Đorđe Stratimirović rođen je prije tačno dva vijeka, 7. februara 1822. godine, u kući preko puta novosadske Uspenske crkve, u blizini današnjeg Srpskog narodnog pozorišta. Na svijet je došao kao prvo dijete u porodici Vasilija Stratimirovića, vrlo obrazovanog plemića i posjednika iz Kulpina, fiškala, pravnog zastupnika fruškogorskih manastira. Majka mu se zvala Julija, kći Jovana Petrovića, senatora novosadskog.

Prvi učitelji i vaspitači bili su mu kulpinski slovački sveštenici i književnik Milovan Vidaković, blizak prijatelj porodice. U Novom Bečeju je završio polugimnaziju (1832-1836), a potom u Titelu kadetski kurs, poslije kojeg studira Vojnu akademiju u Beču. Po njenom okončanju 1841. postaje  poručnik u Sedmoj husarskoj pukovniji na službi u Lombardiji (Milano, Pavija). Godine 1843. dolazi u zavičaj i svoju izabranicu Maju (Marija) Zakinu Bajšansku ženi otmicom, protiv volje njenih roditelja. Pošto se komanda protivila takvom sklapanju braka, on ostavlja vojnu službu i posvećuje se porodičnom imanju i pravnim naukama.

Evropa uskoro biva zaljuljana talasom revolucija (1848.) koje su snažno uzdrmale i Habzburšku monarhiju. Mađari gromko dižu glas za oslobađanje od bečkog tutorstva, ali i Srbi ističu svoje zahtjeve za nezavisnost narodnosti naše, jezik i slovo srpsko. To i javno ističu na skupštini u Požunu (Bratislava), kao protivtežu agresivnoj mađarizaciji. Tom prilikom se žestoko verbalno sukobljavaju mađarski lider Lajoš Košut i najmlađi član srpske deputacije, vatreni patriota Đorđe Stratimirović. Na rastanku se “saglasiše” da će se ovo pitanje rješavati mačem. Tenzije na terenu rastu, Pešta priznaje samo jedan politički narod - mađarski i nameće mađarski jezik, čak i u crkvenoj upotrebi. Komandant Petrovaradina general Hrabovski izvještava Beč da narod u Novom Sadu masovno simpatiše Srbiju, “pri čemu maštaju o nekakvom srpskom kraljevstvu od Srbije, Bosne i nekih dijelova naše monarhije”, a Srbima poručuje da tu ne može biti nikakvih Srba, a ko hoće da bude Srbin neka odmah ide tamo preko Save u Srbiju.

Znao šta slijedi

Mitropolit Josif Rajačić 1. maja 1848. godine saziva Crkveno narodni sabor u Sremskim Karlovcima (Majska skupština), koji proglašava Srpsku Vojvodinu (Srem, Bačka, Banat) kao autonomnu oblast. Mitropolit je uzvišen u čast patrijarha, izabran je Glavni odbor naroda Srpskog s predsjednikom Đorđem Stratimirovićem, koji će uskoro postati i vojni komandant jer je izabrani vojvoda, pukovnik Stevan Šupljikac bio službom odsutan. Mladi i ambiciozni poručnik, potonji general Stratimirović, ne časi ni časa, već žurno osniva logore i prikuplja narodnu vojsku jer zna šta slijedi. Nije se dugo čekalo na mađarski odgovor. Već 12. juna, drugi dan Trojčindana, general Hrabovski sa zloglasnom “Don Miguel” regimentom iz Petrovaradina napada Karlovce. U krvavom obračunu Srbi pod komandom hrabrog i vještog Đorđa odbijaju napad višestruko jačeg neprijatelja. Njegova hrabrost, harizma i vojna umješnost vidno dođoše do izražaja, pa ga Srbi izvikaše za svog đenerala i vožda. Polit Desančić kaže da je bio duša srpskom ustanku, mlad i lijep, samouvjeren, ali i prijek i vrlo odvažan oficir, pa su ga vojnici neizmjerno voljeli i išli slijepo za njim. Stratimirović se proglasom obraća Srbima, ali i nesrpskom stanovništvu uvjeravajući ih da će biti zaštićena njihova nacija i jezik, te život i imovina svakog pojedinca.

 - Nećemo nikog da napadamo, samo svoje da branimo - uzviknuo je đeneral. Uskoro mu pristupa dio šajkaške flote i on zauzima arsenal u Titelu, gdje je zaplijenio 80 topova i 2.000 pušaka uz obilje municije. Zaslugom velikog Garašanina, Đorđe brzo dobi jak vjetar u leđa u vidu oružja i dobrovoljaca iz Srbije pod komandom Stevana Knićanina. Već od avgusta on ima ozbiljnu vojsku i tuče Mađare kod Ečke, Žablja, Vrbasa i Sent Tomaša, koji se od tada nazva Srbobran. Kasnije osvaja i Temerin, Sirig, Mošorin i Bački Jarak. Njegoš mu oduševljeno šalje Medalju Obilića, a knez Aleksandar svoju sablju i generalsku uniformu plavetne boje s jakom i crvenim zarukavljem zlatom izvezenim.

