Kuća Ceković na Palama, čija gradnja je počela 1902. godine i trajala 13 godina, jedna je od najljepših i najočuvanijih sa početka 20. vijeka, te i dan danas oslikava duh tog vremena.
Cekovića kuću sagradila je srpska trgovačka porodica Ceković – Risto i Vasilija, i tada im je služila kao ljetnikovac. Ona se nalazi na jugozapadnom dijelu Pala u Romanijskoj ulici i pripada Mitropoliji dabrobosanskoj.
Istoričar iz Istočnog Sarajeva Svjetlana Samardžija rekla je Srni da porodica Ceković vodi porijeklo iz Crne Gore, tačnije Bijelog Polja, odakle se Petar Ceković doselio krajem 19. vijeka.
Prema svjedočanstvima starih mještana, Cekovići su bili dobri domaćini koji se nisu pretjerano isticali od ostalih, sem u odijevanju koje je bilo tipično gradsko.
Samardžija je navela da je Petrov sin Risto sa suprugom izgradio ljetnjikovac podno Kalovitih brda u Palama. Kuća je izgrađena na terenu sa priličnim nagibom, dimenzija 20 puta 11 metara.
Prema njenim riječima, ova jednospratnica sa potkrovljem, simetrične fasade sa drvenim pregradama na verandi, drvenim stepenicama, prizemljem izgrađenim od kamena, dvovodnim krovom od crijepa i lima, sa prozorima jednakih dimenzija - predstavlja arhitektonsko djelo visokih umjetničkih i estetskih vrijednosti.
Od Ristove šestoro djece, dvoje je dočekalo kraj Drugog svjetskog rata, a jedno kraj posljednjeg Odbrambeno-otadžbinskog. Ristova dva sina, Petar i Žarko su između dva svjetska rata nastavili da se bave trgovinom.
Žarko se vezao za Pale, a u ljetnjikovcu je u naznačenom periodu držao i prodavnicu zajedno sa majkom Vasilijom.
- Žarko, koji se brinuo o Ljetnikovcu poginuo je u ratu 1943. godine. Preostalo dvoje djece Rista Cekovića, Petar i Milojka nisu imali djece. Milojka je zapamtila i Odbrambeno-otadžbinski rat, duhovno vezana za Pravoslavnu crkvu, kao i uostalom većina uglednih sarajevskih Srba, svoje zlatnike je staračkom dobu davala onima koji su išli u Svetu zemlju da pomenu njene Cekoviće, ali i Đokiće, jer joj je majka Vasilija poticala iz ugledne i bogate srpske porodice iz Mostara - rekla je Samardžija.
Ona je navela da je dio svojih porodičnih dragocjenosti, među kojima je vjenčana haljine njene majke sa zlatim vezom, Milojka poklonila Zemaljskom muzeju u Sarajevu, ali, na žalost, danas je ostavština Cekovića inventurno zavedena kao "bosansko kulturno nasljeđe".
- Najvjerovatnije da je Milojka to znala jer je pred upokojenje govorila da nikada neće prodati kuću u Mula Mustafe Bašeskije Zemaljskom muzeju. I nije. Ona je kao jedini potomak trgovačke porodice Ceković svu svoju imovinu poklonila Mitropoliji dabrobosanskoj i Srpskoj pravoslavnoj crkvenoj opštini Sarajevo - rekla je Samardžija.
Srbi oduvijek vezani za crkvu
Ljetnjikovac zajedno sa tada novoizgrađenom crkvom Uspenja Presvete Bogorodice na Palama, koju je 1909. godine dovršio sveštenik Đorđe Grabež, otac Trifka Grabeža, činili su začetak naselja Pale.
- Istorija je tako htjela pa je Ljetnjikovac Cekovića u sva tri rata služio kao pribježište izbjeglica, a zajedno sa paljanskom crkvom dijelio istorijska zbivanja 20. vijeka - dodala je Samardžija.
Samardžija je istakla da, iako je sa Milojkom Ceković ugašena porodična loza ove posebne srpske sarajevske porodice, ključ njihovog srca sačuvala je Mitropolija dabrobosanska.
Nakon obnove Ljetnjikovca Cekovića u Palama, na spratu su smješteni rijetki primjeri namještaja od orahovog i ružinog drveta. Sačuvan je duh vremena koji kroz Milojkin dnevnik, stare fotografije, ratna pisma, te dijelove pohabane šnale za kosu svjedoči o porodici koja je svo svoje bogatstvo vidjela u Crkvi.
- Crkva je kroz pamćenje na ugledne sarajevske Srbe očuvala od zaborava ne samo uglednu Cekovića porodicu, već i istoriju jednog grada na obalama Miljacke koji Srbi nose u svom srcu sa ponosoM - ocijenila je Samardžija.
Sarajevski Srbi su odvajkada bili vezani za crkvu, podsjeća Samardžija navodeći da je veza Sarajlija sa Svetom zemljom ostala zapisana u spisima Biblioteke u Jerusalimu. Sarajevo je imalo najveći broj hodočasnika Svetom gradu.
Cekovića kuća na Palama proglašena je nacionalnim spomenikom BiH 2004, a u potpunosti rekonstruisana 2007. godine. Danas se u njoj nalazi vinoteka, galerija Likovne kolinije i mali muzej u kome su izloženi eksponati porodice Ceković poput slika, nošnje, namještaja i suđa.
Piše: Maja Krsmanović Brčkalo
