Mačkov kamen je topografski čvor (vrh) na planini Jagodnja u zapadnoj Srbiji, gdje su vođene teške borbe između srpske i austrougarske armije u toku Prvog svjetskog rata, u periodu od 19. do 22. septembra 1914.

Bitka na Mačkovom kamenu je jedna od niza sukoba tokom bitke na Drini.

Pripreme za bitku

Poslije neuspjeha Austrougarske u Cerskoj bici, oni su odmorili i popunili 5. i 6. armiju i prešli u napad 6. septembra 1914. Srpska 2. armija je uspjela da zadrži 5. austrougarsku na obalama donje Drine, a 6. armija je prešla Drinu, potisla srpsku 3. armiju i zauzela Gučevo, Boranju i Jagodnju, desnim krilom izbivši na Sokolsku planinu. Srpska 1. armija (general Petar Bojović) protivnapadom prisiljava desno krilo protivnika na povlačenje do položaja Mačkov kamen-Crvenje-Javornik.

Srpski napadi na Mačkov kamen

Srpski 5. prekobrojni puk uz podršku poljske artiljerije je počeo napad na austrougarsku odbranu na Mačkovom kamenu ujutro 19. septembra, ali je zbog snažnog otpora odbijen. Napadi Srba se nastavljaju tokom dana uz gubitke, ali tek oko 17 časova 5. prekobrojni i 9. puk I poziva iz divizijske rezerve zauzimaju jurišem prednje položaje neprijatelja. Protivnapad Austrougara je odbijen oko 18.30 časova, ali najviši vrh ostaje u njihovim rukama. Noću 19/20. septembra austrougarska 6. brigada vrši prepad na srpske trupe, ali bez uspjeha.

Ujutro Austrougari izvode nov bezuspješan napad s 6. i 7. brdskom brigadom. Poslijepodne Srbi napadaju sa 5. prekobrojnim pukom, i 9. pukom I i II poziva da bi zauzeli vrh i greben Mačkovog kamena. Na uskom prostoru, izložene jakoj artiljerijskoj vatri, jedinice trpe velike gubitke i napad je prekinut. Srbi tad privlače rezerve i poljsku artiljeriju, i uništavaju bliskom vatrom istaknuta mitraljeska gnijezda neprijatelja. Sva tri puka kreću ponovo u napad praćeni artiljerijskom vatrom i oko 19 časova jurišom osvajaju vrh Mačkovog kamena (kota 923).

Držanje Mačkovog kamena je uveliko zavisilo od držanja kote 940 (Košutnja stopa) udaljene oko 1500 metara. Komandant 1. srpske armije vrši zbog toga pregrupisavanje snaga noću 21/22. septembra za napad na kotu 940.

Austrougarski protivnapadi

Da bi preoteo Mačkov kamen, komandant 16. austrougarskog korpusa napada ujutru 21. septembra sa 1, 2, i 7. brdskom brigadom. U trenu kad su austrougarske snage potisle Srbe sa grebena oko Mačkovog kamena, pristiže srpski bataljon 4. puka I poziva, napada austrougarske snage u lijevi bok i uz podršku artiljerije (2. i 5. poljska baterija) ih tjera u povlačenje. Time Srbi ponovo ovladavaju grebenom oko Mačkovog kamena. Predveče su uslijedila još dva napada austrougarskih snaga, i drugi napad uspijeva da potisne Srbe sa sjeveroistočnog dijela Mačkovog kamena. U zbrci dolazi do napuštanja srpskih topova, ali su oni ponovo zauzeti po povlačenju austrougarskih snaga protivnapadom 4. pješadijskog puka I poziva. Posluga topova se nekoliko puta pomjera napred-nazad noseći sa sobom zatvarače i nišanske sprave pri pomijeranju pješadije.

Pojačani napad Austrougara i povlačenje srpske vojske

Padom noći austrougarske snage su ojačane sa još dva bataljona i uz podršku artiljerije kreću u napad poslije ponoći. I pored teške situacije i unakrsne vatre na njihove položaje, srpske trupe su se održale na svojim položajima. U zoru 22. septembra neprijatelj ponovo napada od Košutnje stope grebenom ka Mačkovom kamenu sa 1. i 2. brdskom brigadom i Skadarskim odredom (doveden iz Skadra), 7. brdskom od Užinališta, 6. brdskom na Perunici, i 13. brdskom od Lipničke glave (Lipnik) ka Crvenju. Poslije žestokih borbi sa naizmjeničnim uzastopnim jurišima i borbama prsa o prsa, austrougarske snage uspijevaju da odbiju srpske trupe zbog velike nadmoćnosti artiljerije. U jednom jurišu poginuo je komandant 4. puka I poziva potpukovnik Dušan Purić. Poslije ovoga 4. puk počinje da odstupa, a oko 16 časova i ostali pukovi, na liniju Šanac-Rujevačke rudine-Obodnjik.

Gubici

Gubici u bici iznose:

Srbi – oko 800 poginulih, 5700 ranjenih i onesposobljenih za borbu,

Austrougari – oko 1200 poginulih, ostali gubici nepoznati.

Zabilježeno je više svjedočenja vojnika o ovoj bici, a neki među njima su i odlikovani Karađorđevom zvezdom. Jedan od poginulih je bio književnik Čedomir Pavić (1882-1914)

Sjećanje

Zahvalna otadžbina palim vojnicima podigla je više spomenika. Spomen-kosturnica na Mačkovom kamenu završena je 1931. godine, a Spomen-crkva Vaznesenja Gospodnjeg u Krupnju podignuta 1932. Na oba lokaliteta nalaze se mošti boraca, a u kripti crkve izložene su fotografije sa bojnog polja i vijenci. U kripti je i spomenik majoru Svetislavu Markoviću koji je poveo vojnike u samoubilački juriš na austrijsku vojsku. Taj dogaćaj, cjelukupni kontekst bitke i herojstvo junaka, inspirisali su pisca Veljka Petrovića koji ih je opisao u svom djelu Izdanci iz opaljena grma 1932. godine, a po tom djelu Radio Televizija Srbije snimila je i istoimenu seriju 1972. godine u kojoj naslovnu ulogu majora Svetislava tumači Dragomir Bojanić Gidra.

U bici na Mačkovom kamenu učestvovao je i Princ Đorđe Karađorđević, tokom koje je bio teško ranjen, i svoje sjećanje na to opisao u svojoj autobiografiji.