Prebilovci kod Čapljine su jedno od najstradalnijih srpskih sela u kojem su ustaše u avgustu 1941. godine na najstrašnije načine poubijali i žive u jamu bacili više od 850 žitelja, od čega više od 600 žena i djece.

Prebilovci su simbol stradanja srpskog naroda na ovim prostorima, a praznik Svetih novomučenika, ustanovljen je i upisan u kalendar Srpske pravoslavne crkve u znak sjećanja na stradale Prebilovčane, ali na još oko 3000 Srba ovog kraja koji su te 1941. godine ubijani i bacani u hercegovačke jame.

Spomen-kriptu sa ekshumiranim ostacima nevinih žrtava minirao je i razorio 1992.  HVO, a 2015. godine na tom mjestu podignut je i osveštan spomen hram Hristovog Vaskrsenja.

Tamo i kamen ima ožiljak

U Prebilovcima 4. avgusta 1991. godine sahranjeni su posmrtni ostaci Srba iz Hercegovine, žrtava ustaškog genocida u Drugom svjetskom ratu.

Kosti ubijenih raspoređene su u 108 sanduka i prenesene u kriptu buduće spomen-kosturnice.

Temelje crkve osveštao je Njegova svetost patrijarh srpski Pavle.

Masakr u Prebilovcima počinile su ustaše između 6. i 11. avgusta 1941. godine, pod komandom Ivana Jovanovića zvanog Crni, nad 826 od ukupno 994 Srba sela Prebilovci, uglavnom žena, djece i staraca.

Većina je živa bačena u jamu Golubinku, dok su ostali ubijeni na licu mjesta. Pedeset i četiri srpska domaćinstva Prebilovaca su tim pokoljem zauvjek ugašena.

Rano ujutru 4. avgusta 1941. godine, 1.000 do 1.500 ustaša napalo je selo iz tri pravca. U selu su bile uglavnom žene, djeca i starci, dok odrasli muškarci, u strahu od ustaša, nisu spavali kod svojih kuća.

Ustaše su po ulasku u selo otpočele sa pretresanjem kuća, prikupljanjem stanovništva, silovanjem žena i djevojaka i pljačkom. Stanovnici centra sela dovezeni su kod zgrade osnovne škole.

Ustaške orgije sadizma i bestijalnosti nad nezaštićenim ženama i djevojkama, a naročito nad djevojčicama od 12 do 15 godina trajale su nekoliko časova.

Jedina osoba koja se spasila i živa izašla iz škole u Prebilovcima bila je Mara Bulut. Prema njenim riječima, ustaše su vadile bebe iz kolijevki i razbijale dječije glave o zid škole pred očima majki.

Nakon svih ovih zlostavljanja i mučenja, ustaše su stanovnike centra sela još u toku tog dana otjerale prema Čapljini i zatvorile u zloglasni "Silos" kod sela Tasovčića i tu su prenoćili, bez hrane i vode.

Sutradan, 5. avgusta, Prebilovčani su otjerani na željezničku stanicu u Čapljinu, odakle su uveče istog dana transportovani u specijalnoj kompoziciji vagona do sela Šurmanci.

Prebilovačke žene, djecu i starce zatvorene u ovim vagonima čuvalo je oko 300 ustaša pod komandom Andrije Buljana do jutra 6. avgusta.

U ranim jutarnjim časovima 6. avgusta, pohvatano i preživjelo stanovništvo Prebilovaca istjerano je iz vagona, svrstano u kolonu i potjerano uz brdo prema selu Šurmancima.

Kolona je bila podvrgnuta detaljnom pretresu i opljačkana, a zatim dotjerana do jame Golubinke.

Pokolj, odnosno bacanje preživjelih u ovu jamu, trajao je punih šest časova /od 7.30 do 13.30 časova/. Prema podacima koji su utvrđeni na sudskom procesu u Mostaru, za to vreme je u jamu Golubinku bačeno 470 lica, i to 237 djece i 233 žene.

Kasnije je utvrđeno da je toga dana u jamu Golubinku bačeno više od 500 lica. Takođe je utvrđeno da su ustaški zločinci prije i poslije 6. avgusta dovodili manje i veće grupe žrtava u Šurmance osam puta i bacali ih u istu jamu.

Mjesec dana nakon pokolja, ustaše su naselile u Prebilovce 60-70 hrvatskih porodica iz Ljubuškog i Čapljinskog sreza, a Prebilovcima su promijenili naziv u Novo Selo. Kada su Italijani okupirali Hercegovinu, ustaška posada i naseljenici napustili su Prebilovce.

Ustaše su bježale iz Prebilovaca jer su Italijani počeli da hapse ustaške koljače i pružaju zaštitu Srbima, prvenstveno u gradovima. Ustaše su iz Prebilovaca odnijele sve što se moglo odnijeti i što je bilo vrijedno.

U materijalima Zemaljske komisije za utvrđivanje zločina okupatora i njihovih pomagača piše da je iz Prebilovaca opljačkano oko 10.000 grla sitne i 1.000 grla krupne stoke zajedno sa cijelom pokretnom imovinom.

Žito i vrednije stvari ustaše su kamionima prevozile u Čapljinu - navodno za potrebe bolnice i ustaških institucija u tom gradiću.

Razmjere ustaške bestijalnosti navele su italijanskog generala Alesandra Luzana da pošalje detaljan izvještaj o ovom zločinu Musoliniju.

U ovom pismu Luzano ističe da je učiteljica Stana Arnautović silovana pred njenim đacima i da su čak i djevojčice od osam godina bile silovane.

Luzano se zgražava nad činjenicom da je u ovom sramnom činu učestvovao i jedan sveštenik Rimokatoličke crkve.