Skoro svi smo gledali film „Hrabro srce“ u kome na kraju filma, Vilijama Volisa, borca za nezavisnu Škotsku, surovi Englezi muče. I dok umire u najstrašnijim mukama, on ispušta zadnji krik „Sloboda!“

Dobro, to je holivudski scenario, piše portal "Despotovina".

Ali srpska istorija prepuna je primjera kada su pravi junaci ginuli na najhrabriji mogući način za svoj narod. Jedan od njih je i major Kosta Todorović koji je živ spaljen na lomači u Srebrenici. Prkos i ponos austrougarskom okupatoru iskazao je i u svojim poslednjim trenucima života – dok je gorio na lomači, pjevao je srpsku himnu.

Ovo je priča o njemu…

Kosta Todorović je rođen u Užicu 1882. godine u siromašnoj porodici, a rano je ostao i bez roditelja. Brigu o njemu preuzela je rodbina. Oni su uvidjeli da se radi, ne samo o odvažnom dječaku koga su nedaće očvrsnule, već i o bistrom dječaku kome, kako su zaključili, treba na sve načine omogućiti da se školuje. Kao jedan od načina da se u to vrijeme, a i decenijama kasnije, pobjegne od siromaštva, bio je upis u Vojnu gimnaziju. To je pokušao i Kosta, ali je odbijen kao premlad. Da bi se prehranio, posluživao je po tuđim kućama. Tako se našao i u kući doktora Milorada Gođevca koji je, uz Luku Ćelovića Trebinjca i Vasu Jovanovića, bio jedan od osnivača Srpske revolucionarne organizacije (formirana je u septembru 1903. godine). Kod Gođevca se Kosta nadahnjuje patriotizmom i željom za oslobođenjem i ujedinjenjem svih Srba. Susreti sa srpskim oficirima odredili su Kostin životni put. Po završetku 7. razreda gimnazije, Kosta stupa u čuvenu 32. klasu Vojne akademije koju završava 1901. godine. Među pitomcima te klase bila su neka vrlo poznata imena iz srpske vojne istorije kao što su major Voja Tankosić, potpukovnik Vojin Popović – vojvoda Vuk, vojvoda Brana Jovanović i drugi.

Ubrzo je postavljen za komandanta pograničnih trupa na Drini, na području Rača-Ljubovija. Kao komandant na Drini Kosta Todorović je dolazio do saznanja o situaciji u Bosni i Hercegovini koja je bila okupirana od Austro-Ugarske. Tada je obnovio veze s poznanicima iz kuće Milorada Gođevca i praktično postao čovjek od povjerenja i glavna spona centralne Narodne odbrane u Beogradu i članova ove organizacije iz Bosne i Hercegovine. Narodna odbrana je bila nacionalna nevladina organizacija u Kraljevini Srbiji osnovana 1908, godine. Zahvaljujući Todorićevoj kontroli granice članovi Narodne odbrane su prelazili Drinu sa obje strane. Bosanske članove ove organizacije Todorović je lično savjetovao kako da se organizuju u sportska, sokolska, kulturna i antialkoholičarska društva. Zakon u Bosni je, naime, omogućavao rad ovih društava, a to je obezbjeđivalo odličan paravan za nacionalnu djelatnost. Po nekim izvorima Todorović je pomogao Principu i drugovima da pređu granicu kada su se krajem maja 1914. iz Beograda prebacivali u Sarajevo, ili je bar bio upoznat sa njihovim prelaskom. Zbog toga je, nakon atentata bio među osumnjičenima za saučesništvo, što ga je natjeralo da se na izvjesno vrijeme primiri.

