Zašto Vojska Republike Srpske nije zauzela Sarajevo od 1992. do 1995. godine i tako dobila rat? 

Nedostatak političke volje, nepoklapanje politike lidera Republike Srpske i Beograda, takođe konflikti između političkog i vojnog rukovodstva Republike Srpske u posljednjoj fazi jugoslovenskog građanskog rata, te manjak vojne sile za takvu operaciju su samo neki od odgovora na ovo pitanje.

Djelovi 1. korpusa tzv. ARBiH unutar grada broje oko 26.000 ljudi, još 33.000 sa spoljašnje strane "prstena". Tako značajnim muslimanskim snagama nasuprot stoji 13.500 vojnika Sarajevsko-romanijskog korpusa Vojske Republike Srpske koji drže položaje oko grada. Međutim, Srbi su bili znatno superiorniji u teškom naoružanju, što je bio ključ u rovovskim borbama. 

Muslimanska vlada na čelu sa Alijom Izetbegovićem aktivno koristi opsadu Sarajeva kao propagandu o gradu pod  konstantnom vatrom granata i snajpera sa, naravno, prenaglašenim, brojem žrtava. Ali, najgore je da su borci tzv. ARBiH bili spremni na najstrašnije zločine protiv sopstvenog naroda, da bi se isprovocirala vojna operacija NATO-a protiv Srba. Generali Mekenzi i Majkl Rouz, koji su komandovali snagama UNPROFOR-a u Bosni i Hercegovini, ističu u svojim memoarima da slučajevi gdje muslimanski snajperisti pucaju na stanovnike Sarajeva, a onda pripisivaju Srbima, nisu bili rijetki. Isto se desilo sa prvom (1994) i drugom (1995) eksplozijom na pijaci Markale. Oba slučaja su imali isti zadatak, da se isprovocira vojna intervencija NATO snaga.

Opsada Sarajeva, koja je, paradoksalno, bila mnogo nepovoljnija za Srbe, nego za muslimane, jer je bila centralni događaj građanskog rata u Bosni, koji su prenosili svjetski mediji.

Srbi su pred početak sukoba proglasili glavni grad Sarajevo, ali ne cijelu teritoriju grada. Do posljednjeg dana rata rukovodstvo Republike Srpske pozivalo je na dijeljenje grada duž etničkih linija, stavljajući na linije razgraničenja trupe UN. Ali muslimansko rukovodstvo se snažno protivilo, jer to ne ispunjava primarni cilj u ratu, koji treba da stvori unitarnu bosansku državu, ali sa dominantnom islamskom zajednicom.

Neprestano, tokom rata muslimansko rukovodstvo je pozivalo da je deblokada Sarajeva jedan od prioritetnih vojnih ciljeva tzv. ARBiH. U proljeće 1995. godine, gradonačelnik bosanske prestonice Kupusović Tarik, rekao je za strane dopisnike da će ljudi u Sarajevu dočekati četvrtu zimu pod opsadom. U maju, Alija Izetbegović izjavljuje da će opsada Sarajeva biti ukinuta, političkim ili vojnim sredstvima do kraja godine.

Plan muslimanskih vojnih lidera na razbijanju opsade, započeo je u kasno proljeće 1995. godine. Glavne karakteristike plana su trebalo da prekinu ospadu iz grada prema vanjskom obruču.

U prvoj fazi plana, muslimanski vojnici iz 1. korpusa tzv. ARBiH napadaju spoljni prsten opsade na sjeveru i jugu grada. Glavni cilj ovih napada je duž najvažnijih linija komunikacije srpskih snaga: Ilijaš-Vogošća-Hadžići-Pale-Lukavica-Ilidža i Pale-Trnovo-Kalinovik. 

U drugoj fazi planirano je da se stvori široki i zaštićeni koridor Sarajeva, sa srednjom Bosnom, prioritet je objezbijediti put Visoko-Ilijaš-Vogošća.

Sredinom maja 1. korpus tzv. ARBiH proizvodi veliki broj ''opipljivih'' napada na srpske položaje oko grada. Istovremeno, veoma žestoke bitke se vode na Debelom brdu - koti u jugoistočnom predgrađu Sarajeva, koja dominira putem Lukavica-Pale.

Sredinom juna, posmatrači UNPROFOR-a izvještavaju da se unutar i izvan grada koncentrišu velike snage muslimanske vojske. 13. juna pres-sekretar Ujedinjenih nacija za Bosnu, rekao je da na području između Visokog i Breze, sjeverozapadno od Sarajeva skoncentrisano 20.000-30.000 vojnika tzv. ARBiH, te postavljen veliki broj poljske bolnice. Muslimani su pokušali da ograniče kretanje UN posmatrača na lokacije gdje su njihove trupe, ali je sve već postalo jasno da tzv. ARBiH planira da sprovede ofanzivu bez presedana u bosanskim ratnim proporcijama.

