Sarajevo je veliko stratište Srba. Dostojanstvenim spomenikom obilježiti i sačuvati od zaborava stradanje srpskog civilnog stanovništva u gradu koji su stvarali, gradili, kulturno, naučno i umjetnički podizali i na kraju bili satrveni i u njemu uništeni, nije samo obaveza i dug prema stradalnicima, već i naš zalog daljeg opstanka i postojanja na ovim prostorima, istakao je to u intervjuu za “Glas Srpske” istoričar i dekan Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu Draga Mastilović.

On je postao dio priče, odnosno inicijative Odbora za zaštitu prava Srba u FBiH da na Vracama, dijelu koji pripada Srpskoj, bude izgrađen spomenik u znak sjećanja na stradale Srbe. Reagujući na negodovanja koja već stižu iz Sarajeva, kaže da se iza toga krije strah od istine.

- Krije se bojazan onih koji znaju da medijski formirane slike o Sarajevu kao “opsjednutom” gradu, gradu “mučeniku”, mogu biti dovedene u pitanje. Jer, ako počne da se probija istina o tome da Sarajevo u periodu 1992-1995. godine nije bio opsjednut već podijeljen grad, da je postojao čvrst unutrašnji obruč u gradu zbog koga civili nisu mogli napustiti Sarajevo, da je masovno terorisano srpsko stanovništvo, može se čitav taj mit dovesti u pitanje. A ako jedan mit padne, ostali će se srušiti kao kula od karata - naglasio je Mastilović.

GLAS: Mnogi i gotovo tri decenije nakon rata pokušavaju da izbrišu što se dešavalo srpskom stanovništvu u Sarajevu i Srbima prišiju trajnu etiketu agresora. Da li su i ovakve inicijative način da se prikaže druga strana istine?

Mastilović: Memorijalizacija je značajan segment kulture pamćenja, ali nije jedini. Moramo izgraditi kolektivnu svijest o kulturi pamćenja, a to možemo ako osmislimo državni projekat i institucionalizujemo ga, jer istraživanje, publikovanje i memorijalizacija stradanja u 20. vijeku, pa i u Sarajevu, ne može i ne smije biti stvar entuzijazma pojedinaca, već prvorazredni državni projekat i nacionalni poduhvat, po primjeru Jevreja. Mi smo narod poznat po kratkom pamćenju, zaboravnoj kulturi i rasutim energijama i sve dokle je to tako, izloženi smo bjesomučnom prekrajanju i falsifikovanju istorije. Srbi su jedini narod koji je na ovim prostorima u Drugom svjetskom ratu imao dva pokreta otpora protiv nacizma i fašizma i masovno stradao u borbi s njima, jedini narod koji nije imao svojih SS divizija, jedini koji su sistematski istrebljivani od nacizma, fašizma i njihovih pojavnih oblika kao što je ustaštvo, a dočekali su da ih danas nacistima i fašistima nazivaju oni čiji su preci masovno bili angažovani u 13. SS “handžar” diviziji, u 369. “vražijoj” i 7. SS “princ Eugen”, u 21. SS “Skenderbeg” diviziji, a i da ne govorim o zločinačkim formacijama NDH, ustašama, domobranima, muslimanskoj miliciji i slično.

GLAS: Jednom ste rekli da je BiH, kao državni projekat, utemeljena na nekoliko krupnih istorijskih laži. Da li je Sarajevo i priča o agresiji jedna od njih? Zbog čega se Srbima stalno stavlja na teret da su agresori i vječiti krivci, a gotovo nikada da su i oni stradali?

Mastilović: Ništa se u dimenziji istorijskog trajanja ne događa slučajno. Ono što se dogodilo u BiH od 1992. do 1995. godine, a posebno u Sarajevu, predstavljalo je površinsku, ljudskom oku vidljivu, manifestaciju složenih istorijskih procesa dugog trajanja i dubokih posljedica. Sve vuče korijene iz 19. vijeka i u stvari su recidivi austrougarske okupacije ovih pokrajina. Floskulu o “velikosrpskom projektu” osmislili su austrougarski okupatori da bi od Srba u BiH, koji su tada bili većinski narod, napravili neki drugi i drugačiji narod u odnosu na onaj koji je živio u Srbiji, Staroj Srbiji, Vojvodini, Krajini i Crnoj Gori. Od tada, svi koji krenu da uništavaju Srbe koriste tu floskulu i to dok nas istovremeno ubijaju, muče, masakriraju na našim ognjištima ili progone sa njih. Devedesetih godina 20. vijeka u BiH smo imali vaskrs Kalajeve doktrine o političkom narodu i ideje o “bosanskoj naciji”, “bosanskom jeziku”, “bosanskoj kulturi”, ovaploćuju se danas. A kada tome dodate i vaskrs Hitlerovog poretka u jugoistočnoj Evropi, koji danas gledamo nešto modifikovan, postaje jasno da smo mi kao narod i danas u onom istom žrvnju istorije u kome smo bili i prije 100 godina, a koji nas jednako nemilosrdno melje.

Spoznaja

GLAS: Koliko generacije u Srpskoj znaju svoju istoriju i stradanja?

Mastilović: Današnje generacije znaju veoma malo, usudio bih se reći i tragično malo. Koliko Srba danas, na primjer, zna da je 8. avgusta 1941. godine odvedeno 280 sarajevskih Srba i tri žene u logor u Gospiću, da je 22. decembra u plombiranim željezničkim vagonima otpremljeno u logore 62 muškarca, devet žena i 140 djevojaka i tako dalje. Na kom spomeniku to u Sarajevu pročitati? A da i ne govorimo o masovnim likvidacijama u okolini grada, na primjer, u Rakovici, gdje je 23. avgusta spaljeno je 200 domova, ljudi zatvarani u kuće, posipani benzinom pa spaljivani. Samo u jednoj štali ubijeno je i spaljeno 108 žena, djece i staraca i tako dalje. A stradanja srpskih civila u Sarajevu u ratu 1992-1995. godine su priča za sebe.