Među velikim brojem Crnogoraca i danas postoji vjerovanje da je rušenjem Crkve Svetog Petra Cetinjskog, zadužbine Petra Drugog Petrovića Njegoša, na Crnu Goru “bačeno prokletstvo i zasijano sjeme podjela i bratoubilaštva”. I zaista, nema simbola koji bolje pokazuje duboke razlike i podjele u crnogorskom društvu kao davno porušena kapela.

Na jednoj strani je Crkva, predvođena mitropolitom crnogorsko-primorskim Amfilohijem koji u obnovi Njegoševog zavjeta vidi duhovnu obnovu i ispravljanje istorijske nepravde u Crnoj Gori, a na drugoj strani su, kako sebe nazivaju, pravi Crnogorci, koji u obnovi kapele na Lovćenu vide “stavljanje pod velikosrpsku čizmu i obnavljanje zadužbine kralja Aleksandra Karađorđevića”.

Kada je 1846. godine Njegoš podigao kapelu u čast svog strica, Svetog Petra Cetinjskog i izrazio želju da i sam u njoj bude sahranjen, malo ko je mogao da pomisli da će ova bogomolja prvo skoro stotinu godina kasnije, a zatim i sve do današnjeg dana biti predmet spora i duboke podjele među narodom. Rušenjem i “ubijanjem” Njegoševog duha i značaja među narodom u Crnoj Gori, mnogi su željeli da ubiju duh samih Crnogoraca. Udarom na Njegoša, udarali su u biće i “žilu kucavicu” crnogorskog naroda.

Kao i mnogo stvari u balkanskim narodima, a naročito među Crnogorcima, kompleksne istorijske prilike i njihovo različito tumačenje, pokrenuli su duboke podjele. Ali šta je zvanična istorija i da li protivnici obnove opravdano osporavaju obnovu kapele?

Na udaru Austrije

Razdor počinje 1916. godine, nakon kapitulacije Crne Gore, kada je okupatorski guverner Veber, po naredbi Vrhovne komande, naredio ekshumaciju Njegoševih kostiju, kako bi kapela bila srušena i na tom mjestu bio izgrađen spomenik u slavu austrijskog osvajanja Lovćena. Ekshumacija je izvršena 12. avgusta 1916. godine, a Njegoševi posmrtni ostaci su preneseni u manastir na Cetinju. Crkvica je razrušena i 1918. godine raspisan je konkurs za izgradnju spomenika. Plan nije ostvaren pošto je Austrija izgubila rat.

Po predlogu mitropolita crnogorsko-primorskog Gavrila Dožića 14. novembra 1920. godine, Sveti arhijerejski sabor i Sveti sinod Srpske pravoslavne crkve donose odluku o obnovi kapele. Tu odluku izvršava kralj Aleksandar I Karađorđević, unuk crnogorskog kralja Nikole Petrovića Njegoša, te je posao završen 10. septembra 1925. godine, a kapela je osveštana 12. septembra. Kovčeg sa Njegoševim kostima je stigao na Lovćen i spušten u sarkofag 21. septembra. Prema istorijskim dokumentima, kralj Aleksandar želio je na tom mjestu da podigne mauzolej, koji bi sagradio Ivan Meštrović, međutim takvu namjeru osujetio je mitropolit Dožić, jer nije želio da se Njegošu podigne “paganski spomenik”, nego samo da se obnovi Njegoševa zavjetna crkva.

Novi segment tragične sudbine kapele počinje tokom Drugog svjetskog rata, kada su aprila 1942. godine italijanske fašističke snage oštetile građevinu. Ali prave zavrzlame nastaju u miru, dolaskom komunizma u Crnu Goru, kada Vlada Narodne republike Crne Gore 1952. godine, u dogovoru sa Meštrovićem, pristupa dogovoru da se umjesto crkve podigne mauzolej u čijoj bi kripti ponovo pohranili Njegoševe posmrtne ostatke.

