Jelena Anžujska, prva žena vladar u srpskoj istoriji, prva kojoj je napisano žitije, jedinstvena evropska kraljica koja je obrazovala i siromašne, imala je nekoliko rezidencija na velikom prostoru srednjovjekovne Srbije. Tajnu postojanja njenog dvora u Trebinju otkrio je Jovan Dučić. Pitanje, gdje se tačno nalazio, najverovatnije je konačno dobilo odgovor.

„Pazite gdje stajete“, kaže ekipi "Sputnjika" kustos Muzeja Hercegovine Simo Radić dok se spuštaju u iskopinu.

Silazimo u prostor pored muzejske zgrade iz koga se nazire ostatak zidova:

„Jovan Dučić je bio upoznat sa istorijskim izvorima, najveći dio se i čuva u Dubrovačkom arhivu, gdie se Dubrovčani obraćaju kraljici sa različitim molbama, žalbama, pritužbama na kraljičine ljude. Najčešće se žale da su napali dubrovački karavan, a oni su saznali da se ta zaplenjena roba nalazi u kraljičinom domu, u njenoj kući u Trebinju“.

Za dvorom Jelene Anđel, Jelene Anžujske, izuzetne pojave, ne samo u srpskoj, već i u evropskoj istoriji, vladarke koja je više od šest decenija uticala na društveno političke prilike u srednjovjekovnoj Srbiji i ovom dijelu Evrope, tragalo se godinama.

Jelenino Trebinje u centru Trebinja

Tragalo se i za samom lokacijom srednjovjekovnog Trebinja. Polazilo od pretpostavke da je grad formiran na brdu Crkvina gdje se danas nalazi kompleks hercegovačke Gračanice.

Međutim, nedavna arheološka istraživanja pokazala su da se Trebinje Jelene Anžujske nalazilo sa druge strane Trebišnice, u dijelu grada koji je i danas srce Trebinja. Rasplet ima još jednu zanimljivu činjenicu, dvor se nalazio na mjestu današnjeg Muzeja Hercegovine.

Kada smo se spustili u prostor pored muzejske zgrade, sve je mnogo jasnije, ispod objekata iz turskog perioda jasno su uočljivi ostaci znatno veće građevine, sa više prostorija.

- Vrlo je moguće da smo sada u dvoru Jelene Anžujske, prvo, nalazi se na jednoj hridi, stijeni, drugo, tu je nastavljen kontinuitet. U turskom periodu postoji kontinuitet naselja, ne bi bilo logično da su Turci formirali novo naselje, ako je već tu postojalo srednjovjekovno. Vremenom, taj objekat je zapušten, na njemu su pravljeni drugi, dvije turske oružarnice. Na temeljima srednjovjekovnog zvonika, crkvenog tornja napravljena je sahat kula - objašnjava Radić.

Tajna skrivena u Muzeju Hercegovine

Tu nije kraj iznenađenjima, unutar same zgrade Muzeja pronađeni su ostaci srednjovjekovnih zidina. Do njega moramo kroz podrum zgrade.

Dok idemo ka glavnom bedemu srednjevjekovnog Trebinja u kome se najvjerovatnije nalazio dvor Jelene Anžujske, sagovornik "Sputnjika" objašnjava da su na prostoru oko Muzeja i ranije rađena manja arheološka istraživanja. Izvan zidina pronađeni su fragmenti rimskih nadgrobnih spomenika, tragovi još jednog perioda života u dijelu grada koji je i danas centar Trebinja.

- Čitav ovaj prostor bio je ispunjen šutom, htjeli smo da napravimo radionicu u podrumu, kada smo ga iznijeli, dobili smo arheološki lokalitet. Pronađeni su ostaci ovih zidina, debeli su metar i 40 centimetara, to je karakteristično za odbrambene zidine iz srednjovjekovnog perioda - kaže sagovornik.

Sputnik/Lola Đorđević

Žena kralja Stefana Uroša I i majka kraljeva Dragutina i Milutina Nemanjića dala je značajan doprinos snaženju države. Narod je pamti kao „kraljicu majku“ i „veliku kraljicu“, ženu utemeljivača školstva, širenja kulture i pismenosti i među siromašnima. U školi na svom dvoru djevojke je učila ručnim radovima, vođenju domaćinstva, ne samo bogate.

Vatrena diplomatija Jelene Anžujske

Iako rođena kao katolkinja, prva je srpska kraljica koju je crkva kanonizovala, a istorija je pamti i kao vještog diplomatu. Presudno je što je u sebi, kaže Radić, nosila i istok i zapad. Pomagala je manastire, ali i katoličke samostane.

„Ali to je radila za svoje saveznike, to je period kada se na ovom prostoru javlja interes Mletačke republike koja je htjela da kontroliše trgovinu na Balkanskom poluostrvu. Uroš se oslanjao na njene savjete, aktivno je učestvovala u svim političkim pitanjima. Koliko god je bila blagonaklona prema Dubrovniku, vraćala robu koju su njeni ljudi zaplijenili, obavještavala ga o mogućem napadu, isto tako, kada bi je naljutili, znala je da pošalje svoju vojsku, da spale sve do gradskih zidina Dubrovnika“.

Detaljnije istraživanje dvora Jelene Anžujske trenutno nije moguće, jer bi postojeći iz turskog doba izgrađeni na njemu, mogli da budu oštećeni.

Sputnik/Senka Miloš

Trebinje ima još jedan spomen na „kraljicu majku“. Jovan Dučić je 1937. godine na zidine starog grada postavio spomenik. To je ženska figura koja predstavlja kraljicu. Ispod je spomen-ploča koja objašnjava da je to znak sjećanja na kraljicu Jelenu i njene česte boravke u njenom dvoru u Trebinju.

Piše: Senka Miloš