Hram Svetog Save u Blažuju kod Sarajeva, koji je posvećen prvom srpskom arhiepiskopu i prosvjetitelju, 123 godine svjedoči o postojanju pravoslavnih hrišćana na tom prostoru.

To potvrđuju i knjige koje se čuvaju u arhivi hrama, u kojima se od 1900. godine, pa i nešto ranije, vodi evidencija o njegovom istorijatu, rođenim, krštenim, opojanim, kao i o porodicama koje su živjele u ovoj parohiji.

Paroh blažujski jerej Darko Danilović poručuje da parohijani koji su ostali na svojim ognjištima, ali i pravoslavni vjernici koji su silom prilika napustili rodnu grudu ne smiju zaboraviti ovo duhovno središte da ne bi zaboravili ko su, šta su i odakle su.

Otac Danilović priča Srni da neznatan broj vjernika i pravoslavnih porodica koji su ostali vezani za svoje kuće i imanja, u ovom hramu nalazi spokoj, mir u duši, utjehu.

-To su uglavnom stariji ljudi koji su ovde ostali za čitav život. Njih najviše muči samoća, a željni su da vide druga, prijatelja, komšiju, rodbinu. Nakon svete liturgije oni se sastanu u porti hrama da popričaju i podijele svoju svakodnevnicu- navodi jerej Danilović.

Hram građen iz ljubavi

Otac Danilović ističe da su se svi hramovi uvijek gradili iz ljubavi. Tako je, uz priloge domaćina, pravoslavnih vjernika i znamenitih ličnosti tog doba, 1896. godine počela gradnja crkve u Blažuju posvećene Svetom Savi.

-Prvi podaci o gradnji crkve pominju se u pronađenom projektu blažujske crkve iz 1833. godine, ali se ne zna zašto se čekalo da se ona počne graditi tek nakon 50 godina. Tokom gradnje nije bilo nekih opstrukcija od tadašnje vlasti- rekao je paroh blažujski.

Temelj Crkve Svetog Save u Blažuju osveštan je na Petrovdan 1896. godine. Crkva je završena za nešto više od godinu dana, a 21. septembra 1897. osveštao ju je mitropolit dabrobosanski Nikolaj Mandić.

Jerej Danilović navodi da je mitropolit dabrobosanski Đorđe Nikolajević, poznat po svom graditeljskom, misionarskom i humanitarnom radu, među prvim ostavio 4.000 forinti za izgradnju crkve. Tada je izrazio želju da tu bude i sahranjen.

Upokojio se 8. februara 1896. godine, prije nego što je počela gradnja crkve. Privremeno je sahranjen na groblju Bare u Sarajevu, a njegovi zemni ostaci preneseni su u blažujsku crkvu 1898, godinu dana nakon što je osveštana.

Prenosu posmrtnih ostataka, kojem je prisustvovao i član Francuske akademije iz Pariza Anatol Leroa-Bolije, započeo je u subotu 19. septembra 1898. godine, da bi sutradan, 20. septembra, kovčeg bio spušten u novu grobnicu.

Na nadgrobnoj ploči piše "Grobnica Đorđa Nikolajevića srpsko-pravoslavnog arhiepiskopa i mitropolita dabrobosanskog - rođen u Jasku 20. IV 1807. godine, umro u Sarajevu 8. II 1896. godine".

Prilog za gradnju crkve dalo je i "Dobrotvorno slovensko društvo" iz Petrograda, koje je 1897. godine poslalo 3.000 rubalja.

Crkva je završena za nešto više od godinu dana, a 21. septembra 1897. godine osveštao ju je mitropolit dabrobosanski Nikolaj Mandić.

Tokom posjete na Veliki petak i Vaskrs 1925. godine, prilog crkvi dali su kralj Aleksandar Prvi Karađorđević i kraljica Marija.

Hram se u velikoj mjeri gradio i prilozima domaćina, parohijana, što je vidljivo iz postojećih priznanica sačuvanih u arhivi, a u kojima su navedena lica zadužena za prikupljanje priloga.

