vestrani srpski naučnik, često nepravedno zapostavljen, osnivač je nekoliko matematičkih disciplina: matematičke fenomenologije, teorije matematičkih spektara i intervalne matematike; tvorac je više priznatih patenata: daljinomjer, automatski mjenjač za automobile, dubinomjer, uređaj za šifrovanje, motor sa klipom naizmjeničnog dejstva, uređaj za zaštitu brodova od udesa; konstruisao je prvi analogni hidraulični računar i smatra se pretečom informatike i kibernetike – Sve to i još mnogo više jeste Mihailo Petrović Alas.

Mihailo Petrović (6. maja 1868 – 8. jun 1943), u beogradskoj čaršiji poznatiji kao Mika Alas, bio je matematičar, naučnik, profesor Univerziteta u Beogradu, preteča kibernetike, osnivač beogradske matematičke škole, akademik Srpske kraljevske akademije i akademija nauka u Pragu, Varšavi, Krakovu, Bukureštu i Zagrebu, i član više naučno-matematičkih društava u svijetu, ali i moreplovac, putopisac, književnik, alas i violinista.

Objavio je veliki broj pronalazaka, naučnih radova, udžbenika i putopisa sa svojih pomorskih putovanja. Dobio je veliki broj nagrada i priznanja i po svom naučnom radu i rezultatima spada u najveće srpske matematičare – jedini matematičar među 100 najznamenitijih Srba

Prirodno-matematički odsjek Filozofskog fakulteta u Beogradu završio je 1889. godine. Poslije toga, u septembru 1889. otišao je u Pariz radi daljeg školovanja. Na Sorboni je diplomirao matematičke nauke 1891. godine, a fizičke nauke 1893. godine. Kao najbolji student svoje generacije prisustvovao je prijemu kod predsjednika Francuske republike 1893 i 1894. godine. Iste godine odbranio je na Sorboni doktorsku disertaciju iz oblasti diferencijalnih jednačina i stekao stepen doktora matematičkih nauka.

Nove matematičke discipline

Petrović je bio jedan od najvećih stručnjaka u svijetu za diferencijalne jednačine, a došao je do impozantnih rezultata i u teoriji funkcija, algebri i računarstvu. Nekoliko diferencijalnih jednačina, specijalnih funkcija i nejednakosti nose njegovo ime, a pripada i grupi rijetkih naučnika koji su zasnovali nove naučne discipline – matematičku fenomenologiju, teoriju matematičkih spektara i intervalnu matematiku.

Težnja ka otkrivanju analogije između tehničkih i bioloških sistema, vodila ga je otkrivanju univerzalnog naučnog jezika. Njegovo djelo „Elementi matematičke fenomenologije“, bilo je preteča nove naučne discipline, koju je tada malo ko razumio, a knjiga „Računanje sa brojnim razmacima“ predstavlja prvu monografiju o nejednakostima u svijetu.

Petrović usvaja diferencijalne jednačine kao svoj osnovni matematički jezik, iz kojeg će proizaći mnoge rasprave iz oblasti analize, fenomenologije, analognih računskih mašina, mehanike i drugih disciplina.

Značajni pronalasci

Osim matematikom, Petrović se bavio i pronalazaštvom i patentirao je pet pronalazaka koji su bili zaštićeni, odnosno prijavljeni i realizovani u praksi.

Pronalazak daljinomjer otkupljen je i realizovan za potrebe Vojnotehničkog zavoda u Kragujevcu i Rusiji. Konstruisao je i jedan tip zupčastog prenosnika, koji je bio preteča automatskih mjenjača u automobilima, a omogućava da prenos broja obrtaja bude konstantan. Konstruisao je dubinomjer, napravu za šifrovanje, motor sa klipom naizmjeničnog dejstva, a njegov pronalazak je i vječiti kalendar, realizovan u više hiljada primjeraka i zaštićen u Parizu 1916. godine.

