Vojska Republike Srpske (VRS) nije zaboravljena. I danas ona živi u djelima, postignućima, zapisima, preživjelim borcima i u svima nama koji znamo koliko je koštala ova sloboda i koji se molimo da mir vječno traje.

Iza tih riječi stoje nekadašnji pripadnici VRS i njeni današnji čuvari u okviru Oružanih snaga (OS) BiH koji su pred obilježavanje ovogodišnjeg 12. maja, odnosno 33 godine od formiranja VRS, istakli da taj datum vrijeme ne može da izbriše.

Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma 21. novembra 1995. u američkoj državi Ohajo, kojim je stavljena tačka na krvavi sukob, VRS nije ugašena, ali jeste deset godina kasnije. Prestala je da postoji 31. decembra 2005, odnosno prvog dana 2006. godine, nakon reforme odbrane u BiH.

Od tada težak zadatak imaju pripadnici Trećeg pješadijskog (Republika Srpska) puka u OS BiH koji danas slave i dvije decenije postojanja. Osnovna uloga im je čuvanje uspomene na VRS. Na to ih obavezuju i imena i prezimena na zidovima spomen-sobe u banjalučkoj kasarni "Kozara", odakle godinama u tišini odjekuju riječi da oni otadžbini ništa ne duguju jer su dug svojim životima platili, uz poruku "Čuvajmo slobodu koju su nam darovali da bi mogli u miru počivati". A stradalo ih je više od 23.000.

ODBRANA

Nakon prvih višestranačkih izbora 1990. najviše glasova su osvojile tri nacionalne stranke - SDA, SDS i HDZ. Tenzije su rasle iz dana u dan. Srbi su, prema sjećanjima svjedoka, preglasavani, gurani na margine, država za koju su se zalagali je pucala po šavovima. Spas je bio u osnivanju Skupštine srpskog naroda BiH u oktobru 1991, a 9. januara naredne godine proglašeno je formiranje Republike Srpske.

Rat je bio na pragu. Nakon nelegalnog referenduma Predsjedništvo BiH je 4. aprila, bez srpskih članova objavilo opštu mobilizaciju za cijelu BiH. Četiri dana kasnije proglašava stanje opšte neposredne ratne opasnosti, a 12. aprila Alija Izetbegović izdaje direktivu Glavnog štaba TO BiH o opštem napadu na kasarne JNA. Hrvatske i muslimanske vojne snage su već postojale, a srpska vojska zvanično je formirana, odlukom Skupštine, tog 12. maja 1992. godine u Banjaluci.

Predsjednik Boračke organizacije Republike Srpske Radan Ostojić i danas, 33 godine kasnije, tvrdi da je VRS nastala kao nasušna potreba za odbranu srpskog naroda, vjekovnih ognjišta, slobode i Srpske stvorene 9. januara kao izraza volje srpskog naroda i garanta njegovog opstanka.

- Odluku o formiranju vojske donijela je Skupština nakon referenduma o nezavisnosti BiH koji su organizovali muslimani i Hrvati, na kome Srbi nisu učestvovali, niza incidenata i propalih pokušaja da se kroz mirovne pregovore sačuva mir te izjave Alije Izetbegovića da će rizikovati mir za unitarnu BiH kao i odluke o povlačenju JNA čime je srpski narod ostao bez bilo kakve zaštite. VRS i njeni pripadnici su sa pripadnicima MUP-a u toku Odbrambeno-otadžbinskog rata herojstvom, junaštvom, patriotizmom, krvlju, dijelovima tijela i životima iscrtali granice Republike Srpske, odbranili srpski narod, njegovu slobodu i Srpsku, njen ustav i institucije - poručio je Ostojić za "Glas".

VRS je, kaže, krasilo jedinstvo, sloga, drugarstvo, herojstvo, odvažnost, duh patriotizma, nacionalni ponos.

- Nošeni kosovskim zavjetom, slobodarskom istorijom, herojstvom i junaštvom predaka odbranili smo slobodu i svetinju koja se zove Republika Srpska. Ponosni smo što smo bili pripadnici slavne vojske koja je u djelo sprovela istorijsku težnju i san mnogih generacija srpskog naroda da se sa lijeve obale rijeke Drine stvori formalno-pravna tvorevina koja će srpskom narodu garantovati opstanak, da stvorimo i odbranimo Republiku Srpsku. Danas, dužni smo da spomenemo komandanta generala Ratka Mladića, čovjeka koji je u najtežim trenucima za srpski narod stao na čelo njegove vojske, naučio nas da nesloga i podjele vode u sigurnu propast, a da sloga i jedinstvo garantuju pobjedu i opstanak - rekao je Ostojić, uz poruku da Srbi Treći puk i njegove pripadnike doživljavaju kao puk Vojske Republike Srpske.

PATRIOTIZAM

Treći pješadijski (RS) puk je jedan od tri pješadijska puka u OS BiH koji njeguje vojno nasljeđe i identitet Vojske Republike Srpske.

Dan puka je upravo 12. maj, u znak sjećanja na datum kada je Skupština srpskog naroda u BiH 1992. odlučila da osnuje oružane snage, a onako kako i dolikuje obilježavaju i Vidovdan, kao krsnu slavu.

Brigadir i komandant Puka Goran Maksimović ističe da Puk čuva vojno nasljeđe i tradiciju naroda i vojske Srpske.

