Hram Svetog Georgija u Velikoj Kladuši, izgrađena 1901, a osvećena 17. novembra 1913. godine, u kojoj su ustaše 29. jula 1941. na zvjerski način likvidirale više od 500 Srba iz Bosanske Bojne, Gradine, Bukovlja, Glinice i drugih sela, nedavno je dobila status nacionalnog spomenika BiH.
Crkva je prvo pripadala parohiji Vrelo, a od 1941. Glinskoj parohiji. Danas je u sastavu Bihaćko-petrovačke eparhije. Tokom gradnje, administrator je bio Leonid Jergić, a 1910. rukopoložen sveštenik Stojan Vranješević. Između dva svjetska rata u Crkvi Svetog Georgija u Velikoj Kladuši najduže je službovao paroh Milan Karanović, porijeklom iz Bosanskog Novog, koga je 1939. naslijedio jeromonah Ignatije Đurić iz Sremske Mitrovice. On je doživio sudbinu svog naroda. Najprije je mučen s parohijanima u crkvi, a zatim ubijen na obližnjem stratištu Mehino Stanje. Likvidiran je tada i njegov maloljetni sin, koji je pokušao da se sakrije u sijeno, na štalu susjednih kuća, ali je prokazan, uhvaćen i ubijen u crkvi.
Detalji tog zločina dospjeli su u javnost nakon osamdeset godina. Kad su ustaše proglasile NDH, u čiji sastav je ušla i BiH, počele su s potpunim istrebljenjem srpskog, jevrejskog, romskog življa i drugih koji se nisu slagali s njihovom vlašću. O tom događaju, čiji je svjedok bio, detaljno je, nekoliko godina pred smrt (umro je 13. maja 2019) dopisniku „Politike” svjedočio Sulejman Muhamedagić iz Velike Kladuše, mještanin i jedan od organizatora ustanka protiv fašizma u Bosanskoj Krajini. Uoči 29. jula 1941. godine, ispričao je Muhamedagić, ustaše su noću izvršile raciju i pohapsile sve Srbe, bebe u kolijevci, djecu, žene, starce, koga god su uhvatili… Sve su ih dotjerali u crkvu u Velikoj Kladuši. Tu su ih zatvorili i mučili do smrti.” O tom događaju Muhamedagić je dalje pričao:
„Pripremljen je brutalan zločin na koji domaće ustaše nisu pristale. Odbile su da učestvuju u zločinu u crkvi. Izuzetak su bili Jozo Šućurević i Đuro Anin Cindrić. Tada je Ventura Baljak, komandant ustaške jedinice, pozvao Ljubu Kvaternika, župana župe Krbava i Psat sa sjedištem u Bihaću. Požalio se na svoje podređene. Rekao je – oni neće da izvrše zadatak.”
Tada je Ljubo Kvaternik obećao da će riješiti problem.
- Ne brini, poslaću ti ljude - kazao je. Uputio je u Veliku Kladušu 50 ustaša s fesovima, s izmišljenim muslimanskim imenima, jer je trebalo da ustanički Kordun dobije informaciju, naravno pogrešnu, da su Srbe likvidirali muslimani iz Velike Kladuše.
- Oni su došli i u crkvi počinili stravičan zločin, kakav se malo gde dogodio. Nisu upotrebljavali vatreno oružje nego je to bilo kasapljenje, udaranje kundacima, čekićima, bebe i decu, držeći za noge, udarali su o zid, glave su im pucale od tih udaraca, a krv pljuštala po crkvi. Unutra je, danima posle tog strašnog zločina, bilo krvi za visinu cipele - prepričao je Muhamedagić poslije osam decenija, ove, do sada malo poznate, prizore iz kladuške crkve. Na zapadnom zidu, blizu ulaznih vrata, nalazi se spomen-ploča s natpisom o ustaškom zločinu.