Pri povratku s puta iz sjeverne polarne oblasti, odgonetnuo je važan problem okeanske plovidbe: kako brod da odredi svoj položaj u odnosu na veliku santu leda koja plovi prema njemu i dovodi ga u opasan položaj. Izumio je i način kako brod da izbjegne minsko polje, odnosno uređaj za obezbjeđivanje plovnosti brodova poslije oštećenja prouzrokovanih sudarom, minom, torpedom ili nasukavanjem.

Sa vojskom i diplomatijom

Kriptografija je nauka koja se bavi načinima očuvanja tajnosti podataka, a Petrović je u tome postigao velike rezultate: u prvoj polovini 1917. godine sastavio je nov sistem šifrovanja koji je vojska odmah počela da koristi. Sistem se zvao „Tri kartona”. Omogućavao je 720 rješenja, ključeva, a dotadašnji samo 196.

Njegovi sistemi šifrovanja su dugo godina korišćeni u vojsci i diplomatiji, sve do Drugog svjetskog rata. A uoči rata, kad je Mihailu bilo sedamdeset tri godine, mobilisan je zbog toga što je vojsci trebalo njegovo poznavanje kriptografije.

Prvi računar, informatika i kibernetika

U oblasti računarstva Petrović je još krajem 19. vijeka objavljivao u Sjedinjenim Američkim Državama svoje konstrukcije računara i dobio od uglednih svjetskih naučnika (Kamke, Prajs, Moren, Vilers, Majstrov) priznanja da je prvi konstruisao analogni računar za rješavanje diferencijalnih jednačina.

Njegova istraživanja u oblasti kinematičkih računara bila su ispred vremena – započeo je radove koji su razvijeni tek polovinom prošlog vijeka. Otkrio je da se hemijska reakcija može koristiti kao aritmetički uređaj analogne računske mašine, pa se smatra da je on začetnik hemijsko-kinetičkih mašina.

Ruska, poljska i američka nauka odale su Petroviću priznanje kao predskazatelju savremene nauke (kibernetike, odnosno teorije sistema) radovima iz oblasti primjena analogija među disparatnim pojavama.

Tokom 1897. godine u radionici pariske Politehničke škole konstruisao je analogni računar za rješavanje diferencijalnih jednačina na principu kretanja tečnosti, prvi ovog tipa u svijetu. Ovaj računar bio je u stanju da rješava dvije klase diferencijalnih jednačina i mnogi naučnici ga smatraju pretečom plotera. Svoju konstrukciju objavio je u American Journal of mathematics, Baltimore 20 (1898) i 22 (1899).

Ovu preteču računara ili prvi analogni hidraulični računar u svijetu – hidrointegrator, naučnoj javnosti je predstavio 1900. godine na Svjetskoj izložbi u Parizu, u paviljonu Kraljevine Srbije. Za taj izum bio je nagrađen zlatnom (ili bronzanom) medaljom izložbe, a potom, 1907. godine i Počasnom diplomom Matematičkog društva u Londonu.

Hidrointegrator je hidraulična računska mašina koja mašinskim putem rješava određene klase diferencijalnih jednačina, koristeći osnovni zakon hidrodinamike: da se prilikom potapanja jednog tijela u sud s nekom tečnošću nivo tečnosti mijenja u zavisnosti od oblika i veličine tijela.

Dr Dragan Trifunović je 1980. godine izvršio rekonstrukciju Petrovićevog hidrointegratora. Taj rekonstruisani integrator se nalazi u kabinetu za matematiku Šumarskog fakulteta u Beogradu.

Tako je pola vijeka prije Norberta Vinera i razvoja moderne kibernetike Mihailo Petrović Alas otvorio viziju ove nauke, zbog čega ga mnogi smatraju njenim začetnikom.

Da dodamo na kraju da je i drugi srpski naučnik – Nikola Tesla nizom pronalazaka takođe dao svoj veliki doprinos u računarskoj revoluciji. Patentirao je logičko kolo AND, koje se nalazi u svim računarima. Do ovog otkrića došao je razvijajući sistem za daljinsko upravljanje.