U toku 1940. godine, prije 83 godine, u Sarajevu je podignut veliki spomenik kralju Petru I Karađorđeviću, u Bosni poznatom i kao Petar Mrkonjić, četovođa iz Bosanskohercegovačkog ustanka 1875–1878. godine.

Na prostoru ispred Saborne crkve, blizu Oficirskog doma, na visokom kamenom postolju, postavljen je metalni spomenik kralja na konju. Krajem godine spomenik je pokriven daskama i najavljeno njegovo skoro svečano otkrivanje. Ban Drinske banovine u Sarajevu pripremio je svečane pozive porodici Karađorđevića, kraljevskom namjesništvu (knez Pavle, Stanković i Perović), Vladi, banovima ostalih osam banovina, predstavnicima vojske i drugim ličnostima. Očekivalo se masovno okupljanje naroda tri dana – dan prije, na dan otkrivanja spomenika i dan poslije. Sve je bilo predviđeno i pripremano da se spomenik otkrije u proljeće 1941. godine.

Istorija je sve preokrenula. Vlada Cvetković–Maček spremala se da potpiše pristupanje Jugoslavije Trojnom paktu, zaključenom u Berlinu 27. oktobra 1940. godine, između Njemačke, Italije i Japana, kao pakt Berlin–Rim–Tokio. U palati „Belvedere”, u Beču, delegacija Jugoslavije potpisala je pristupanje Trojnom paktu 25. marta 1941. godine. Istog dana organizovane su demonstracije u Beogradu, Sarajevu i više drugih gradova, sutradan su protesti bili još masovniji, a 27. marta uslijedila je promjena vlade i srušeno je pristupanje Paktu.

Dvije nedjelje kasnije, njemačke trupe su ušle u Sarajevo, a već 10. aprila bila je proglašena Nezavisna Država Hrvatska. Hitler joj je namijenio područje koje je do kapitulacije 1918. godine držala Austrija: Bosna granicom Drine, sa Višegradom u Srbiji, i Srem sa Zemunom, dok je Crnu Goru i veći dio Hercegovine okupirala Italija.

Nekoliko dana po ulasku okupatora u Sarajevo, preko noći je nestao spomenik kralju Petru, a na tom prostoru podignut je veliki drveni obelisk, visok oko 25 metara i na njemu drveni orao, njemački adler, okrenut ka centralnoj sarajevskoj pijaci Markale. Tu je ostao sve do oslobođenja Sarajeva, ulaskom jedinica Narodnooslobodilačke vojske, 6. aprila 1945. godine. U šali, Sarajlije su pričale da, dok je ta orlušina pred pijacom, neće se u njoj moći nešto više kupovati, što je bila tužna istina. Oslobodioci su istog dana uklonili i adlera (orla), pa je prostor ostao bez spomenika.

Nije mi poznato da je nekada pisano o namjeri Bosne da se spomenikom u Sarajevu zahvali Petru Mrkonjiću. U toku okupacije „Politika” nije izlazila, a sarajevske novine o tome nisu ništa objavljivale.

Prof. dr Danilo Vujičić, Novi Sad