U Zborniku dokumenata “Zločini genocida nad Srbima u Srebrenici u Drugom svjetskom ratu” piše da su od 3.281 ubijene osobe, što je ukupan broj žrtava u srebreničkog srezu, pravoslavni Srbi činili 68 odsto.

Ubijani iz vatrenog oružja, klanjem, mučenjima...

Priređivač zbornika Draga Mastilović ističe za Srnu da ni ta cifra nije konačna jer sve žrtve nisu registrovane, a posebno mala djeca i odojčad, koja još nisu imala ni ime, pa ih tako i nema na popisu žrtava.

Na 400 stranica Zbornika sabrano je 140 arhivskih dokumenata iz Arhiva BiH u Sarajevu, te Arhiva Jugoslavije i Arhiva Srbije u Beogradu, koji nedvosmisleno svjedoče o tome kako su ustaške jedinice iz Nezavisne Države Hrvatske tokom Drugog svjetskog rata u srebreničkom srezu ubile 1.076 odraslih muškaraca, 546 žena, 210 staraca, 430 djece...

- Najviše ih je ubijeno iz vatrenog oružja - 1.129, obješeno devet, zaklano nožem 663, izmrcvareno raznim metodama mučenja 348, umrlo kasnije od posledica mučenja 95, ubijeno u logorima 18... - navodi Mastilović.

On ističe da je riječ o prvorazrednim istorijskim izvorima, čiji je značaj ogroman kako za naučnike istoričare tako i za sve ostale čitaoce koje zanima istorija stradanja Srba u Podrinju u Drugom svjetskom ratu.

- Zbornik je izuzetno značajan nacionalni projekat, u kojem su učestvovale najvažnije republičke institucije i Udruženje istoričara, uz finansijsku podršku resornog ministarstva - poručuje Mastilović, koji je i dekan Filozofskog fakulteta na Palama.

Užasni zločini Francetićeve “Crne legije”

Od prvog dana uspostavljanja hrvatske vlasti u Srebrenici na udaru se prva našla Srpska pravoslavna crkva i njeno sveštenstvo, a zatim i viđeniji Srbi.

Osim zlostavljanja odraslih muškaraca, uslijedilo je i zlostavljanje srpske nejači po selima, ali i masovna pljačka srpske imovine, u čemu se posebno isticala zloglasna muslimanska milicija, koju su ustaše formirale od domaćeg stanovništva.

Mastilović kaže da su Srbi ubijani na najbrutalniji mogući način. Svjedok tih užasa Pero Đukanović tvrdi da su ustanici prilikom ulaska u Drinjaču 14. avgusta 1941. godine u podrumu zadružnog magacina zatekli jedno bure u kojem je bilo oko 150 litara ljudske krvi.

Srbi iz Podrinja klani su i kasapljeni nad tim buretom, a ono je kao poklon i znak odanosti, trebalo da bude poslato poglavniku Paveliću u Zagreb. Do ustanka koji je podignut početkom avgusta 1941. godine, samo u tadašnjem srebreničkom srezu pobijeno je 110 Srba.

Prvi masovni pokolj srpskog stanovništva srebreničkog sreza i uopšte istočne Bosne izvršila je zloglasna Francetićeva “Crna legija” u toku aprila i maja 1942. godine.

- Oni su bukvalno klali sve što im se našlo na putu. Veliki broj srpske nejači iz istočne Bosne stradao je pokušavajući da pređe Drinu i spasi se u Srbiji. U selu Fakovićima u jednu kafanu ustaše su zatvorile više od 200 ljudi, među kojima su bili žene i djeca, koje su pohvatale između Drine i Fakovića, a zatim ih istu noć brutalno pobile.

Njih 56 ustaše su zaklale pred kućom sveštenika, a njihove leševe pobacale u Drinu. Ostalih 179 žrtava ustaše su pobile iz mitraljeza i zatrpale u dvije unaprijed pripremljene jame u Fakovićima - navodi Mastilović, pozivajući se na podatke poslijeratne Zemaljske komisije.