Jezivo je i svjedočenje Muhamedagića o tragediji Srbina Ranka Badrića, koji je sasvim slučajno izbjegao hapšenje i likvidaciju u crkvi, ali je stradala njegova porodica.
- Dok su ustaše provodile svoj krvavi pir u crkvi, taksista Ranko Badrić zvani Miščević, odvezao je putnike u Vrnograč. To je 15 kilometara od Kladuše. Kada se vratio, neko od komšija Pajazetovića, muslimana, rekao je: ’Bježi Ranko, svi kladuški Srbi su zatvoreni u crkvu.’ On je ostavio automobil i pobjegao u šumu zvanu Požar. Sakrio se, pritajio. U njegovoj blizini, u istu šumu, ustaše su dotjerale grupu Srba, među kojima i njegovog sinčića od tri ili četiri godine. Zajedno s ostalima, bacili su ga u prethodno iskopan kanal. On je ustašama pružao ruke, vjerovao da se s njime igraju. Na dječakove ispružene ruke, za pomoć da izađe iz jame, ustaša ga je udario čekićem u glavu. Zamislite oca koji to gleda, a nemoćan je. Ranko je poslije rata svjedočio o tome.
Sljedećeg jutra, kako je ispričao Muhamedagić, ustaše su paradirale Velikom Kladušom, s prekoramenicama vezanim za opasač, sa zadjevenim krvavim sabljama. Poslije zločina u pravoslavnoj crkvi, masovna ubistva nastavljena su na Mehinom Stanju, na tromeđi opština Slunj, Velika Kladuša i Vojnić, gdje je od 3. do 5. avgusta 1941. godine likvidirano 4.100 Srba iz sela Crni Potok, Ponikve, Poljana, Glinica, Gejkovac, Vrgin Most, Šiljkovača, Maljevac, Šmrekovac, Krstinja, Brusovača, Jagrovac, Svinjica, Široka Rijeka, Buhača…
- Bacali su ih u ranije iskopane tenkovske rovove, sada pretvorene u masovne grobnice. To su bili isključivo Srbi i oni koji se nisu slagali s ustaškom politikom. Ali, to su pojedinačni slučajevi, koji ne zavređuju naročiti pomen, da se o tome priča - kazao nam je Muhamedagić, detaljno opisujući jedan od najvećih zločina nad Srbima u Bosanskoj Krajini, o kojem se rijetko pričalo.
Zločinac izmicao pravdi do 1955. godine
Nakon rata, prema pričanju Sulejmana Muhamedagića, učesnici masakra u crkvi Jozo Šućurević i Đuro Anin Cindrić uhapšeni su i osuđeni na smrt.
- Đuro je uhvaćen u šumi Urga i likvidiran. Jozo je izbjegavao ruku pravde do 1955. godine. Uhvaćen je na granici s Austrijom, u pokušaju bjekstva i doveden u Veliku Kladušu, gdje je osuđen na smrt vješanjem. Kazna je izvršena u Banjaluci.
Malo ko svrati, hramu je neophodna obnova
Nakon Drugog svjetskog rata, u Kladuši su službovali sveštenici Nemanja Vidić, Ilarion Knežević, Nikola Diklić, Slavoljub Galović, Jovo Zeljković, Dojčin Stojanović… Danas u ovu crkvu dolazi mali broj vjernika jer su Srbi iz kladuškog kraja tokom posljednjeg rata masovno izbjegli u Srpsku i Srbiju. Njihova sela su opustošena. Ovdje dolaze samo povremeno, najčešće ljeti, kako bi posjetili svoja groblja i upalili svijeće pokojnicima, kaže Mile Grmuša, koji se iz Bosanske Bojne odselio u Futog. Okupljanja Srba iz Velike Kladuše u crkvi su najčešća za hramovnu slavu, Svetog Georgija, podsjeća sadašnji paroh Aleksandar Bjeličić. Kaže da je crkva u lošem stanju i da je neophodna njena obnova.
Specijalno za „Politiku” Milan Pilipović
