Prije tačno 320 godina sveštenik Petar Jagodić Kuridža poveo je Srbe u Dalmaciji u borbu za pravdu. Nameti Mletačke republike postali su neizdrživi. Zbog bune na koju je digao sedam hiljada Morlaka, pop Kuridža utamničen je u Veneciji. Bez svjetlosti dana proveo je pune četiri decenije. Tri vijeka kasnije za njega svjetla nema ni u istorijskim čitankama.

"Petar Jagodić Kuridža je moja rak rana od kako sam pisala maturski rad na temu "Pravoslavlje u Dalmaciji". Moj glavni izvor, Nikodim Milaš, Kuridžu i ne pominje, ali pod ruku mi je došao roman Mirka Žeželja "Most uzdisaja". Plakala sam danima. Uvukla se u mene ta misao o mučeniku, živom sahranjenom popu Bukovčancu u memljivim tamnicama pod vodom u onoj "prekrasnoj" Veneciji. To je ostalo u meni i konačno izlazi na svetlo dana koje Kuridža nije video 40 godina".

Ovo za Sputnjik priča Nataša Mandić Buatović, profesor srpskog jezika i književnosti, zaposlena u Biblioteci grada Beograda.

Uporedo sa radom na doktorskoj tezi "Biblioteke i arhivi crkava i manastira eparhije dalmatinske", osnovala je Udruženje „Duša Bukovice“, organizuje književne večeri, predstavlja savremenu i osvjetljava ranije nastalu poeziju i prozu svog naroda iz Dalmatinske Zagore.

Prošlog ljeta okupila ga je na izložbi povodom proslave 500 godina Crkve Svetog Petra i Pavla u Biovičinom Selu. Crkve ispred koje je pop Jagodić pokrenuo Bukovačku bunu.

Savez Srba iz regiona prepoznao je važnost i snagu ove zaboravljene istorijske ličnosti, pa je pomogao održavanje svečanog skupa u opštini Novi Beograd posvećenog osvjetljavanju djela popa Petra. Ovaj junak je konačno osvjetljen sa svih strana; istorijski, književno, umjetnički, ali i kroz potomke koji danas žive na sjeveru Vojvodine.

Srbi ratnici i surovi poreznici

Iako je prostor na kome Srbi žive u Dalmaciji kroz različite periode pripadao Ugarskom kraljevstvu, Osmanskom, Francuskom carstvu, Habzburškoj monarhiji, duboki trag u kolektivnom sjećanju naroda je ostavila vlast Mletačke republike kojoj je glavno obilježje bila vjerska netolerancija, visoki porezi i surovost kazni kojima se gušila svaka pomisao na pobunu.

- U Kandijskom i Morejskom ratu krunila se osmanska i širila mletačka vlast u Dalmaciji. Mlečani su obilato koristili Srbe kao vojnike koji su širili njen posed na istočnoj obali Jadranskog mora. Srbi su dobijali zemlju, šume, pašnjake, a od njih se očekivalo da ratuju. Dok je rat trajao, svako je bio gospodar onoliko zemlje koliko je ugrabio. Oko 1690. godine, iako rat nije bio u potpunosti gotov, uvedeno je ubiranje desetine, poreza poznatog kao „decima“. Namet je brzo prerastao u desetinu od svih proizvoda – žita, maslina, vina, sena, žitarica, koja se sakupljala u novcu. Surovost sakupljača poreza, često paušalno određivanje visine poreza, namet je pretvorilo u težak teret za bukovačkog seljaka - objasnio je na skupu istoričar dr Milan Gulić.

Sveštenik na čelu narodne bune

Ipak, sam povod za Kuridžinu bunu bio je problem koji su Srbi izazvali između Mlečana i Osmanlija. Mlečani u dva navrata osmanskim vlastima plaćaju veliko obeštećenje zato što su njeni podanici napasali stoku na turskom zemljištu, taj teret je svaljen na pleća Bukovčana – dojučerašnjih ratnika.

U januaru 1704. godine, radi nadoknade koja je isplaćena Turcima, Srbima je oteta stoka. Otišli su u Obrovac, povratili stoku i oslobodili dva utamničena sunarodnika. Ubrzo nakon toga, kod Petrove crkve u Biovičinom Selu održan je narodni zbor, koji je označio početak Bukovačke bune, na čije čelo je stao pop Petar Jagodić Kuridža. Zatraženo je da se Srbi oslobode plaćanja nadoknade osmanskim vlastima, da im se vrati stoka, da se decima daje u naturi, ali ne na licu mesta, već na tačno određenim lokacijama".