Pošto ubrzo Austrougarska objavljuje rat Srbiji, Todorović se javlja u štab Užičke vojske i stavlja na raspolaganje generalu Iliju Gojkoviću. U to vrijeme, odmah poslije sarajevskog atentata, već se šire informacije o progonima Srba u Bosni i Hercegovini, divljanju austrougarske vojske i njihovih pomoćnika – šuckora, neke vrste dobrovoljačke milicije, uglavnom sastavljene od pripadnika lokalnog muslimanskog, ali i hrvatskog stanovništva. Osnivaju se logori, a preko Drine u Srbiju stižu i prve izbjeglice. Upravo zbog ovakvog razvoja događaja i željan da pomogne Srbima iz Bosne s kojima je bio u kontaktu niz godina, Todorović, koji je u međuvremenu unapređen u majora, spremno dočekuje prvu priliku da se sa svojim Zlatiborskim dobrovoljačkim odredom, prebaci u Bosnu. To se desilo već 1. avgusta 1914. godine kada je svojim vojnicima prenio naredbu da, po cijenu života, moraju preći Drinu, uništiti žandarmerijsku stanicu i produžiti „s izviđanjem u pravcu Rogatice“. Dobrovoljci su prešli Drinu kod ušća rijeke Dervente, u tri grupe, na improvizovanim splavovima. Veslali su kundacima pušaka, a na zbornom mjestu su se neprimećeno okupili u zoru. Sačekali su veče i napali i osvojili žandarmerijsku stanicu. Dio žandara je ubijen, a dio zarobljen i prebačen u Srbiju. Todorovićev odred je zaposeo položaje između Đurđevca i Klotijevca, ali se ubrzo po naređenju Vrhovne komande vratio nazad preko Drine, na ranije položaje kod Bajine Bašte.

Ponovo su u Bosnu krenuli 31. avgusta. Tada je major Todorović komandovao sa 150 odlično naoružnih i opremljenih vojnika koji su se pod neprestanom borbom probili ka Srebrenici. Uništili su nekoliko bandi šuckora, a poslije teških borbi na položajima Pašino brdo – Brežani – Vijogor osvojili su Osat, Srebrenicu, Bratunac i stigli do Milića. Srebrenica je oslobođena 17. septembra i to je bilo prvo oslobođenje tog grada nakon 470 godina ropstva pod turskom i austrougarskom vlašću. Todorović se u Srebrenici zadržao samo nekoliko dana. Bio je svjestan da samo sa svojim borcima, ne može da zadrži navedena mjesta pa je nastojao da se što više žena i djece prebaci preko Drine kako bi izbjegli vjerovatnu austrougarsku odmazdu. Odred je, pred pritiskom nekoliko puta brojnijih neprijateljskih snaga, morao da se povuče na početne položaje, na Pašino brdo iznad Srebrenice. Austrijska vojska i šuckori su nastavili sa terorom, pa je Todoroviću stiglo naređenje da po treći put krene u pravcu Srebrenice i zauzme je po svaku cijenu.

Međutim, 27. septembra na Karačića brdu spremljena im je zamka. U trenutku kada su bili na brisanom prostoru, na njih je počela pucnjava iz mitraljeza. Tmurno i maglovito vrijeme, srpskim vojnicima su još više otežavali snalaženje i adekvatan odgovoro na ovaj napad. Za nekoliko minuta poginulo ih je više od pedeset. Ranjen je i komandant Kosta Todorović. Sa tri metka pogođene su mu obje noge i karlica. Njegov pratilac Jovan Živanović (student rodom iz Brčkog koji je neposredno prije te akcije stigao iz Švajcarske), uspio je da ga izvuče do nekog stoga sijena, gdje su se neuspješno pokušavali  sakriti. Major Todorović, kada je vidio da se neprijatelji približavaju naredio je Živanoviću da ga ubije, kako živ ne bi pao u neprijateljske ruke. Međutim, pošto je tada i Živanović ranjen, on nije mogao, ni stigao da izvrši posljednje naređenje svog komandanta. Obojica su ranjeni donijeti u Srebrenicu gdje je ugarski oficir naredio da se u centru grada napravi improvizovana lomača, a sakupi što više naroda da bi gledali ono što će biti urađeno srpskim vojnicima. Namjera je bila da se mještani zastraše gledajući šta čeka sve one koji pruže otpor bečkoj imperiji. Dok je lomača potpaljivana, major Todorivić je smogao snage i počeo da pjeva srpsku himnu. Kada je plamen već uveliko lizao u visinu i zahvatao njegovo telo, on je stigao da uzvikne „Živjela velika Srbija!“, a zatim je nastupila tišina. O pogibiji majora Koste Todorovića i njegovom spaljivanju dok je još bio živ, pisao je francuski novinar i književnik Anri Barbi, koji navodi da je u jedinici oficira koji je naredio ovo zvjerstvo izbila pobuna, jer su i sami vojnici bili zgroženi zlodjelom svojih pretpostavljenih.

