Grad Istočno Sarajevo nastaje devedesetih godina, tokom rata. Konstituisan je uz prisustvo Predsjednika skupština i izvršnih odbora srpskih opština Ilijaš, Hadžići, Ilidža, Vogošća, Rajlovac, Pale, Centar, Stari Grad i Novo Sarajevo. Prvobitni naziv grada bio je Srpsko Sarajevo da bi 2006. godine dobio sadašnji naziv Istočno Sarajevo. Naziv Srpsko Sarajevo je odlukom Ustavnog Suda BiH proglašen neustavnim i diskriminatorskim prema Bošnjacima, Hrvatima i ostalim građanima, koji nisu srpske nacionalnosti, pa je odlukom Narodne skupštine, grad dobio sadašnji naziv.

Devedesetih godina došlo je do velike etničke raspodjele na srpske i muslimanske odnosno hrvatske dijelove. Tokom samog rata u Bosni i Hercegovini, grad je zauzimao mnogo veću teritoriju od one koja mu je pripala po Dejtonu. Tada su se u sklopu grada nalazili Ilidža, Hadžići, Ilijaš i Vogošća, kao i neka od naseljenih mjesta samog grada Sarajeva. 

Grad Istočno Sarajevo, tadašnje Srpsko, bio je od strateškog značaja za osnivanje, odbranu i očuvanje Republike Srpske. S obzirom da se nalazi, u geografskom smislu, uz grad Sarajevo, grad Srpsko Sarajevo, ratnih devedesetih bilo je ključna baza i u vojno-strateškom smislu. U prilog tome ide i činjenica da su ključne vojne kasarne sa kompletnim vojnim i tehničkim  sadržajima bile stacionirane na teritoriji današnje opštine Istočno Novo Sarajevo, tada Srpsko Novo Sarajevo.

Jedna od ključnih brigada koja se nalazila u sastavu Sarajevsko-romanijskog korpusa VRS, jeste Prva mehanizovana brigada osnovana u tadašnjoj opštini Srpsko Novo Sarajevo. Prvu mehenizovanu brigadu, zapravo je, u početku, činila grupa samoinicijativno organizovanih ljudi, da bi ih u maju 1992. godine na Spomen parku na Vracima, postrojio general Ratko Mladić i na taj način, zvanično, formirao 1. Sarajevsku mehanizovanu brigadu. 

Sarajevsko-romanijski korpus (SRK VRS) je bio jedan od pet korpusa Vojske Republike Srpske. Prvi komandant korpusa je bio general Stanislav Galić, a kasnije je na tu dužnost stupio general Dragomir Milošević. Sarajevsko-romanijski korpus Vojske Republike Srpske je osnovan odlukom Glavnog štaba (Generalštaba) Vojske Republike Srpske 22. maja 1992. godine. U zavisnosti od promjena u brojnosti vojnih snaga, imao je najviše 18.000 boraca, dok je u prosjeku brojao oko 13.000 vojnika. Po formaciji, korpus je imao oko 15.000 boraca. Republika Srpska obilježava Dan odbrane Sarajevsko-romanijskog regiona u Otadžbinskom ratu 16. juna, kada je 1992. počela ofanziva tzv. ARBiH na Sarajevsko-romanijsku regiju Republike Srpske. SRK VRS je u svom stalnom sastavu imao od 10 do 13 brigada.

Brigade Sarajevsko-romanijskog korpusa Vojske Republike Srpske su tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata izgubile preko 6.000 srpskih boraca i civilnih žrtava rata sa područja sarajevske regije. Dan brigada Vojske Republike Srpske sa područja bivših srpskih sarajevskih opština Ilijaša, Vogošće, Koševa, Ilidže, Rajlovca i Hadžića se zajedno obilježava 21. maja.

U sastavu Sarajevsko-romanijskog korpusa Vojske Republike Srpske nalazila se  Prva sarajevska mehanizovana brigada koja je osnovana i stacionirana u tadašnjem Srpskom Novom Sarajevu, u naselju Lukavica. 

Komanda brigade nalazila se u nekadašnjoj vojnoj kasarni Slaviša Vajner Čiča, u Lukavici. Nakon ratnih dejstava ova kasarna pretvorena je u kolektivni centar, a danas služi kao Studentski centar.

Dakle, tadašnja opština Srpsko Novo Sarajevo bila je strateški važna u ratnim sukobima 1992 – 1995. godine, s obzirom na to da su se na njenoj teritoriji nalazile ključne vojne kasarne sa mnoštvom vojnika i tehnike. 