Vječna tama za vođu pobune

Pobuna je suspendovala mletačku vlast na širokom prostoru Bukovice i Ravnih Kotara, a generalni providur, nosilac mletačke vlasti u Dalmaciji, sklonio se u Split. Kolika je bila ustanička snaga vidjelo se kada je oko 7.000 Morlaka stiglo pred Zadar i preko svojih predvodnika predstavnicima mletačkih vlasti iznijelo zahtjeve. Ukoliko ne budu ispunjeni, zaprijetili su, iseliće se odatle.

- Mletačkim vlastima nije palo ni na kraj pameti da ispune zahtjeve, već su pobunu polako lomili, nagovarajući jednog po jednog glavara da od nje odustane. Kuridža se sklonio u Liku, ali se ipak vratio u Dalmaciju, gde je uhapšen. Osuđen je na 40 godina teške tamnice i zatvoren u Veneciji. Preživeo je, iz zatvora izašao slep, sa oštećenim sluhom i jedva pokretan. Praktično je jedini platio ceh za bunu koja nije postigla ništa - objasnio je Gulić i dodao da je buna učinila da mletačke vlasti Srbe kao nevjerne, a još i pravoslavne, gleda sa još većim podozrenjem.

Na tragu zapisa Desnice

Kuridže nema u udžbenicima istorije, nije imao ni sreću da bude zapamćen u guslarskoj epici kao srpski junak i uskok Stojan Janković. Ipak, njegov lik ostao je sačuvan u narodnom predanju, ali i u srpskoj književnosti o čemu je govorila profesorka Koviljka Zelić, koja je i sama pisala o popu Kuridži.

Ona objašnjava da je Petar Jagodić ovjeren, potvrđen i zapisan u publicistici i istoriografiji zahvaljujući Bošku Desnici i „Magazinu Sjeverne Dalmacije“, koji je uređivao njegov sinovac, čuveni Vladan Desnica.

Prošlo je više decenija kada ga je, podstaknut ljubavlju prema zavičaju pisac Mirko Žeželj, porijeklom iz Bukovice opisao u romanu „Most uzdisaja“. Svi ostali literarni tekstovi, pa i oni u književnim časopisima, nastali su na tragu zapisa Boška Desnice i Mirka Žeželja. O Kuridži nakon posljednjeg stradanja Srba u Dalmaciji u naše vrijeme pišu pjesnici Marko Kovačević i Milena Mrkela, osvjetlio ga je i roman Slobodana Amanovića "Kuridža".

O epskom stradanju ovog sveštenika piše i organizator skupa koji je ga je osvjetlio, Nataša Mandić Bulatović.

Kuridža - sveštenomučenik

Na Svečanoj akademiji koju je organizovala govorio je i mr Milorad S. Kuraica koji je ljetos izradio i postavio spomen-ploču na rodnu kuću sveštenika u dalmatinskim Bilišanima.

Kuraica je pokrenuo i pitanje kanonizacije popa Kuridže koji je, smatra, po svom djelu i životu sveštenomučenik.

Na skupu Kuridži u slavu i čast, junak i mučenik srpske Dalmacije prvi put je opjevan uz gusle. U Savezu Srba iz regiona smatraju to izuzetno važnim u vremenu prisvajanja i otimanja srpskog kulturnog nasleđa.

- Krajiški Srbi nemaju svoje institucije i ne mogu na adekvatan način da odgovore tom procesu. Zbog toga sam ranije, a i sada molim našu majku Srbiju, da se osnuje posebna državna institucija – Muzej Srba iz regiona, koji bi imao više kulturnih centara, a među njima i onaj posvećen Srbima iz Krajine. U njemu bi trebalo da rade stručni ljudi koji bi posvećeno radili na očuvanju srpske kulturne baštine koja svedoči viševekovno trajanje i postojanje srpskog naroda na tim prostorima, pa i o Kuridži, jednom od istinskih heroja, ali i mučenika srpske Dalmacije - zaključio je predsednik Saveza, narodni poslanik Miodrag Linta.