- Odgovornost, obaveza, patriotizam i posvećenost Puka u očuvanju nasljeđa i tradicije VRS, čiji smo bili pripadnici, obezbjeđuje efikasnu realizaciju zadataka. I ovu godišnjicu obilježićemo dostojanstveno, kako taj datum i zaslužuje. Danas nas sve ujedinjuje osjećaj radosti, ponosa, tuge, zahvalnosti i neizmjernog poštovanja prema generaciji koja je sačuvala slobodu našeg naroda - poručio je Maksimović  za "Glas" uoči ovogodišnjeg 12. maja.

Puk je nosilac Ordena Nemanjića, kojim ga je odlikovao predsjednik Srpske za postignute rezultate u njegovanju tradicije, što predstavlja i veliki podsticaj i veliku odgovornost.

- Odlikovanje je teško dobiti, ali još teže ga je nositi. Pamtimo lekcije istorije. Puk će časno, ponosno i beskompromisno nastaviti sa izvršenjem svojih zadataka - rekao je Maksimović.

Svako obilježavanje Dana VRS, ali i svaki dan je prilika da se poklonimo našim starijim i da im pokažemo kako nismo zaboravili da su bili bolji od nas.

- Naša pravoslavna vjera nas uči da nema na ovom svijetu veće žrtve nego prinijeti svoj život na oltar otadžbine, položiti ga za svoje bližnje i svoj narod zato nemamo pravo na zaborav, mada ostaje strah i zebnja da li smo žrtvu razumjeli. Naša sloboda plaćena je skupo, životima više od 35.000 kako vojnika tako i civila, čija su imena ispisana na zidovima spomen-sobe. Sloboda za naš narod nije samo riječ, samo stanje, to je pitanje života jer ništa je sa slobodom sve, a sve je bez slobode ništa. Svojom slobodom ne želimo da ugrožavamo ničiju slobodu, ali svoju ne damo i branićemo je. Podvig i požrtvovanje sinova Republike služe kao podstrek i putokaz na putu sloge i jedinstva i istovremeno nas uče i opominju da imamo pravo da se borimo i opstanemo, i da samo tako, spremni dočekamo vrijeme koje dolazi - istakao je komandant Trećeg puka uz poruku da mlade generacije nemaju čega da se stide, već se, naprotiv, djelima predaka mogu ponositi.

AMBLEMI

U Srpskoj teško da ima kuća koja u to vrijeme nije poslala barem po jednog borca na branik otadžbine, a danas u nekima od njih gomilaju se amblemi koje su na uniformama nosili srpski heroji.

VRS je, naime, opšti amblem koji su sve jedinice imale, ali su i jedinice pravile svoje ambleme da bi bili prepoznatljivi unutar same vojske. Jedan kolekcionar koji vodi i profil "Vojska Republike Srpske" na "Instagramu" za "Glas" priča da je imao nekoliko amblema od oca koji je bio pripadnik VRS, ali je sve počelo od 2019, kada je sasvim slučajno od prijatelja dobio par amblema.

-  Za kratko vrijeme sam skupio oko 100 amblema vojske koja je imala oko 62 brigade i nekoliko samostalnih jedinica, ali nisu sve imale ambleme. Ja pokušavam da nađem par amblema brigada Prvog krajiškog korpusa, ali najviše bih volio da u kolekciji imam amblem "Vukova sa Vučijaka" - istakao je ovaj kolekcionar.

Smatra da se i skupljanjem amblema baštini i čuva Vojska Srpske.

-  Dosta amblema smo sačuvali od bacanja i zaborava. Treba da što više u javnosti pokazujemo, bez stida i bojazni, šta je Vojska Republike Srpske dobro uradila da sačuva svoj narod - zaključio je.

Centralna manifestacija povodom obilježavanja 33 godine od formiranja VRS i 20 godina postojanja Trećeg pješadijskog Republika Srpska puka najavljena je za danas u kasarani "Kozara" u Banjaluci.

KAKO JE POČELO

Glavni štab VRS je formiran u Crnoj Rijeci, ispod Javor planine kod Han Pijeska, dan prije nego što je Skupština donijela odluku o formiranju vojske.

- Formiran je kao stručni organ. Eto, za početak bilo je nas 12 "žigosanih" koji smo tog 11. maja formirali okosnicu Glavnog štaba Vojske Srpske Republike BiH, kako se tada zvala prva srpska država zapadno od Drine. U avgustu država mijenja ime u Republika Srpska, pa tim i vojska dobija naziv Vojska Republike Srpske. Zadatak nas dvanaestorice je da toj državi stvorimo oružanu silu koja će je odbraniti i izboriti se za njeno međunarodno priznanje. Te noći smo izdiskutovali mnogo pitanja i donijeli dvadesetak zaključaka o tome kako početi, ali i voditi nametnuti rat - zapisao je general Manojlo Milovanovića koji je u jednom od svojih radova napisao da je dobro što nijedna jedinica VRS nije prva počela borbeno dejstvo, a da prethodno nije izazvana od strane neprijatelja.

General Ratko Mladić je 12. maja otišao na Skupštinu u Banjaluku, određen je za komandanta i tako je počelo.

11. maj 1992. - formiran uži dio Glavnog štaba

12. maj 1992. - Skupština usvojila odluku o osnivanju vojske

28. jun 1992. - položene zakletve

1. januar 2006. - VRS prestala da postoji

Autor: Vedrana Kulaga Simić