„U snu ponekad svratim u Sarajevo, lepi grad“ (D.G.)

Kada se mlade i lijepe TV novinarke jave uživo iz Pala, uvijek naprave zabunu kod gledalaca u Republici Srpskoj, jer jutarnju misao završe najavom da će se kroz sat vremena javiti ponovo, ali iz Istočnog Sarajeva!? Kako će tek gosti koji dolaze prvi put na Jahorinu shvatiti tablu „Grad Istočno Sarajevo“ koja je postavljena između Han Pijeska i Sokoca!? 

Bilo je jasnije i taman smo se bili privikli na izraz Srpsko Sarajevo, ali, kažu,  nemamo pravo...  Termin Istočno Sarajevo je prihvaćen samo u JUŽNOM dijelu Sarajeva, a stanovnici Sokoca i Pala nikad nisu prihvatali te peripetije oko ovog i onog Sarajeva, iako su te dvije opštine, ustvari, istočno od Baščaršije i Izvršnog vijeća (Marindvora). Oni za sebe kažu da su iz Sokoca i iz Pala. Kakvo više, crno Sarajevo!? 

Uostalom, glasinačka kultura iz bronzanog i željeznog doba (1800-800 god. p.n.e.) je starija i od Sarajeva i od bilo koje vjere pa i nacije, a pogotovo od turcizma „saraj.“

U srednjem vijeku, prije dolaska Osmanlija na ovu teritoriju, ovdje, u dolini Miljacke, Prače i Bioštice,  je bila Zemlja Pavlovića, poznate srpske vlastele, koju je zakopitio Pavle Radenović, a sinovi Pavlovići proširili, ali kasnije i izgubili.  Odiđed je bio grad na ušću dvije Miljacke, Gradina na vrelu Miljacke, Pavlovac kod Prače, Borač kod Mesića (Rogatica), Knežina kraj Bioštice i dr.

Pogled na Pale sa Gradine Pavlovića

Čak su i Turci, kad su osvojili i uništili ove gradove (gradine) ovu oblast zvali nahija Pavli, po kojoj su Pale dobile naziv. Naši stari su doskoro govorili da su bili u „Palima“. Veoma često je i danas ovdje  prezime Pavlović, toponimi Pavlovac, Pavlovo vrelo i tako dalje, pa ću ja u daljem tekstu, ubuduće, koristiti termin „PAVLOVGRAD“ umjesto ovog zbunjenog Istočnog Sarajeva, koje me dosad asociralo na periferiju (tipa Južni Bejrut, Istočna kineska četvrt). Pavlovgrad, kao Mrkonjić Grad, Dimitrovgrad, kao Beograd, Volgovgrad, kao Novi Grad ili bivši Titograd i Lenjingrad. Nadam se da dijelim i vašu želju da konačno imamo svoj grad i da mu mi damo ime. 

Potpuno je razumljivo da su sve bivše Sarajlije sjetne i sujetne nad predratnim gradskim životom, da lamentiraju (jadikuju) nad Koševom, Grbavicom, ondašnjom Ilidžom, pozorištem, Zemaljskim muzejom, tramvajskom žicom, Vasom Miskinom, fabrikama, Prvim majem, 29. novembrom, Baščaršijom, ali i za zajedništvom „Titovim pionirima i bratstvom i jedinstvom“, za radnim vremenom (samo) od 7-9 ujutro. 

Međutim, za prosutim mlijekom ne vrijedi žaliti. Tada, po popisu iz 1991. godine, u tom predratnom Gradu živjelo je 157.143 Srba plus 56.470 Jugoslovena. Sada, po popisu iz 2013. godine, zvanično, svega je 3,78 posto bilo Srba u federalnom Sarajevu.  Nezvanično, mnogo ih je trenutno manje, samo stari i usamljeni, a srpske djece u osnovnim sarajevskim školama praktično nema. Otišli su: i Andrić i Meša, i Čola, i Brega, i Nele, i Đuro, i Jadranka i Duško, Pape, Kusturica...I ljekari i univerzitetski profesori, i fudbaleri i košarkaši...majstori, trgovci, podstanari... Majke su ponijele kosti ubijenih sinova i muževa.

„Molim te, Bože, da prođem kroz svaki lepi grad, Samo ne daj ni u snu da prošetam kroz Sarajevo“ (D.G.) 

Ostali su samo sarajevska zimska magla, ilidžanska aleja ( po kojoj šetaju Arapi sa po 10-oro djece i više žena) i Vječna vatra koju je SFRJ zapalila. Nema više Sarajeva, samo Kazani. Samo smo džaba krečili. 

