoju otadžbinu potpuno i zauvek slobodnu od turskog jarma; tada ću se odreći svega i ponovo vratiti svome plugu.”

Ko je objavio pohvalu

Napoleonovu pohvalu Karađorđu prvi je objavio italijanski advokat, novinar i garibaldista Đuzepe Brabanti-Brodano u svojoj knjizi “Serbia: Ricordi e studi di slavi” (Bolonja, 1877). Istu je, u sklopu govora čuvenog britanskog političara Entoni Idna, 1918. objavio i “Njujork tajms”, a potom i mnogi drugi strani i domaći izvori. Zbog te pohvale neki u Beču su Karađorđa podrugljivo nazvali Napoleon u opancima. Međutim, prosto je nevjerovatno da to danas neki kod nas nazivaju pukim mitom bez istorijskog utemeljenja, jer tobože ne postoji autentičan francuski dokument o tome. Valjda je Bonaparta izjavu trebalo da da u pismenoj formi, uredno potpisanu i ovjerenu?

Piše: Dragan Mijović