Osveta kraljevskog vazduhoplovstva za bombardovanje Beograda i skrivene istorijske činjenice o kontraudaru bombardera kraljevskog vazduhoplovstva sa aerodroma u Banjaluci.

Većina zna da je 6. 4. 1941. godine bez objave rata bombardovan Beograd. Da li su zbog diskreditacije Jugoslovenske Kraljevske Vojske skrivane herojske akcije Kraljevskog vazduhoplovstva?

Šestog aprila, u 6:30 ujutru, bez objave rata, sile Trećeg rajha su napale Kraljevinu Jugoslaviju. Njihove vazdušne snage su bombardovale Beograd koristeći 234 bombardera i 120 lovaca. Avioni su poletjeli iz Beča (Cvolfašing, Viner Nojštat, Aspang), Graca i Arada. Beograd je bombardovan u četiri naleta 6. aprila, i ponovo 7, 11. i 12. aprila 1941. Upotrebljeno je oko 440 tona zapaljivih bombi.

Većina, međutim malo zna o herojskoj akciji pripadnika Jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva koji su izvršili kontraudar na ciljeve u Austriji, Mađarskoj, Albaniji...

"Vostok.rs" istražio je dugo skrivanu istorijsku (i odvažnu) epizodu o kontraudaru pilota kraljevskog vazduhoplovstva na ciljeve u Trećem rajhu.

Osmi bombarderski puk  koji je bio stacioniran na vojnom aerodromu Rovine (Nova Topola, Banjaluka) je pokrivao zonu dejstva u zapadnom dijelu Kraljevine Jugoslavije.

Komandant Osmog Bombarderskog puka Stanko Diklić je u skladu sa planom P-41, 6. aprila 1941. u podne, naredio da dva bombardera "Bristol Blenim" polete sa aerodroma Rovine, a za pratnju su im određena dva lovca tipa "Hariken" sa obližnjeg aerodroma Aleksandrovac (koji je u ratu 1991-1995 bio takođe vojni aerodrom). Plan R-41 je predviđao zadatke avijacije u slučaju prekida komunikacija sa komandom u Zemunu. Prvi zadatak je izveden kako bi se usporila koncentracija trupa njemačke Druge armije.

Osmi bombarderski puk nije imao vezu sa Beogradom jer su komunikacije bile presječene u vojnom centru veze koji se nalazio u Zagrebu. Oficiri su za bombardovanje Beograda saznali putem radio programa.

Za komandire-navigatore bombardera su određeni poručnik Ivan Salević i poručnik Ivan Pandža.

Dva Ivana polijeću da osvete Beograd

U 14:40 časova su upaljeni motori dva bombardera na aerodromu Rovine (Nova Topola) kod Banjaluke. Posade su spremne da polete na prvi zadatak kojim će ući u istoriju. Bombardovaće Treći rajh, osvetiće Beograd, pokazaće Nijemcima svoje borbeno raspoloženje. Od tada će Nijemci znati da će za svaku akciju sa njihove strane slijediti odmazda.

Bombarderi su poletjeli, a ubrzo zatim im se priključuju dva lovca tipa "Hariken" kao zaštita. "Harikanama" su upravljali kapetan prve klase Janko Dobnikar i još jedan nepoznati oficir RVKJ.

Pandžin bombarder

Ivan Pandža je dao naređenje svom pilotu Karlu Murku da leti prema Murskoj Soboti. Iznad gradića Goričko, odakle ruta leta ulazi u vazdušni prostor Trećeg rajha (današnje Austrije), po naređenju komandira bombardera Ivana Pandže, pilot Murko naglo smanjuje visinu, kako bi pokušao da neprimjećen dosegne cilj u Gracu i izvrši zadatak.