Šušnjarska legija Ademovića vršila pokolje nad Srbima

U selu Ježeštica ustaše su tom prilikom izvršili najveći pokolj po broju žrtava.

- Oni su po danu kupili ljude iz sela, pa su ih noću vodili na potok i tamo klali. Žrtve su prethodno užasno mučili, tukli, silovali, djevojkama su rezali dojke, ljudima su odsijecali djelove tijela, a zatim bi ih preklali. Ove pokolje izvršila je takozvana legija žŠušnjarskaž, kojom su komandovali Mustafa i Atif Ademović iz Šušnjara - priča Mastilović.

Iz više sela u opštini Skelani veliki broj ljudi je zaklan kod svojih kuća ili na obali Drine, a neki su odvedeni i u ustaški tabor u Skelanima gdje su stravično mučeni.

Za njih su ustaše bile spremile posebne i do tada nečuvene metode mučenja, kaže Mastilović, naime, zatvorenici su morali svaki dan da pojedu po četvrt kilograma soli kako bi im ustaše nakon nekoliko dana lakše odrale živima kožu sa glave do vrata.

Svjedok tog užasa Danilo Marinković pojeo je i sam za nekoliko dana tri kilograma soli, ali je uspio da pobjegne iz tog mučilišta u Skelanima.

Tragedija srpskih sela srebreničkog sreza nije prestala ni kada je prošla Francetićeva “Crna legija” jer je u selima ostala muslimanska milicija, kojoj je jedini posao bio da hvata preživjele Srbe ili one koji su pokušavali da se vrate iz Srbije i da ih kolje. Neka srpska sela potpuno su opustjela.

Tako je, na primjer, u selu Zelinje koje je do tada brojalo 137 srpskih domaćinstava ostala samo jedna žena od 50 godina.

Drugi masovni pokolj srebreničkih Srba izvršen je 14. i 15. juna 1943. godine, kada je 29. djelatna bojna u samoj varoši Srebrenica i u selima Zalazje i Brežani brutalno poklala više od 200 Srba, većinom nejači.

Pojedinačna ubijanja, pljačke, silovanja i slična nasilja nad srpskim narodom Srebrenice, nisu prestala sve do 1945. godine.

Stradanje sela i porodica - istorija se ponavlja

Kada je riječ o Srebrenici, Mastilović navodi da u istorijskim izvorima ima mnogo podataka o stradanju kompletnih porodica, kao i o imenima njihovih ubica, a ono što je najstrašnije u svemu jeste da se u Drugom svjetskom ratu i ovom posljednjem odbrambeno-otadžbinskom ratu ponavljalo stradanje istih sela i istih porodica.

- Mi danas pamtimo i obilježavamo stradanje Srba u selu Zalazje 1992. godine, ali je pitanje koliko ljudi danas zna da je u tom istom selu samo za jedan dan u junu 1943. godine ubijeno najmanje 106 Srba - ljudi, žena i djece - podsjeća Mastilović, koji je i predsjednik Udruženja istoričara Republike Srpske “Milorad Ekmečić”.

Prema njegovim riječima, ova paralela nije izuzetak, već bi se prije moglo reći da je pravilo kada je riječ o stradanju Srba srebreničkog kraja, te da su to istorijske pouke koje srpski narod mora jednom naučiti i veoma pažljivo njegovati kulturu pamćenja kako se ovo više nikada ne bi ponovilo.

Zbornik “Zločini genocida nad Srbima u Srebrenici u Drugom svjetskom ratu” izašao je u izdanju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, Centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica Vlade Republike Srpske i Udruženja istoričara Republike Srpske “Milorad Ekmečić”.

Zbornik je nastao kao rezultat istoimenog naučnog projekta koji su realizovali nastavnici i saradnici Katedre za istoriju i arheologiju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Istočnom Sarajevu, a koji je sufinansiralo Ministarstvo za naučnotehnološki razvoj, visoko obrazovanje i informaciono društvo Republike Srpske.