Što zbog besparice, što zbog protivljenja mnogobrojnih jugoslovenskih intelektualaca i smrti samog Meštrovića, rušenje kapele i podizanje mauzoleja odužilo se do 1968. godine, kada je donesena konačna odluka i dozvola za rušenje. Doduše, tokom godina, bilo je pokušaja da se kompromisima spase kapela, tako da su postojali prijedlozi da se mauzolej podigne na Cetinju. Kamen sa kapele, obilježen brojevima, koje je vrijeme uglavnom izbrisalo na vjetrometini Ivanovih korita, posložen je na ledinu podno Lovćena. Bilo je rečeno da će Njegoševa zavjetna crkva biti podignuta od istog materijala “negdje drugo”, pominjala su se baš i Ivanova korita. No, to se nije dogodilo.

Njegoševa zavjetna crkva je porušena 1972. godine, i na njenom mjestu 1974. godine podignut je Njegošev mauzolej.

I tu se javlja problem, jer Crnogorci od komunističkog vremena do danas, kapelu više ne gledaju kao Njegošev amanet, nego je nazivaju “Aleksandrova crkva” i na obnovu gledaju kao vraćanje pod “srpske skute”.

Izvrtanje teza

Publicista i istoričar Jovan Markuš objašnjava za “Glas Srpske” da nedavni zahtjev mitropolita Amfilohija da se obnovi zavjetna crkva ne predstavlja obnovu nikakve Aleksandrove crkve i da to predstavlja klasično izvrtanje teza.

- Mitropolit, od svog dolaska na tron Svetog Petra Cetinjskog prije 30 godina do danas, želi da obnovi onu crkvu koju je Njegoš podigao, a nikakvu Aleksandrovu crkvu. Uostalom, Aleksandar je bio potomak Njegošev, unuk kralja Nikole i baš na ovom primjeru, kao ni na čemu drugom, možemo da vidimo tu “liberalnu ideju” Slavka Perovića, koju je kasnije preuzeo Milo Đukanović, a koja je ništa drugo nego fašistička tvorevina Sekule Drljevića, na kojoj se gradi mržnja prema svemu što je srpsko - kazao je Markuš.

On dodaje da mitropolit u svojim zahtjevima nigdje ne traži da se poruši postojeći mauzolej, nego da se usliši Njegoševa “potonja želja”. Na pitanje da li se slaže sa tvrdnjom da će se sa “Crnogoraca skinuti prokletstvo kad se obnovi kapela”, Markuš odgovara potvrdno.

- Apsolutno. Antisrpska histerija nastaje na ruševinama Lovćenske kapele i na tekovinama Sekule Drljevića i Milovana Đilasa, koji su propagirali neku crnogorsku naciju koja je nastala od Ilira, koje se i Đilas na kraju odrekao. Ta ideja nastaje kada su italijanski okupatori na popisu građane upisivali kao montenegrine. I zato nije uvredljivo kada ih mitropolit Amfilohije naziva “kopilad italijanska”, jer on ne misli ništa loše i samo želi da ih vrati Njegošu - istakao je Markuš.

Koliko su Njegošev amanet i ideja obnove kapele značajni i za samu Mitropoliju crnogorsko-primorsku, svjedoče i monasi Cetinjskog manastira koji kažu da je mitropolit Amfilohije kao najvažniji svoj zadatak postavio upravo ispunjenje tog zavjeta i da se “dogovorio sa Bogom da neće umrijeti, dok ne obnovu kapelu na Lovćenu”.

S druge strane, na ovakve najave reaguju i pojedini Cetinjani, koji ističu da će mauzolej i obnovu kapele “od Amfilohija i životima braniti”.

I na kraju, ostaje samo nada, da će kapela umjesto razlog podjele, ponovo biti zalog sloge i jedinstva. Baš kao što je Njegoš za života bio.

Izgled kapele

Te 1925. kapela je obnovljena od tesanog lovćenskog kamena donesenog iz rudnika “Zlatice”, u dvije kružne forme, koju su činile jedna veća i jedna manja, s tim da je sve što je ostalo od stare kapele uzidano u obnovljenu. Veličina i oblik stare i nove kapele bili su isti, dok je prostor oko nove kapele nešto proširen. Oko kapele je podignuta ograda sa stepenicama od tesanog kamena i na vrh kapele je postavljen krst od mermera sa Venčaca. Unutrašnjost je bila izrađena po uzoru stare kapele. Pod kapele i oltara su pokriveni mermernim pločama sa Brača. U kapeli, sa desne strane, postavljeni su sarkofag, pokriven jednom pločom od mermera i kruna. Ispod same krune je Njegošev lik u mozaiku.