Brigade SRK VRS

1. Sarajevska mehanizovana brigada (Lukavica) Dan Prve sarajevske mehanizovane brigade se obilježava 20. maja kod Centralnog krsta Vojničkog groblja na Vracama;

2. Sarajevska laka pješadijska brigada (Vojkovići);

3. Sarajevska pješadijska brigada (osnovana u periodu 1993/1994 od Koševske, Rajlovačke i Vogošćanske brigade);

4. Sarajevska laka pješadijska brigada (formirana od tri laka bataljona sa Pala, Prače i Jahorine);

1. Romanijska pješadijska brigada;

2. Romanijska motorizovana brigada (od novembra 1992. u sastavu Drinskog korpusa VRS);

Koševska laka brigada (od 1993/1994. u sastavu 3. sarajevske brigade);

Rajlovačka brigada (od 1993/1994. u sastavu 3. sarajevske brigade);

Vogošćanska brigada (od 1993/1994. u sastavu 3. sarajevske brigade);

Ilijaška pješadijska brigada (Ilijaška brigada je tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata izgubila više od 1.300 srpskih boraca, dok su njih 450 ostali ratni vojni invalidi);

Ilidžanska pješadijska brigada;

Igmanska pješadijska brigada (Hadžići);

Rogatička brigada (od novembra 1992. u sastavu Drinskog korpusa VRS).

Prištabske jedinice SRK VRS

Bataljon vojne policije

Bataljon veze

Izviđačko-diverzantski odred "Beli vukovi"

Mješoviti artiljerijski puk

 Laki artiljerijski puk PV

 Inžinjerijski puk

 Mješoviti protivoklopni artiljerijski puk

 Sanitetski bataljon

 Autotransportni bataljon

Prva sarajevska mehanizovana brigada

Samostalne jedinice SRK VRS

- Srpska garda Ilidža

- Beli vukovi

- Četa Petar Pandurević je osnovana prvom polovinom 1992. godine i brojala je oko 200 boraca. Četa je branila položaje na planini Trebević, ali je bila aktivna i na drugim ratištima širom Republike Srpske. Tokom Otadžbinskog rata je izgubila 36 boraca, a 18 su bili ranjeni.

Sarajevo 1994. godine

Ratna 1994. godina u Sarajevu je počela mirno do misterioznog i tragičnog 5. februara, kada snažna eksplozija ubija 68 ljudi, a više od 150 ranjava, na tržnici Markale. Muslimanska strana je odmah optužila Srbe da su ispalili 120 mm granatu sa svojih položaja. Srpska strana je negirala umješanost u bombaški napad na tržnicu. 

Do sada, postoje dvije verzije ovog događaja. Zvanične usvojena, od strane UN-a, zasniva se na navodno nepristrasnim balističkim podacima, da je granata ispaljena sa srpskih položaja, ali najvjerovatnije, slučajno pala na tržnicu. 

Druga verzija, prema balističkim ispitivanjima ruskih stručnjaka, pokazuje da granata nije mogla da uđe pod takvim uglom u tržnicu sa srpskih položaja, jer su Markale okružene visokim zgradama. Prema tome, dolazi se do zaključka da je podmetnuta eksplozivna naprava, ili je eksplozija kalibra 120 mm napravljena od specijalnog katapulta i ispaljena sa krova obližnje zgrade. 

U ovom slučaju, eksplozija na pijaci Markale je ručni rad muslimana. 

A motiv za izvršenja takvih ciničnih zlodjela protiv svojih ljudi iz muslimanskog rukovodstva je milom, ili na prevarantski način, ostvariti vojnu intervenciju zapadnih zemalja na svojoj strani. Nakon februarske eksplozije na Markalama, UN je pojačao pritiske na Srbe, primoravajući ih na primirje, pod nepovoljnim uslovima. Novi komandant "plavih šljemova" u Bosni, general Majkl Rouz zatražio je povlačenje teškog oružja oko Sarajeva u zoni 20 km. Uslijedili su pritisci Ujedinjenih nacija te ultimatum od NATO-a 9. februara.

Srpsko rukovodstvo je odbilo zahtjeve UN, zbog mogućnosti da ARBiH stekne prednost u pješadiji, te promjeni ravnotežu snaga na frontu.

Situacija je riješena uz učešće Rusije, koja je ponudila da pošalje bataljon mirovnjaka u Sarajevo. To su Srbi prihvatili i 17. februara je počelo povlačenje teškog naoružanja (sve oružje, kalibra 20 mm) od grada. Do 20. februara Sarajevsko-romanijski korpus je povukao više od polovine teškog naoružanja, tenkova i minobacača, koji su bili smješteni u posebnim skladištima i stavljeni pod kontrolu snaga UN. Nakon povlačenja srpske artiljerije i tenkova, život je postao mirniji. 

Srpska artiljerija je gađala samo poznate ciljeve u gradu, koji pripadaju bilo objektima tzv. ARBiH ili objekte vojne i političke važnosti. (što muslimanska strana koristi za propagandu u zapadnim medijima).

Nastaviće se...