Spomenici - nijemi svjedoci stradanja Srba

Paroh blažujski govori da su austrougarske vlasti sa hrama odnijele tri zvona da bi pravile topovsku đulad, koja su kasnije kupljena.

U porti hrama nalaze se dva spomenika. Jedan je posvećen Srbima koje je austrougarska vojska strijeljala 1916. godine, a drugi pravoslavnim domaćinima iz ovih krajeva koje su ustaše ubile 1941.

-Ustaše su 10. avgusta 1941. iz Osijeka, Dogloda, Ilidže, Vrela Bosne, Blažuja sakupile 25 najuglednijih domaćina ovoga kraja i povele ih na strijeljanje. `Svratile` su i po tadašnjeg sveštenika Relju Spahića i sve strijeljale u Butmiru. Deset godina poslije, porodice su ekshumirale njihove posmrtne ostatke i sahranile ih u porti hrama- priča jerej Danilović.

Crkva i parohijski dom su i tokom posljednjeg rata pretrpjeli znatna oštećenja. Granatirani su 1992. godine, a njihovoj obnovi pristupilo se poslije rata, zaslugom paroha Zorana Jerinića. Obnovljeni hram je osveštao mitropolit dabrobosanski Nikolaj Mrđa 10. oktobra 1999. godine.

Paroh blažujski napominje da su se ljudi ovdje uvijek okupljali, a posebno za velike praznike - na Savindan, Petrovdan i u prvu nedjelju poslije Krstovdana, kada su održavani sabori i zborovi.

-Iako su takva okupljanja tokom i nakon proteklog rata bila prekinuta, vrata ovog hrama nikada nisu bila zaključana i u njemu su se uvijek služile svete liturgije. Sve što je nekada održavano, danas je obnovljeno- ukazuje otac Danilović.

On ističe da za malo pravoslavnih vjernika koji su tu ostali, ovaj hram predstavlja stub oko kojeg se oni, kao i Srbi raseljeni širom svijeta, Srbije i Republike Srpske, okupljaju.

-Za razliku od nekada, kada se ovdje mnogo ljudi krstilo i vjenčalo, sada u toku godine budu jedno do dva vjenčanja i šest-sedam krštenja, uglavnom ljeti, kada ljudi koji dođu na odmor žele da krste djecu kao što su to činili njihovi roditelji i djedovi- kaže paroh blažujski, dodajući da se uglavnom obavljaju sahrane, pomeni i parastosi.

Hram Svetog Save je od 1996. godine, kada je Blažuj ušao u sastav Federacije BiH, često bio meta napada vandala kojima ništa nije sveto.

U više navrata je bio oskrnavljen grafitima sa uvredljivim porukama, lupana su prozorska stakla, razvaljivana vrata, kao i brojne grobnice i nadgrobni spomenici upokojenih parohijana.

-Kada na groblju vidite da su samo od jedne porodice polupana četiri spomenika, ne možete ostati mirni jer vam je počinilac na taj način poručio šta misli o vama. Uvijek želimo da vjerujemo da je to djelo pojedinca, a ne zajednice- navodi jerej Danilović.

Ističući kako su njegovi parohijani srdačni ljudi, domaćini i vjernici koji poštuju sebe i druge, posebno je naglasio da su oni uvijek raspoloženi da na bilo koji način pomognu.

Zahvaljujući prilozima vjernika i dobrih ljudi, ali i grada Istočno Sarajevo i opština u njegovom sastavu, kao i federalne Ilidže i kantonalnih institucija, ovaj hram se i dalje obnavlja i svakim danom biva sve ljepši.

Nakon okončanja radova na postavljanju nove ograde, slijedi njegovo vanjsko i unutrašnje uređenje, postavljanje instalacija za video-nadzor, osvjetljenje, ozvučenje, krečenje, te zamjena ikonostasa.

-Sve može da se proda i zamijeni, ali ovaj hram i groblje će ostati vijekovima da svjedoče o postojanju pravoslavnih Srba na ovim prostorima- poručuje jerej Danilović.