Na današnji dan, 31. oktobra 1851. godine umro je Petar II Petrović Njegoš, crnogorski vladika, državnik, filozof i pjesnik.
Na vladarski tron Crne Gore stupio je nakon smrti Svetog Petra Cetinjskog, kao sedamnaestogodišnjak. Na početku vladavine ukinuo je guvernadurstvo i učvrstio organe državne vlasti – Senat, Gvardiju i perjanike. Uveo je poreske klase, kako bi osigurao prihode za državnu kasu. Podigao je vladičansku kuću, Biljardu. U Mlecima je nabavio ćiriličnu štampariju i osnovao je prvu svjetovnu školu u Crnoj Gori. Na vojno-političkom planu nastojao je, više diplomatskim putem, nego oružjem, da očuva mir i teritorijalnu cjelovitost Crne Gore. Kao vatreni pobornik ideje jugoslovenstva zalagao se za oslobođenje porobljenih slovenskih naroda na Balkanu.
Petar II Petrović Njegoš najznačajnija je ličnost u istoriji crnogorske kulture i književnosti. Njegoš je bio i ostao velika zagonetka ne samo neponovljivim djelom nego i svojom ličnošću, životom i smrću. Njegoševo djelo je veliki izazov ne samo za književne istoričare, teoretičare i kritičare već i za filozofe i druge naučnike i stvaraoce. Njegošev život, i pored svekolike surove realnosti u kojoj je živio, stvarao i vladao (o čemu svjedoče sačuvana dokumenta ili podaci iz literature), takođe sve više skriva koprena misterioznosti i sve više je, kako vrijeme odmiče, u svijetu legende, a ne istorije.
Njegoš je na Lovćenu, na Jezerskom vrhu, podigao crkvicu i posvetio je svome stricu Svetom Petru Cetinjskom. Prilikom podizanja, a i neposredno pred smrt, Njegoš je izrazio želju da u ovoj crkvi bude i sahranjen, Njegošev ađutant i prijatelj, kasnije i državni sekretar crnogorskog knjaza Danila. Medaković je zabilježio i Njegoševe riječi kojima obavezuje Crnogorce da ga sahrane na Lovćenu: “To je moja potonja želja, koju u vas ištem da je ispunite, i ako mi ne zadate Božju vjeru da ćete tako učinjet, kako i ja hoću, onda ću ve ostaviti pred prokletstvom, a moj posljednji čas biće mi najžalostniji i tu moju žalost stavljam vami na dušu.”
Iz bojazni da bi se Turci mogli noću prikrasti na Lovćen i počivšem vladici odrubiti glavu, sahranjen je Njegoš u Cetinjskom manastiru, da bi 1855. godine njegove kosti bile prenešene na Lovćen. Znajući za važnost i simboliku Njegoševe kapele i Lovćena, Austrijanci su, tokom Prvog svjetskog rata, iz Bokokotorskog zaliva bombardovali ove svetinje, a nakon kapitulacije Crne Gore, okupatorski guverner Veber, po naredbi Vrhovne komande, naredio je ekshumaciju Njegoševih kostiju, kako bi se njegova Zavjetna kapela srušila i na tom mjestu izgradio spomenik u znak austrijskog osvojenja Lovćena. Mitropolit crnogorski, Mitrofan Ban, pokušao je da u ime građana Cetinja umoli okupatora da odustane od ove namjere. Mitropolit nije uspio. Ekshumacija je izvršena i Njegoševi ostaci su nakon obavljenog parastosa prenešeni u Cetinjski manastir. Njegoševa crkvica je razrušena i raspisan je konkurs za izgradnju spomenika, ali ova ideja nije ostvarena jer je Austrija izgubila rat i stvorena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. godine.
Odlukom Svetog arhijerejskog sabora i Svetog sinoda Srpske pravoslavne crkve, po prijedlogu mitropolita crnogorsko-primorskog Gavrila Dožića iz 1920. godine, Njegoševa kapela se morala obnoviti. Pet godina kasnije, Njegošev zavjet je po drugi put ispunjen, a izvršio ga je kralj Aleksandar Karađorđević, unuk crnogorskog kralja Nikole. Osvećene je izvršio mitropolit crnogorsko-primorski Gavrilo Dožić. Kovčeg su u obnovljenu kapelu unijeli kralj Aleksandar Karađorđević, članovi Vlade i mitropolit Gavrilo. Po spuštanju kovčega u sarkofag, odslužen je svečani pomen. U sarkofag su spušteni komadić svilene Njegoševe odjeće nađen pri otkopavanju stare kapele i albanska spomenica koju je kralj Aleksandar skinuo sa svojih grudi. Za vrijeme spuštanja poklopca na sarkofag, kralj Aleksandar je otpasovao svoju sablju, predao je kraljici Mariji, te položio na spušteni poklopac veliku srebrnu palmovu granu da bi nakon toga od kraljice uzeo sablju, izvadio je iz kora i položio na sargofag da tu prenoći. Oko groba je postavljena vojnička straža.
Ni tokom Drugog svjetskog rata Njegoševa kapela nije bila pošteđena. Okupatorska italijanska vojska je oštetila kapelu, ali, srećom, pričinjena šteta nije bila velika. Međutim, rušenje Njegoševe kapele do samih temelja nije bilo djelo stranaca. Opštinska skupština Cetinja donijela je, 1968. godine, odluku o podizanju Njegoševog mauzoleja na Lovćenu po projektu i izradi Ivana Meštrovića. Ubrzo je Zavod za zaštitu spomenika kulture Crne Gore dao odobrenje Opštini Cetinje da “izmjesti kapelu”. Najumniji ljudi iz cijele zemlje su stali u odbranu Njegoševe kapele, ističući da se mora poštovati vladičin zavjet. Kao kompromisno rješenje predlagano je da se mauzolej posvećen Njegošu podigne na Cetinju. Livada na Ivanovim koritima bila je mjesto gdje treba premjestiti Njegoševu kapelu. Svetogrđe je ubrzo uslijedilo i Njegoševa zavjetna kapela porušena je do temelja. Od 1974. godine, na njenom mjestu se nalazi Meštrovićev mauzolej.
Priredio: Miomir Đurišić
