Naselje Hreša se nalazi na 1072 m nv, geografska širina 43° 52′ 41.16″ N, i geografska dužina 18° 29′ 49.92″ E.  Od Sarajeva je najbližom putnom komunikacijom, udaljeno 10,02 km u pravcu sjeveroistoka.  U naselju Hreša je zgrada i sjedište Opštine Istočni Stari Grad. Nekropola sa stećcima je smještena na manjem brežuljku na udaljenosti od 40 m zapadno od zgrade opštine od koje je dijeli prostor sportskog igrališta.

Srednjovjekovni kameni nadgrobnici – stećci, javljaju se kao dio neprekinutog sepulkralnog kontinuiteta na bosanskom području, čiji korijeni sežu duboko u praistorijsko vrijeme, gdje se uočava njihova vezanost za lokalitete starijih epoha – praistorijska naselja i kultna mjesta, antičke aglomeracije i groblja, kasnoantičke i ranosrednjovjekovne crkve i utvrđene gradove. Njihova geneza i razvoj može da se prati od sredine XII do početka XVI stoljeća.

Posebnost istorijskog područja su: zastupljenost različitih formi stećaka – sanduk i sljemenjak, visoki sljemenjaci od kojih je jedan sa duplim postoljem, a njihov umjetnički kvalitet predstavljaju ukrasi izvedeni u visokom reljefu.

Stećci orijentisani u pravcu zapad–istok su in situ, dok su ostali pomjerani. Ukrasi zastupljeni na stećcima su: polujabuka (8 primjeraka), polumjesec (4 primjerka), mač (2 primjerka), krst (1 primjerak), rozeta (1 primjerak),  stablo drveta stilizovano kao palma (1 primjerak), duplo postolje (1 primjerak), naglašena gornja površina stećka, što ukazuje na činjenicu da se radi o nadgrobniku nad dvojnim grobom (1 primjerak), reljefno ispupčenje polukružne forme (1 primjerak), biljna stilizacija (1 primjerak) i antropomorfna predstava (2 primjerka).

Istorijski podaci

Na postojanje naseljenosti područja sarajevske regije iz perioda praistorije upućuju ostaci nekoliko istraženih lokaliteta, kao što su: Butmir, Soukbunar, Zlatište, Debelo Brdo i drugi, od kojih najvredniju pažnju zavređuje “neolitska butmirska kultura“.

Od kasnog brozanog doba (od sredine XI do sredine VIII v. p.n.e.), pa sve do rimskog osvajanja (9. godine n.e.) u gornjem području Bosne i Vrbasa evidentirana je jedinstvena kulturna grupa (“srednjobosanska kulturna grupa“), koja na istoku doseže do planine Romanije, a na zapadu do Jajca. Iz pisanih izvora rimskog doba utvrđeno je da su na tom prostoru bile plemenske teritorije Desidijata, politički aktivnog plemena početkom nove ere sa glavnim uporištem u Brezi. Na prostoru Breze pronađen je nadgrobni spomenik plemenskog starješine (“princeps Daesitiatum“), a tu je vjerovatno bila i završna tačka ceste ”a Salona ad He . . ., castellum Daesitiatum”, koja je izgrađena 20 / 21. godine nove ere. U rimsko doba karakterističan je razvoj gradskih naselja koja su izrasla na bazi konjukturnih grana ekonomike: rudarstva i ljekovitih izvora. Tako se na području Sarajeva formirala kolonija Aquae S (ulphureae).

U srednjem vijeku na području Sarajevskog i Visočkog polja formirana je župa Vrhbosna, koja je obuhvatala prostor gornjeg toka rijeke Bosne i slivove njenih pritoka Miljacke, Željeznice i Zujevine.

Na teritoriji župe Vrhbosna, prema mišljenju istoričara, sredinom X stoljeća bio je smješten utvrđeni grad Katera, jedan od dva grada koji se spominju u djelu bizantskog vladara Konstantina VII Porfirogeneta (De administrando imperio).

Nastanak feudalnih oblasti pratio je proces rastakanja ranofeudalnih župa, jer ranije ”župe nisu odgovarale kasnofeudalnom konceptu vlasti”. Krajem XIV i početkom XV stoljeća na prostoru nekadašnje župe Vrhbosna formirane su župe; Vrhbosna, Gradčac-Smučka, Mokro-Glasinac i Pale. Centralni dio ranije oblasti zadržao je stari naziv, dok su novoformirane župe dobile naziv po utvrđenjima i trgovima, koji su postali centri oblasti. Župa Gradčac-Smučka je ostala u oblasti kojom je neposredno gospodario bosanski kralj, u tzv. – “contrata del re” – Kraljevoj oblasti. To je prostor u slivu rijeke Zujevine (današnje područje Hadžića), dok je područje oko ušća rijeke Zujevine u rijeku Bosnu ostalo u okviru župe Vrhbosne. Ostale tri župe bile su sastavni dio zemlje Pavlovića. Ovakva organizacija održala se tokom prve polovice XV stoljeća, jedina promjena uslijedila je 1435 / 1436. godine vezano za vlast nad župom Vrhbosna. Uz pomoć Osmanlija pomenute godine, Kosače su zagospodarile središtem župe Vrhbosna – gradom Hodiđedom i njenim većim dijelom. Ekspanzija se odvijala preko područja današnje opštine Trnovo.