 - Naglo sam počeo snižavanje visine. Prešli smo granicu u visini krošnji drveća, kako bi nas osmatrači teže uočili. Pravim nagli levi zaokret i snižavam avion u dolinu reke Rabe, čije obale će nas zaklanjati skoro do trenutka kada dođemo do cilja. Letimo i dalje iznad krošnji, dok vrhovi krošnji nestaju ispod mojih stopala. Sa leve strane na putu koji je iznad nas vidim ogromnu vojnu kolonu… Vidim mnogo tenkova. Ispod nas sam ugledao prugu iznad koje brišem 380 kilometara na čas…Predgrađe… Teretna železnička stanica je ispred nas- napisao je Karlo Murko u svojoj ispovijest koja je objavljena u knjizi " Bristol Blenheime, Yugoslav Story", autora Aleksandra Ognjenovića.

Murko je naveo da je tada počeo da penje avion na 300 metara i da je dao znak komandiru Ivanu Pandži, koji će "za koju sekundu izbaciti bombe".

- Prva bomba je pala među vozila, druga na mrežu železničkih skretnica, gdje se pojavio veliki krater. Treća bomba je pogodila dvospratno skladište. Četvrta bomba je preletela krov skladišta, te sam počeo naglo da idem u nagli penjući zaokret našim bombarderom, tako da nisam vidio gdje je pala.

Van sebe smo od uzbuđenja i zadovoljstva. Učinili smo to. Bombardovali smo Treći rajh! Ovo vam je za Beograd - naveo je Murko.

Poslije su letjeli iznad puteva sa kojih su im ljudi mahali. Pomiješali su jugoslovensku kokardu sa njemačkim krstom. Dok su letjeli iznad puta uočili su kolonu vojnih vozila. 

- Pucali smo na njih iz mitraljeza. Napravili smo zaokret i ispalili još jedan rafal po koloni.  Na kraju smo shvatili da nam je taj manevar niskog leta i spasio živote, jer su dva "Meseršminta Bf-109" uzletela sa tog aerodroma i pokušali da nas obore. Nestali smo im pred očima - napisao je Karlo Murko.

U isto vrijeme kada je poletio bombarder pod komandom Pandže, poletio je i bombarder sa posadom pod komandom Ivana Salevića, sa pilotom Đođem Puticom i nepoznatim mitraljescem. Ne postoji zvaničan opis izvršenja zadatka tog bombardera, ali je iz austrijskih izvora sigurno da je ta posada izvršila taj zadatak.

 - U isto vreme kada je prvi jugoslovenski bombarder izvršio napad na glavnu željezničku stanicu u 16:02 časova, drugi bombarder je doletio prema stanici sa istoka gdje je bilo parkirano mnogo transportnih vozila sa našim trupama. Bombarder je ispustio 3 bombe. Jedan deo velikog skladišta je izgorio u kratkom vremenu sa 60 vozila i velikom količinom potrpepština - piše u izvještaju o prvom bombardovanju Graca, državnog arhiva austrijske Štajerske. 

Vratili su se brišući preko vrhova šuma

Bez obzira što je napad bio šok iznenađenja, vratili su se u bazu dosta izbušeni jer je napad morao biti izvršen sa male visine.

- Naime, nakon ispuštanja bombi na poštu i na železničku stanicu ugledali su veliki logor vojske za koju nisu imali obaveštajne informacije, pa su izvršili rizičan manevar povratka radi dolaska u poziciju za mitraljiranje pešadije. U tom povratku dali su odbrani priliku da se sredi i otvori protivavionsku vatru. Sve je ipak završilo bez težih posledica i zahvaljujući velikoj brzini Blenhajma dokopali su se teritorije Jugoslavije bez većih problema - kaže nam jedan od potomaka pilota Ivana Salevića.

Treći bombarder

Po austrijskom policijskom zapisniku, napad na Grac je u istom momentu izvršio i treći bombarder iz pravca Rijesa (Ries), ali o tome u jugoslovenskim arhivima nema zapisa.