Međutim, kad zajedno s Knićaninom ne uspjede zauzeti Veliki Bečkerek, to iskoristi već formiran protivnički tabor u pokretu, na čelu s patrijarhom Rajačićem, da zatraži njegovu smjenu. Bio je to sukob konzervativnih austrofilskih elemenata s liberalnom i borbenom strujom, koju je predstavljao Stratimirović. U samom pokretu bilo je raznih elemenata što su lavirali između Beča i Pešte i nastojali da podriju njegov autoritet. Sve te silnice su na kraju dovele do smjene mladoga vožda i on u oktobru predaje komandu prispjelom vojvodi Šupljikcu, koji nažalost uskoro umire. Tad na čelo vojske patrijarh postavlja generala Majerhofera, jednog opasnog mutivodu.

- Sujetni starac je upao u opasnu zamku - kratko je prokomentarisao Stratimirović i razočaran se povukao u tomaševački logor vojvode Knićanina. Bilo je to vrijeme velikih ambicija i pobjeda, a nažalost i velikih zabluda i promašaja. Bečkom dvoru je od velike važnosti bila borba Srba protiv mađarskih neprijatelja, ali im je smetao suviše samostalni Stratimirović, koji je srpske vojne i političke ciljeve stavljao ispred carskih. Već pred zimu ustanak je u velikoj krizi, a od početka 1849. godine Beč slatkorječivim lažima i rafiniranim obmanama radi na njegovom gašenju. Licemjerni carski zagrljaj pretvori se u davljenje! Veliki udarac Srbima zadaće donošenje Oktroisanog ustava 4. marta, koji je potrao sve tekovine srpske autonomije. Proglašeno je Vojvodstvo Srbija i tamiški Banat, sa sjedištem u nesprskom Temišvaru i s vojnom i civilnom upravom od Nijemaca i ponijemčenih Čeha, te službenim njemačkim jezikom. Srbi su teško razočarani ostali praznih ruku, shvativši da je neiskreni Beč s podsmijehom odbacio njihove glavne pravedne zahtjeve i tako im se odužio za krvlju plaćeno savezništvo.

Spletke

Sve vrijeme Pešta, ali i Zagreb, raznim su spletkama nastojali da kompromituju i uguše srpski pokret. Posebno je zanimljiva uloga političkog Zagreba i bana Jelačića. Oni su od početka bili protiv stvaranja srpske Vojvodine, smatrajući shodno poslovičnoj megalomaniji, da taj prostor, ili bar njegov veći dio, treba biti pripojen tzv. Trojednoj kraljevini, odnosno Hrvatskoj. To što su Srbi tu bili većinski narod nije im bio problem, jer ako mogu Austrijanci upravljati monarhijom u kojoj čine manje od četvrtine stanovništva, što ne bi slično mogli i Hrvati. Anastas Jovanović bilježi da je u vrijeme proglašenja Srpske Autonomne Vojvodine bilo realne opasnosti da u Zagrebu dođe do pokolja Srba. Konstantin Pejčić piše da, samo zbog opasnosti od Mađara, hrvatske političke elite trpe Srbe, tek kao puko sredstvo za ostvarenje svojih ciljeva. Po povratku iz Zagreba, Tenka Stefanović je izjavio da se tamo o Srbima govori krajnje uvredljivo i potcjenjivački. Isto u pismu Knićaninu piše i Stratimirović, kada je 12. novembra 1848. posjetio Zagreb, izražavajući i sumnju prema stvarnim namjerama bana. I patrijarh Rajačić je prebacivao Jelačiću što stalno obećava, a nikako da uputi dogovorenu pomoć srpskom pokretu, iako polovinu njegove vojske čine pravoslavni Srbi. Međutim, mudri državnik Garašanin je nepogrešivo pročitao tobožnjeg srpskog saveznika: “Strašno laže taj ban, ja načisto vidim sve njegove i Majerhoferove lagarije.” Pojedini hrvatski političari poput Kulmera nisu ni krili svoju otvorenu mržnju prema Srbima i njihovom pokretu, nazivajući ih surovim Racima i fukarom.

