U dolini Rilske rijeke, na nadmorskoj visini od 1,147 metara, kao nijemi posmatrač bdi manastir Svetog Jovana Rilskog. Izdižući se iznad guste borove šume visoke bugarske planine, ova manastir svjedoči o slavnoj i zaboravljenoj srpskoj istoriji. Rilski manastir su darivali i obnavljali kralj Milutin i Car Dušan, a visoku kulu identičnu jednom od pirgova Hilandara sazidao je plemić Hrelja Ohmućević.

U Rilskom manastiru se nalazi ikona Bogorodice Osjenice, važno mjesto u manastiru zauzima izuzetna freska Svetog Save, a unutrašnjost manastira oslikana je freskama srpskih svetitelja i vladara koji su odigrali značajnu ulogu u istoriji ovih prostora. Freske srpskih vladara i svetitelja su izuzetno očuvane i bile su donedavno jasno vidljive. Međutim, izgleda da je neko odlučio da izbriše dio istorije, što se ne bi dešavalo prvi put.

Naime, imena srpskih svetitelja i vladara su sve teže čitljiva, a na nekim freskama su na njihova mjesta upisana imena bugarskih svetitelja. Tako je iznad freske Svetog Simeona, čije je ime do prije dvije godine bilo jasno vidljivo, danas upisano Sveti David Bugarski. Ime iznad sljedeće freske na kojoj je prikazan Sveti Stefan Nemanjić Prvovjenčani, car srpski, sve je manje vidljivo, zbog čega se može očekivati da i ono uskoro bude neprepoznatljivo ili izmijenjeno. I na drugim freskama srpskih vladara imena je sve teže pročitati, pa iako su ove freske preživjele do našeg vremena, vrlo je vjerovatno da već naša djeca neće imati prilike da ih vide.

O tome svjedoče fotografije koje smo dobili od naših čitalaca. S obzirom na to da je fotografisanje u ovom manastiru zabranjeno, fotografije su lošijeg kvaliteta. Ovakve intervencije na freskama su svakako nedozvoljene, a posebno imajući u vidu da je manastir na listi UNESKO Svjetske kulturne baštine.

Foto: Ustupljena fotografija, uslikana 2017. godine

Čitaoci javljaju da su 2017. godine  jasno čitali ime Svetog Simeona iznad prve freske, a sada je tu napisano Sveti David.

Foto: Ustupljena fotografija, uslikana 2022. godine

Foto: Ustupljena fotografija, uslikana 2022. godine

O Manastiru

Manastir Svetog Jovana ili Rilski manastir osnovao je pustinjak Ivan Rilski, kasnije Sveti Jovan Rilski, za vrijeme vladavine bugarskog cara Petra Prvog (927-968). U početku je ovaj manastir, koji i nosi ime svog osnivača, bio mala zajednica, da bi tokom 14. vijeka, za vrijeme vladavine posljednje bugarske carske dinastije Šišman, bio bogato darivan.

Foto: rilskimanastir.org

U srednjovjekovnoj srpskoj istoriji, Rilski manastir su darivali i obnavljali kralj Milutin i Car Dušan, a visoku kulu identičnu jednom od pirgova Hilandara sazidao je plemić Hrelja Ohmućević, legendarni Relja Krilatica iz epske narodne poezije. Tako je Rilski manastir iznova podignut na mjestu gdje se i danas nalazi.

Kao novi ktitor Rilskog manastira, Hrelja je podigao veliku kamenu kulu (1334-1335) sa kapelom posvećenom Hristovom Preobraženju, koja i danas dominira u centralnom dijelu manastirskog kompleksa. Hreljina kula ima četvorougaoni oblik, visoka je 23 metra, sa zidovima debljine oko dva metra. Služila je prvenstveno kao odbrambena kula tokom nemirnih i opasnih vremena za manastir i sav pravoslavni svijet. Mala kapela na petom spratu kule danas je muzej u kome se između ostalog čuva i Hreljina nadgrobna ploča.

Međutim, najdublji trag u istoriji Rilskog manastira ostavila je Mara Branković, kći srpskog despota Đurađa i vizantijske princeze Irine. Udata za sultana Murata Drugog, ova umna žena je na osmanskom dvoru ostvarila nevjerovatan uticaj. Ne odričući se srpskog roda i pravoslavne vjere, Mara će postati najveći zaštitnik pravoslavlja na Balkanu u 15. vijeku. Sudbine Rilskog manastira i Mare Branković ispreplešće se sredinom 15. vijeka, kada su monasi saznali da se mošti Svetog Ivana Rilskog nalaze u jednoj srušenoj crkvi u Trnovu. Zahvaljujući njoj, monasi dobijaju dozvolu sultana Mehmeda Drugog da premjeste kivot sa moštima ovog svetitelja u Rilski manastir, što su i učinili 1469. godine. Tada je u Rilski manastir Mara Branković donijela i jednu srpsku svetinju, čudotvornu ikonu, Bogorodicu Osjenicu, koja je u narodu poznata kao Marina ikona.

Foto: B. Subašić, novosti.rs

Pred Marinom ikonom najčešće se mole žene jer predanje kazuje da ikona iscjeljuje djecu.

Na zidu lijevo od Marine ikone naslikana je ikona Svetog Save, zaštitnika ne samo srpske već i sveukupne slovenske pismenosti i identiteta, a na vratima oltara naspram svetinje je naslikan srpski grb.

Nažalost, kako to u istoriji Balkana biva, interesi velikih sila su izazvali krvave sukobe, nastojeći da kao gumicom izbrišu istoriju jedne bogomolje. U 19. vijeku Hreljin manastir izgorio je u požaru, a na temeljima starog podignut je nov i veći manastir.

U Rilskom manastiru danas se čuvaju ikone, bogato izrezbarena drvena vrata i episkopski tron iz Hreljinog perioda. Ova pravoslavna svetinja se od 1983. godine nalazi na UNESKO listi Svjetske baštine.