Nakon stravične zime 1916. godine i povlačenja preko Albanije, malo ko je u svijetu vjerovao da Srbija još uvijek postoji.

Zemlja je bila okupirana, narod na umoru, a vlada i kralj rasijani po Evropi. Ipak, sredinom septembra 1918. godine sve se promijenilo.

Kada je Austrougarska napala Srbiju 1914. godine, Srbija je odgovorila žestoko i hrabro. Ipak, do 1915. pred njom se postavila samo jedna opcija – povlačenje.

S vojskom, vladom i ostarjelim kraljem Petrom bježao je i narod. Put je vodio preko nepristupačnih predjela Albanije, a zima i hladnoća su se pobrinule da se povlačenje pretvori u golgotu u kojoj je stradao nezapamćen i nikada konačno utvrđen broj ljudi, piše „Istorijski zabavnik.“

Slučaj nezapamćen u istoriji

Bio je to jedinstven slučaj u istoriji – cijela vlada, kralj, skoro cijela vojska i ogroman broj civila – faktički cijela jedna država, povukla se sa svoje teritorije i nastanila na drugoj – na grčkom ostrvu Krfu.

Iako je poslije toga malo ko vjerovao u srpski oporavak, ovo nije bio kraj! Vojska koja je stigla na Krf iskoristila je vrijeme za odmor i oporavak i već od aprila 1916. godine polako je upućivana na ratište kod Soluna gdje su se već nalazile francuske i britanske trupe.

Ironično, Solunski front je u Prvom svjetskom ratu nastao kao pokušaj Saveznika da pomognu Srbiji u jesen 1915. Jedinice su došle prekasno i u nedovoljnom broju da spriječe pad Srbije, a nakon toga ratište je smatrano sporednim i skoro nebitnim.

Vjerovalo se da će rat bili odlučen na Zapadu i da će tamošnji pobjednik biti i pobjednik u Velikom ratu. S druge strane, Solunski front je nakon početnih borbi ostao prilično stabilan na dijelu od albanske granice do rijeke Strume.

Tako je bilo sve do 1918. godine, dolaska američkih jedinica i velike savezničke ofanzive.

Proboj

Na Solunskom frontu bile su okupljena velika Saveznička vojska. Bilo je i brojnijih i spremnijih jedinica, ali ne i motovisanijih od srpskih. Domovina je sanjana, o njoj se stalno pričalo, o Srbiji su pjevane pjesme… Kada je proboj konačno počeo, srpsku vojsku više niko nije mogao da zaustavi!

– Ulazak SAD u Prvi svetski rat i dolazak američkih trupa na Solunski front mnogo je doprineo uspešnom proboju. Ipak, izveštaji iz onog vremena govore o tome da su srpski vojnici marširali po 17 sati dnevno i da su išli takvim tempom da ih je i konjica teško sustizala. To jeste možda preuveličano, ali dobro ilustruje želju Srba da što prije stignu do domovine u kojoj nisu bili tri godine – ističe istoričar Dobrica Jovičić i dodaje da je upravo taj juriš doveo do velikih stradanja srpske vojske, koju je, kada je jednom krenula, bilo teško kontrolisati.

Bugari

Poslije trodnevne ofanzive Prva i Druga srpska armija, uz pomoć dvije francuske divizije, probile su Solunski front 17. septembra 1918. godine, a Nijemci i Bugari bili su primorani da se povuku. Nakon nedjelju dana trupe su prešle Vardar, čime je put ka Srbiji otvoren.

Nakon proboja Solunskog fronta iz rata je izbačena vojska od 700.000 vojnika, a Njemačka je naredila opšte povlačenje. Car Vilhelm je, ogorčen, poslao telegram bugarskom caru: “62.000 srpskih vojnika odlučilo je rat. Sramota!”

Ostalo je zabilježeno da su bugarski vojnici, vidjevši srpske vojnike, za koje su mislili da su gotovi još 1915. godine, kako jurišaju, bacali oružje i bježali vičući kako “idu mrtvi”!

 – Srbi su veoma brzo stigli do Niša i tek su tu naišli na veći otpor. Krajem septembra kapitulirala je Bugarska, što je bio ogroman udarac za Centralne sile i svakako je ubrzalo kraj Prvog svjetskog rata – kaže Jovičić.

Nestvarni podaci

U nezaustavljivom jurišu srpska vojska je, ne žaleći živote i ne gledajući na gubitke, za 45 dana prešla oko 600 kilometara, potiskujući neprijatelja i oslobađajući zemlju. Prvog dana novembra srpska zastava se ponovo zavijorila i u Beogradu.

Borbe su u Prvom svjetskom ratu okončane 11. novembra 1918. godine. Svijet je u tom trenutku već slavio, a u godinama koje su uslijedile proučavana je strategija i davane zasluge mnogima.

Ipak, vjerovatno najiskreniji komentar povodom savezničke pobjede bio je onaj koji je londonski “Mančester gardijan” dao neposredno nakon Velikog rata: “Ma koliko bila velika uloga Francuza u pobjedi, danas cijeli svijet misli na Srbiju”.