U proljeće 1849. godine Srpska narodna vojska je u rasulu, po savjetu Knićanina patrijarh moli Stratimirovića da još jednom preuzme komandu i on to čini odnoseći briljantnu pobjedu nad 12.000 krvožednih Mađara, za koje bješe kobno kad su u petak 13, paleći sve pred sobom, napali Šajkašku. Bio je to pravoslavni Veliki petak, 13. aprila 1849. godine. U toj borbi pod voždom bi ranjen i njegov konj Sirotan. Do kraja aprila i tokom maja on je tukao Mađare i kod Kaća, Budisave i Rimskih šančeva, uprkos pasivnom držanju Jelačića. Svi ga veličaju, list “Napredak” 23. aprila piše, “On je opet najbolji red u vojsci uveo, oni ga slušaju i ljube, s njim ćedu u vatru i u vodu.” No, to je bila samo labuđa pjesma, prije konačnog gašenja ustanka. Na kraju će pomenuti Majerhofer u avgustu 1849. dovršiti svoje ranije započeto djelo, tako što će razvlastiti i svog dobrotvora, patrijarha Rajačića, te okončati utapanje srpske vojske u carsku i time konačno demontirati srpsku autonomiju. U to vrijeme u Ugarsku stiže i 180.000 vojnika ruske vojske, koja će kod Temišvara 9. avgusta do nogu potući glavninu mađarskih trupa, da bi one četiri dana kasnije konačno kapitulirale. Rusi su odlučno priskočili u pomoć Austriji na očajničke vapaje Beča, kojeg Mađari umalo ne zauzeše tog ljeta. Tako se obustaviše oružani sukobi, ali ne i politička previranja u monarhiji.

Penzija

Poslije svega Đorđe će rezigniran, u činu konjičkog pukovnika, ponovo prihvatiti carsku vojnu službu. Penzionisan je sa svega 37 godina 1859. godine u činu general-majora, ali je nastavio obavljati povjerljive diplomatske poslove.

Kako mu je prva supruga umrla tokom ustanka 1848, Đorđe se 1854. vjenčao s Albinom Bekovom, a kumovao mu je knez Mihailo Obrenović. Bio je više puta učesnik crkveno narodnih sabora u Karlovcima, a dva puta je biran za poslanika u državni ugarski sabor u Požunu. U srpsko-turskom ratu stavlja se na raspolaganje srpskoj vladi, ali je poslije sukoba s generalom Černjajevom morao pod pritiskom odstupiti. Poslije toga se povukao iz javnog života i živio povučeno u Beču sve do smrti 15. decembra 1908. godine. Tu je i sahranjen dva dana kasnije, mada je još ranije za vječno počivalište odredio Sremske Karlovce. Ovu želju su mu konačno ispunili potomci uz pomoć Vlade Srbije, pa se srpski đeneral i vožd, uz visoke državne počasti, minule jeseni “vratio kući” i bio sahranjen u porti manastira Vavedenja Presvete Bogorodice 27. septembra 2021. godine. Za života obožavan i osporavan, kuđen i hvaljen, Stratimirović je bio i ostao centralna ličnost srpskog pokreta i s punim pravom nosi epitet velikog ratnika i srpskog rodoljuba. 

Krimski rat 

Kada je 1853. godine Rusija u ratu s Turskom ostvarila značajne pobjede, koje su joj otvorile vrata za dominaciju na Bosforu, Dardanelima, donjem Podunavlju i Balkanu, u Londonu su pjenili od bijesa. Premijer Palmerson poziva na evropski rat protiv Rusije, iznoseći plan za njeno komadanje, a Stratford Kaning uzvikuje: “Cilj rata evropskih sila treba biti uništenje ruske prijetnje jednom za svagda.” Koalicione zemlje Britanija, Francuska i Kraljevina Sardinija 1854/55. napadaju Rusiju, braneći tobože Osmansko carstvo. Njima se u tom Krimskom ratu, gle čuda, gurajući pred sobom Prusku, priključuje i Austrija. Beč je ovim činom zaprepastio svijet svojom nezahvalnošću. Samo pet godina ranije, 15. maja 1849. godine, austrijski car je u Varšavi kumio i molio ruskog imperatora za pomoć, jer su Mađari ugrozili i sam Beč. Nikola Prvi hitno posla moćnu vojsku, koja potpuno skrši ugarske trupe i tako bi spaseno njegovo ćesarsko “dostojanstvo”, s kojim on sjeda na bečki presto.

Hercegovci

Stratimirovići su stara vlastelinska loza iz Trebinja, čije krvne veze sežu u prošlost sve do Balšića. Za vrijeme austro-turskog rata 1737, unuci Petrovi, a sinovi Vučkovi, braća Bogić, Tomo, Ivan i Nikola, na poziv Austrije podižu ustanak u Hercegovini i napadaju Turke oko Pazara, Sjenice i Nove Varoši, a slično će činiti i u kasnijim vremenima. Uzmičući pred turskom odmazdom, dolaze u Bačku sa oko 200 porodica hercegovačkih dobrovoljaca, kada im carica Marija Terezija priznaje zasluge i poveljom od 17. jula 1754. daje plemićku titulu i posjed u Kulpinu. Ova porodica dala je više uglednih i obrazovanih ljudi, među kojima se, pored generala Đorđa, posebno ističe njegov stric karlovački mitropolit Stefan Stratimirović, filozof i pravnik koji je ostavio vrlo dubok trag u istoriji vojvođanskih Srba, gdje mu je ime upisano zlatnim slovima.

 Autor: Dragan Mijović