Austrijski izvor navodi da je grupa vojnika Desete pancer divizije koja se nalazila u Gracu, njih 500, imala mnogo sreće jer su četiri bombe pale među njih i nisu eksplodirale. 

Svi bombarderi su se vratili u bazu Rovine kod Banjaluke i Osmi bombarderski puk nije imao gubitaka u ljudstvu i tehnici.

Istog dana, po dobijanju informacija krenulo se sa planiranjem drugog udara na ciljeve u Austriji: Feldbah, Vilah, Firstenfeld, Pinkafeld, Glajhenberg i Vildon, a sve u skladu sa planom R-41.

Sljedećih nekoliko dana, Osmi bombarderski puk će u nekoliko navrata napadati ciljeve u Trećem rajhu i aerodrome u Mađarskoj, sa kojih je bombardovan Beograd. U tim napadima će pretrpjeti velike gubitke u ljudstvu i tehnici. Njihovi saborci iz Prvog bombarderskog puka će u to vrijeme bombardovati i usporavati nadiranje njemačkih oklopnih kolona koje su nadirale u Srbiju iz Bugarske.

Istorijski i vojni značaj

Na suđenju u Beogradu 1947. godine tadašnji feldmaršal Aleksandar Ler, je izjavio:

- ...napadi jugoslovenske avijacije na Grac, Bruk na Muri, Bruk na Lajti i Mistelbah, u grupama od dva do tri dvomotorna aviona, značajno su usporile naše aktivnosti, iako su štete i gubici bili mali - Ler je bio zadužen da sprovede Hitlerovu naredbu o varvarskom bombardovanju Beograda.

Ipak, možda je od svega važniji psihološki momenat, a to je da je vazduhoplovstvo Kraljevine Jugoslavije pružilo otpor i uspjelo da nanese udare na teritoriji neprijatelja.

Ivan Salević, Srbin koji je bombardovao Treći rajh

Ivan Salević je rođen u selu Dobri Do na planini Goliji, opština Ivanjica od oca Čedomira i majke Savete Savićević. U djetinjstvu seli u Trnavu kod Čačka. Kao pripadnik Osmog bombarderskog puka učestvovao je u nekoliko akcija u Aprilskom ratu 1941. Pri jednom od letova, kada je vršen prelet sa matičnog aerodroma Borongaj kod Zagreba, pilot bombardera vrši prinudno sletanje pored Karlovca zbog navodnog nestanka goriva. Ivana zarobljava tada već NDH žandarmerija, koja čeka njemačku vojnu patrolu da ga zarobi. Komandant žandarmerijske stanice upisuje u zabilješku da je Ivan hrvatski pilot i pušta ga. Ivan odlazi u Rijeku na tadašnju teritoriju Italije, gdje živi ilegalno. Na poziv partizanskog pokreta priključuje se istom i postaje jedan od osnivača čuvene Partizanske eskadrile, u kojoj je bio nastavnik i organizator letenja. Ivanova jedinica poslije napada njemačke vojske na istu u Livnu, odlazi preko Hvara za Italiju, pa za Egipat, na preobuku u RAF (Kraljevsko ratno vazduhoplovstvo Velike Britanije). Na svom putu prema Egiptu, bio je svjedok pogibije Ive Lole Ribara na partizanskom aerodromu u Glamoču.

U međuvremenu poslije dogovora između Tita i Staljina, svi piloti kopnenim putem odlaze iz Egipta u Rusiju, gdje su imali obuku na avionima "Šturmovik".

1944. godine Ivan se vraća kao komadant Drugog jugoslovenskog vazduhoplovnog jurišnog puka, sačinjenog od "Šturmovika (Il-2)" u Jugoslaviju i učestvuje u borbama za njeno konačno oslobođenje.

Tokom službe u RV obavljao je veoma delikatne i odgovorne poslove kao rukovodilac operativnog sektora. Službu je završio kao načelnik kabineta komandanta RV i PVO Jugoslavije. Umro je 1974.