„Zakliktaše ptice zlosutnice,
po Razboju više Srebrenice.
Gde međ’ lešem osta,
teško ranjen Todorović Kosta.

Hladan beše između viteza,
ko nož sjajan salomljena reza.
I na trenu kad borca na maču,
na strahotnu spustiše lomaču.

Noć u gori. Padale su rose,
kad mu plamen lepe smače kose.
A kad oganj živi razgore se,
u dva grča komandir se strese.

Snaga prvo ugljen troši posta,
pa pepelom Todorović Kosta.
Činilo se ko da vetri tuže
i od žara izgledale ruže.

A od rose u razvitak beli,
da su Božiji plakali anđeli.“

Na desetogodišnjicu spaljivanja u septembru 1924. preživjeli dobrovoljci su podigli spomenik Kosti Todoroviću u Srebrenici, rad užičkog akademskog slikara i vajara Mihaila Milovanovića.

„Spomenik je bio postavljen na lepom mestu, u centru varošice. Tu smo često dolazili, polagali cveće i prepričavali minule događaje“ (Đorđe Beatović, „Bratunac i okolina u mojim sjećanima“).

Ustaški zločinci su početkom Drugog svjetskog rata (na Spasovdan) porušile spomenik. Pod pretnjom smrću tjerali su i srpsko stanovništvo da im pomogne u rušenju. Solunski borac Krsto Katanić iz sela Liješća (Osat) je krišom dvije ploče od ovog velikog spomenika sačuvao i zakopao na svoje imanje. Pred smrt 1981. je svome sinu povjerio mjesto gdje se nalaze ploče. Spomenik je inače činio reljef s likovima heroja uz natpis: „Major Kosta Todorović, komita i drugovi padoše na Karačića brdu 14/27. septembra 1914. god. u borbi za oslobođenje podjarmljene braće. Zahvalna oslobođena Bosna“.

Tek 1996. godine Krstin unuk Stamenko Katanić ploče je otkopao i one su postavljene u parku u Srebrenici.

Srbi u Skelanima su nakon Prvog svjetskog rata prvu osnovnu školu nazvali Državna osnovna škola „Major Kosta Todorović“. Taj naziv školi je ponovo vraćen 1992. godine. U sklopu obilježavanja stogodišnjice početka Prvog svjetskog rata, u školskom dvorištu otkrivena je bista Kosti Todoroviću, rad vajara Svetomira Radovića iz Beograda. Predsjednik Skupštine opštine Užice Radiša Marjanović zahvalio je Skelancima što nisu zaboravili Užičanina, heroja Kostu Todorovića, kojim se taj grad ponosi. Prema njegovim riječima, podizanje spomen-biste govori da se „ovde poštuje njegova žrtva za slobodu svog naroda i oslobađanje od okupatora“: Podružnica Saveza udruženja potomaka oslobodilačkih ratova Srbije od 1912. do 1920. je na Todorovićev rođendan u centru Užica 2000. godine takođe podigla bistu ovom veliko srpskom heroju.

Todorovićev grob se nalazi u selu Radoševići (opština Srebrenica), ali mu je već godinama prilaz nepristupačan, pošto je okolni teren miniran tokom građanskog rata u Bosni i Hercegovini (1992-1995), završava portal "Despotovina".