Kapija grada Istočno Sarajevo

Oko one istočnosarajevske zabune, („Pavlovgrada“) treba pojasniti i pojednostaviti, da su to, ustvari, samo tri zdrave (samodoržive) opštine: Sokolac, Pale i Lukavica, koje su razdvojene planinama Romanijom i Trebevićem. Sve ostalo su nijanse, sive boje. Aktuelni gradonačelnik, gdin. Ćosić je lično najavljivao racionalizaciju opština i pominjao novi zakon o lokalnim samoupravama.

Ne može ta silna administaracija  opstati ni po evropskim zakonima ni po džepu stanovnika, ni po glavi penzionera, ni po plati u realnom sektoru, ni kod nas, ni u cijeloj BiH.  A tek kad dođu na red kantoni...vlade, ministri, direktori, funkcioneri, uhljebi, sekretarice, vozači, savjetnici, agencije... Moraju doći na red i to brzo. I u seoskoj prodavnici se ne može vječito zapisivati, na veresiju. 

U „Pavlovgradu“ živi zvanično 61.516 građana. Rogatica sa 11.603 stanovnika je nekad bila u sastavu Srpskog Sarajeva, ali, začudo izdvojila i ostala usamljena i siromašna (iako pitoma) između Podrinja i Sarajevsko-romanijske regije. Grad Borač i Varošište pripadaju Mesićima (opština Rogatica) u dolini rijeke Prače i bilo bi sasvim logično i teritorijalno kompaktno, da se i Rogatica priključi „Pavlovgradu“, jer je to uvijek bila Zemlja Pavlovića. 

Najvažnije je znati šta hoćemo. Povratka definitivno nema već 25 punih godina. Sarajevski Srbi su se razasuli i rasejali širom svijeta, ali pomalo kupuju stanove u Lukavici i u Palama, da se vrate, kad se penzionišu. Veća polovina „Pavlovgrađana“ su, ustvari, bivše Sarajlije. Gradi se Pavlovgrad, posebno uži dio „dvojke,“poskupljuju stanovi u Lukavici, Dobrinji, Mladicama, Palama, apartmani na Jahorini. Zimskim vikendima je tu i po 10.000 turista, a u toku školske godine i nekoliko hiljada studenta, svakodnevno. Planirana je brza cesta preko Romanije, a, nažalost, potpuno pogrešno urađen zaobilazni „strateški“ put iza Trebevića, koji gotovo niko ne koristi. 

Mogli smo za te pare probiti tunel ispod Trebevića. Postojao je odavno projekat tunela (2,5 km) od Dovlića do Vraca.  Ako gradske vlasti znaju šta hoće, šta je prioritet i ako ima malo hrabrosti, tunel bi se mogao završiti za dvije godine. Spajanjem donjeg dijela Grada sa Palama, dobilo bi se uže jezgro „Pavlovgrada“ od oko 50.000 građana. 

Grb dinastije Pavlovići (Pavla Radenovića)

Butmirski aerodrom je došao u sred grada i mali je za potrebe cijele BiH. Sarajevska magla i smog ga praktično svake godine po dva mjeseca čine neupotrebljivim. Odavno se zna da svaki aerodrom, radi bezbjednosti i buke mora biti van užeg dijela grada.

Postoje dva idejna projekta za BiH aerodrom i to: „Aerodrom Sarajevo-destinacija Visoko“ i „Aerodrom Sarajevo-Destinacija Sokolac“ BiH  traži rješenje za državni aerodrom, a i dosad smo svi, uglavnom,  letjeli s Butmira i mi oni. I Sarajlije i „Pavlovgrađani“ moraju polijetati u daleke bogatije zemlje, ali i vraćati se da dobro prožive penziju od 1000 evra. Biće valjda i turista. Neke šanse se ne smiju propusti, jer neće biti druge. Krupan zalogaj? Ali na aerodromu se može zaposliti više hiljada različitih radnika. 

Da li će put Sarajevo- Beograd zaobići „Pavlovgrad“? 

 Da li znamo šta hoćemo? Da li znamo šta i kako možemo? Djeca nam, ionako, već odlaze, tranzitom preko Bistrika i sjedaju u autobuske linije preko zaleđene Romanije.  Ne bi me iznenadilo da počnu da se pridružuju azijatskim, bosonogim, kolonama. 

Autor: Slobo Kovačević, u martu 2021. 
              Pavlovgrad