Sa prvim dolaskom osmanske vojske, prostor župe Vrhbosna pretvoren je u Bosansko krajište, koje se pod ovim imenom prvi put pominje u pismu hercega Stjepana Vukčića Kosače od 19. jula 1453. godine.  Bosansko krajište je označavalo prostor koje je bilo pod upravom Osmanskog carstva od početka njihove stalne vlasti u župi Vrhbosna (1448. g.) do pada Bosanskog kraljevstva i osnivanja Bosanskog sandžaka (1463. g.). U sumarnom katastarskom popisu iz 1455. godine Bosansko krajište se spominje pod nazivom Vilajet Hodiđed, prema glavnoj utvrdi, a zatim pod imenom Vilajet Saray-ovasi, prema trgovištu u tom vilajetu.

Timarima posade grada Hodiđeda dodijeljeno je 31 cijelo i dio jednog sela te tri puste mezre. U selima je bilo 437 porodica i 20 udovica. Sela i mezre donosili su posadi Hodiđeda naturalnu rentu u vrijednosti od 39.244 akče, dok je cjelokupni dohodak posade Hodiđed, uključujući i plate u novcu od po 700 akči godišnje za devetoricu članova posade, iznosio 45.544 akče.

Selo Hreša (Hriša) brojalo je 1455. godine 18 porodica i predstavljalo timar Isa-begovog hizmećara Sufi Jahšija i donosilo mu 1491 akču. Timar Hreša je zajedno sa timarom silahdara Jusufa, koji je držao Jošanicu i dio sela Vogošće 20. VII 1463. godine (03. XI 867. godine po Hidžri) dat Sofijalu Karadži, s tim da služi u istom gradu. Hreša je 1485. godine izdvojena iz timara posade Hodiđeda i upisana u sandžakbegov has. Ona je tada imala 37 hrišćanskih i 20 muslimanskih porodica, 4 ledična muslimana, tri hassa-njive, 1 čajru i 1 krušku i donosila sandžakbegu 4834 akče. 

Na istaknutom brijegu zapadno od zgrade Opštine Istočni Stari Grad i sportskog igrališta, nalazi se nekropola sa stećcima.

Paola Vračko-Korošec u svom tekstu objavljenom pod naslovom La nécropole de Han – Hreša, spominje da se na lokalitetu nalazi oko četredeset stećaka, te da ih je nekada moralo biti i više.

Nekropoli na Hreši, Jozo Petrović je posvetio članak sa dva crteža, pod naslovom; Zanimljiva poviestna otkrića u Hreši kod Sarajeva, sa posebnim osvrtom na ukrase zastupljene na stećcima, navodeći da se na jednom stećku nalazi izdubljeno korito, a na drugom urezana dva stilizirana ljudska lika.

U knjizi Šefika Bešlagića, navode se podaci da se na lokalitetu nalaze 24 stećka; 3 ploče, 8 sanduka i 13 sljemenjaka, od kojih su na sedam primjeraka zastupljeni ukrasi; polumjesec, krst, mač, biljna stilizacija i originalne antropomorfne predstave. Takođe se spominje da se na zapadnoj strani nekropole nalazi praistorijski tumulusi,  a na istočnoj muslimanski nišani.

Rad o stećcima na Hreši priredila je i Vesna Mušeta-Aščerić,  u kojem je osim istorijskih podataka dat opis pojedinih ukrašenih stećaka i jednog nišana. Od izuzetnog značaja u ovom radu je Situacioni plan nekropole, na kojem su pozicionirana 24 stećka i 1 nišan.

Prilikom pripremanja odluke da se nekropola na Hreši proglasi nacionalnim spomenikom, tehnički su snimljena 22 stećka; 11 sanduka i 11 sljemenjaka.

U ranijem periodu istočno do nekropole zabilježeni su ostaci starijih muslimanskih nišana, a sa zapadne strane dvije grobne humke, odnosno, praistorijski tumulusi.  Opservacijom terena nije bilo moguće utvrditi poziciju praistorijskih tumulusa,  kao ni muslimanskih nišana.

Na istočnoj strani nalazi se sportsko igralište izgrađeno 2012. godine i pristupni put koji vodi prema, u novije vrijeme  sagrađenoj, kapeli smještenoj na samom vrhu brežuljka i aktivnom pravoslavnom groblju, koji se nalaze na zapadnoj strani nekropole.

Prilikom radova provedenih pomenute 2012. godine, sa izvorne lokacije pomjereni su određeni stećci, odnosno, svi stećci koji nisu orijentisani u pravcu zapad–istok su pomjereni sa izvorne pozicije. Za ovu nekropolu karakteristični su visoki sljemenjaci od kojih je jedan sa duplim postoljem, a njihov umjetnički kvalitet predstavljaju ukrasi izvedeni u visokom reljefu.

Od ukupnog broja, tehnički obrađenih stećaka, ukrasi su zastupljeni na 7 primjeraka: 1, 2, 4, 6, 9, 19 i 22.  Ukrasi evidentirani na stećcima su; polujabuka (8 primjeraka), polumjesec (4 primjerka), mač (2 primjerka), krst (1 primjerak), rozeta (1 primjerak),  stablo drveta stilizovano kao palma (1 primjerak), duplo postolje (1 primjerak), naglašena gornja površina stećka, što ukazuje na činjenicu da se radi o nadgrobniku nad dvojnim grobom (1 primjerak), reljefno ispupčenje polukružne forme (1 primjerak), biljna stilizacija (1 primjerak) i antropomorfna predstava (2 primjerka). Ukrasi su rađeni tehnikom reljefnog ispupčenja.