Hrvatski fašisti - ustaše, regularna vojska Nezavisne Države Hrvatske, masakrirali su 1941. godine u selu Prebilovci kod Čapljine više od 800 srpskih civila, najviše djece mlađe od 14 godina, a 4. avgusta 1991. kosti pobijenih konačno su sahranjene sa dužnim pijetetom, da bi i ta kripta 1992. bila minirana.
Dječije glave na školskim klupama
Kosti su raspoređene u 108 sanduka i prenesene u kriptu spomen-kosturnice, a temelje crkve osveštao je tadašnji patrijarh srpski Pavle.
Pokolj u Prebilovcima jedan je od najmonstruoznijih zločina u Drugom svjetskom ratu na ovim prostorima, a po surovosti spada među najodvratnije zločine uopšte.
Ustaše pod komandom zločinca Ivana Jovanovića, zvanog Crni, samo u jednom danu, 6. avgusta 1941. godine, pohvatale su 500 žena i djece iz Prebilovaca i bacale ih žive u jamu Golubnik, kraj Šurmanaca, kod Čapljine.
U osnovnoj školi u Prebilovcima, ustaše su zaklale veliki broj djece - vadili su im crijeva, a glave stavljali na školske klupe.
Klanica pod komandom Andrije Buljana iz Dretelja
Sprovodeći genocidnu politiku poglavnika Ante Pavelića, ustaše iz sela Šurmanci, Međugorje i Bijakovići, opkoljavaju bogato srpsko selo Prebilovci na Ilindan 2. avgusta 1941. godine sa jasnom namjerom da unište sve što je srpsko i pravoslavno na tom području.
U tom momentu selo je brojilo više od 1.000 pravoslavnih Srba u 120 domaćinstava. Vidjevši da se u selu nešto dešava, mnogi muškarci stariji od 15 godina su pobjegli u šumu.
Već 4. avgusta 1941. godine oko 11.00 časova žene sa djecom vraćaju se u selo misleći da ih ustaše neće dirati. Tako su ustaše koje je predvodio Andrija Buljan, iz Dretelja, počele svoje svirepo iživljavanje nad srpskom nejači.
Neke žrtve su odmah zaklane, a neke su odveli u koloni do jama, od kojih su neke Golubinka i Bivolje brdo. Mlade žene i djevojke su silovali.
Ustaše su živu djecu i žene bacali u te jame. Svjedoci su potvrdili da su se krvnici rugali žrtvama.
Iz obruča su uspjele pobjeći: Žena Marka Ekmečića Jela sa dvije djevojčice, Joka Ekmečić udata Jahura, te žena Gojka Buluta Mara.
Komunisti zabetonirali genocid
Ustaški zlikovac Ivan Jovanović je 8. avgusta 1941. godine u jamu Golubinku bacio dvije ručne bombe da u okolnim hrvatskim kućama ne bi slušali krike pojedinih žrtava koje su preživjele pad, ali su imale teške povrede, odnosno prelome udova ili vrata.
Krici su se čuli još nekoliko dana nakon pokolja.
O svim tim užasima, italijanski vojni obavještajac Aleksandar Luzano izvještavao je komandu u Italiji i mnogi podaci potiču i od tog izvora.
Nakon Drugog svjetskog rata, komunističke vlasti Jugoslavije skrivale su ove zločine, da bi 1961. godine bile zabetonirane jame u koje su Srbi bacani.
Naziv Prebilovci iz 15. vijeka - selo dalo dobrovoljce Srpskoj vojsci
Tek novembra 1990. godine počelo je otkopavanje 13 jama u kojima su se nalazile kosti Srba. One su 4. avgusta 1991. godine sahranjene pored Hrama Sabora srpskih svetitelja u Prebilovcima.
Međutim, juna 1992. godine pripadnici hrvatskih paravojnih formacija minirale su kriptu sa kostima žrtava.
Današnji naziv Prebilovci nastao je u 15. vijeku. Osmanlije u ove krajeve dolaze krajem 15. vijeka i tu ostaju do austrougarske aneksije BiH.
U Prvom svjetskom ratu Prebilovci su dali 18 dobrovoljaca za vojske Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore.
Poslije Prvog svjetskog rata, 1918. godine, Prebilovci postaju dio Primorske banovine u Kraljevini Jugoslaviji.
Budakovo "konačno rješenje" srpskog pitanja
Odmah po formiranju NDH aprila 1941. godine krenulo je sprovođenje genocida nad Srbima, Jevrejima i Romima.
Zabranjen je rad Srpske pravoslavne crkve i oduzeta joj sva imovina, sveštenstvo je proganjano i ubijano, a crkve spaljivane i rušene. Ćirilica je, takođe, zabranjena u NDH.
Procjenjuje se da je u NDH procenat pravoslavnih Srba bio veći od 37 odsto, što nikako nije bilo po mjeri ustaških vlasti i Vatikana, koji je pružao veliku podršku novim ustaškim vlastima u Zagrebu.
Ustaška ideologija počivala je na genocidu, odnosno istrebljenju Srba, što je jasno priznao Mile Budak, ustaški ministar, rekavši u Gospiću 2. maja 1941. godine:
"Trećinu Srba ćemo pobiti, trećinu prekrstiti, a trećinu protjerati".
Neke ulice u gradovima današnje Hrvatske nose ime ovog ustaše i zlikovca.
Prebilovci su sinonim za genocid nad Srbima u NDH.