U jugoistoku (na putu Pale-Lukavica) napad na unutrašnjem prstenu opsade provodi 12. divizija tzv. ARBiH. Ona se sastoji od 101. motorizovne brigade (dio Mojmila), 102. motorizovana (Stup), 105. motorizovana (Koševo) 111. motorizovana (Žuč), 112. motorizovana (Rajlovac), 115. brdska (Bistrik), 124. laka brigada ''Kralj Tvrtko'', 152. brdska br. (Vasin Han) i 155. motorizovana (Dobrinja), pored ovih snaga, pred početak bitke dodate su još 141. i 143. laka brigada.

U južnom pravcu (put Sarajevo-Trnovo-Kalinovik) djeluje 14. divizija tzv. ARBiH, koja se sastoji od 104. motorizovane brigade, 109. brdske, 123. i 131. brigade koje su pred početak napada ojačane 145. i 146. lakom brigadom. Dijelovi 4. korpusa na planini Treskavici angažuju 4. muslimansku brigadu, 444. brdsku br. 445. brdsku br. 447 br. i 450. brigadu te izviđačko-diverzantski bataljon i 4. mješoviti artiljerijski puk.

U odnosu na ofanzivno grupisanje tzv. ARBiH, srpske snage oko, i u glavnom gradu BiH, izgledaju mnogo skromnije. Sarajevsko-romanijski korpus VRS broji 13.500. boraca u devet brigada:

Sarajevsko motorizovana brigada (odgovorna za sektor Grbavica-Lukavica)

Sarajevska laka brigada (Lukavica-sarajevski aerodrom-Igman)

Sarajevska laka brigada (Vogošća-Semizovac-Rajlovac)

Sarajevska laka brigada (planina Čemerska-Ilijaš)

Ilijaška pješadijska brigada (Čemerska-Ilijaš)

Romanijska pješadijska brigada (Čemerska-Ilijaš)

Ilidžanska pješadijska brigada (sarajevski aerodrom-Nedžarići-Ilidža-Igman)

Pješadijska brigada (Hadžići-Igman).

Sjeverozapadno od Trnova operiše jedna krajiška brigada koju je poslao 1. krajiški korpus Vojske Republike Srpske. Artiljerijsku odbranu obezbjeđuje 4. romanijski mješoviti artiljerijski puk, te dio diverzantskog odreda ''Beli vukovi''.

U pomoć Sarajevsko-romanijskom korpusu Vojske Republike Srpske je bilo još oko 6.500 boraca: 

Kod Kalinovika je poslano oko 500 pripadnika elitnog 65. zaštitnog motorizovanog puka iz Generalštaba VRS, pojačani sa oko 1500 boraca Hercegovačkog korpusa. 

Uoči napada, muslimanska vlada je proglasila stanje povišene pripravnosti, kroz muslimanske dijelove Bosne je uveden policijski čas, a u Sarajevu su sve prodavnice privremeno zatvorene. 

Bitka je počela pred zoru 15. juna 1995. sa muslimanskim granatiranjem Ilijaša, sjeverozapadno od Sarajeva. U sjevernom dijelu grada 16. divizija 1. korpusa tzv. ARBiH odpočinje oluju napada na srpske položaje u brdima Čemerske sa ciljem presjecanja puta Semizovac-Olovo, posmatrači UN toga dana broje 1.600 detonacija iz velikih kalibara. 

Iste večeri mediji su počeli da šire muslimaski proglas u kome Alija Izetbegović izjavljuje da međunarodna zajednica ne čini ništa da spriječi katastrofu i da će narediti da muslimanska vojska probije opsadu glavnog grada.

Predsjednik Republike Srpske Radovan Karadžić reagovao je prilično mirno, on je rekao novinarima da je nova muslimanska ofanziva posljednji pokušaj da promjene situaciju na frontovima.

Novi predstavnik Unije za mirno rješavanje, švedski diplomata Karl Bilt je pun pesimizma: ''U ovom trenutku politički proces ne postoji, sada imamo novu eskalaciju rata''.

Divizija 12. tzv. ARBiH proizvodi niz napada sa ograničenim snagama na srpske položaje, da bi pridobila što bolje pozicije za dalji razvoj operacije. Tri glavna napada na pokušaju deblokade grada su krenula uspješno za muslimanske snage: Presječen je put Semizovac-Olovo, Srbi su pomjereni sa pozicija na Čemerskoj, ugroženi su putevi Sarajevo-Trnovo i Pale-Lukavica.

Najvažniji uspjeh početne muslimanske ofanzive je bio izbijanje na fragment puta Semizovac-Olovo, na ovaj način je presječena komunikacija srpskih mjesta Ilidža, Hadžići i Ilijaš sa ostatkom Srpske.

Nakon muslimanskog medijskog ohrabrivanja i pozivanja na deblokadu Sarajeva pred ofanzivu, do medijskog muka i sažaljevanja od cijelog svijeta poslije ofanzive.

Tako se i zagrebački nedeljnik ''Globus'' u izdanju od 23. juna 1995. na prvim stranama našalio sa naslovom ''20.000 vojnika Armije Bosne i Hercegovine, kao rezultat Velike sarajevske ofanzive, su uspjeli da oslobode samo tri mala sela na Igmanu''.

Nastaviće se...