Alfred Drajfus, francuski artiljerijski oficir, osuđen je 22. decembra 1894. prije 130 godina, što je bio početak poznate afere koja je ostavila trajne političke posljedice. Drajfus je bio je žrtva optužbe za špijunažu, a iako se osjećao kao Francuz, s jasnim patriotskim nabojem, antisemitske predrasude su ga apriori osudile.

Osuđen je, ražalovan pred strojem uz teatralno poniženje, i upućen na izdržavanje kazne u Gijanu, tada ozloglašenu kažnjeničku koloniju. Smješten je u izolaciju na Đavoljem ostrvu, što je bio poseban vid represije, bez mogućnosti komunikacije s bilo kim. Pošto je uhapšen 15. oktobra 1894. do 5. decembra Drajfus je držan u samici, bez kontakata s bilo kim, bez advokata.

Paralelno, njegova porodica je zastrašivana uz naglasak da se ne smiju obraćati javnosti. Proces pred vojnim sudom, započet je 19. decembra. Sud je bio do te mjere tajnovit da ni optuženi ni njegov advokat nisu znali detalje optužbe. Pojavili su se navodni dokazi, lažni svjedoci kakvi bi teško bili prihvaćeni pred redovnim sudom.

Nekoliko dana potom, 22. decembra kapetan Drajfus je proglašen krivim za izdaju. Osim trajnog, doživotnog progonstva određena mu je kazna degradacije. Pred postrojenim pariskim garnizonom ražalovan je. Sa uniforme su otkinuta sva obilježja ranga, njegova oficirska sablja je teatralno slomljena.

U ruke francuke vojne obavještajne službe prethodno je dospjela izvjesna bilješka. Najčešće se ističe da ju je pribavila madam Bastijan, žena koja je održavala njemačko poslanstvo i koja je redovno pretresala korpe sa otpacima, da bi zapise dostavljala francuskoj službi. Prema njemačkim izvorima taj papir je u ruke Francuza dospio preko obaveštajca koji je pratio delatanosti njemačkog vojnog atašea Maksimilijana fon Švarckopena. Prvi grafolog koji je uporedio rukopis sa Drajfusovim našao je da autor nije ista ličnost.

Francuski vojni istražioci su potom potražili drugog koji je potvrdio istovjetnost rukopisa. Hartija je inača sadržala nešto okvirnih podataka vezanih za inovacije u artiljeriji koje priprema francuska vojska poput pominjanja novorazvijenog hidrauličnog uređaja koji je poboljšavao efikasnost artiljerije. Kontraobavještajno odjeljenje francuske vojske, koje je tada vodio potpukovnik Žan Sander, manje-više neskriveni antisemita, odlučilo se potom da je vjerovatni izvor kapetan Drajfus.

Bio je artiljerijski oficir, na službi je bio u Generalštabu, i vjerovatno najvažnije, bio je Jevrejin. Potom je utvrđena navodna sličnost njegovog rukopisa sa onim koji se nalazio u zapljenjenom zapisu. Sticaj okolnosti je htio da je avgusta 1896, na čelo Drugog odjeljenja, odnosno Statističkog odsjeka, francuske vojne obavještajne službe, dospio potpukovnik Žorž Pikar, koji u prvo vrijeme nije sumnjao u krivicu Alfreda Drajfusa.

Radeći redovan posao, odnosno istražujući sumnjivo ponašanje jednog oficira uočio je, upoređujući rukopise, da je krivac za optužbu pripisanu kapetanu Drajfusu upravo ličnost koju istražuje. Grafolog, koji je prethodno zaključio da je inkrinisani dokument pisao Drajfus, uz nešto svjesne mimikrije, s ciljem prikrivanja, odmah je potvrdio da je pravi autor rukopisa novootkriveni izdajnik. Pikar je ustanovio je da je izvor obavještajnih podataka Njemcima bio major Esterhazi. Iako izdanak više generacija vojnih lica, Estrehazi je bio znan po neurednom životu i finansijskim nevoljama.

Ispostavilo se, međutim, da pretpostavljeni pukovnika Pikara, dakle sam vrh francuske vojske nisu nalazili da je revizija procesa dobra ideja. Šta više, insistirali su da se stvar zataška. Procjena je bila da bi to dodatno narušavalo ugled vojske. Alfred Drajfus ispostavio se kao prikladan „žrtveni jarac”. Pošto nije pokazao oduševljenje naloženim potpukovnik Pikar je ućutkan premještajima prvo na istok zemlje, pa u Afriku, Alžir, zatim Tunis. Francuska javnost bila je međutim uskomešana. U štampu su procurila tumačenja koja su dovodila u pitanje zvaničnu verziju o izdaji kapetana Drajfusa.

Od novembra 1896. vođene su oštre debate. Dio medija je otvoreno tvrdio da je Drajfus žrtva predrasuda prema Jevrejima, antisemitizima. Francuska republika je formalno bila zemlja građanskog modela potpune ravnopravnosti nezavisno od porijekla. U stvarnosti nasljeđene predrasude su opstajale. Posebnu težinu slučaju Drajfus davala je činjenica da je izdaja vršena u korist Njemačke. Dodatno omrznute pošto je Francuska poražena u Francusko pruskom ratu 1870/1871, kada je izgubila Alzas i Lorenu u korist Pruske, odnosno Njemačke.

Da paradoks bude potpun, Albert Drajfus, sa porodicom, rodni Alzas napušta pošto je on pripojen Pruskoj. Bila je to inače dobrostojeća jevrejska kuća. Albertov djed bio je uspješan trgovac, otac industrijalac tekstila. Njegovi redovni prihodi po osnovu porodičnog nasljeđa desetinama puta su prevazilazili oficirsku platu. Otuda je optužba za rad za stranu službu, iz materijalnih razloga kako je uobičajeno, bila dodatno besmislena. Čak je i njegova supruga bila kći uspješnog pariskog juvelira. Šta više, Albert Drajfus je u vojnu službu i stupio iz patriotskih razloga pošto je njegov rodni Alzas zaposjela omrznuta Njemačka.

U vojsci Francuske se inače u to vrijeme nalazilo približno 300 oficira jevrejskog porijekla, među njima i desetak generala. Sticaj okolnosti je međutim bio da je u tom periodu u Generalštabu antisemitsko raspoloženje prevladalo. Pošto su u javnost procurile sumnje da je pravi izdajnik bio Esterhazi, održan je tajni, dvodnevni, vojni proces, na kojem je oslobođen. Iako vjerovatno svjesni da su greškom osudili nevinog, vojni vrhovi nalažu da se stvarni krivac oslobodi. Esterhazi je ubrzo pobjegao u Britaniju gdje će ostati do kraja života. Vojni zvaničnici koji su optužili i osudili Drajfusa čvrsto su stajali na stanovištu da se nova blamaža mora izbjeći, nezavisno od nevinih žrtava.

Uslijedio je međutim pritisak javnosti, pisac Emil Zola užasnut oslobađanjem Estrehazija objavio je 13. januara 1898. otvoreno pismo javnosti, naslovljeno „Ja optužujem” u listu L'Aurore, koji je inače vodio Žorž Klemanso, potonji predsjednik vlade Francuske. Optužnicu je Zola nazvao „spomenikom pristrasnosti”, „jednim od najgorih pravnih zločina u istoriji”. Direktno je prozvano niz visokih zvaničnika. Iako je efekat Zolinog obraćanja postignut, on sam je potom bio žrtva sudskog procesa na kojem je osuđen pa je, po savjetu advokata, izbjegao preko granice, gdje će provesti godinu dana.

Njegov hrabri advokat Fernan Labori je tokom procesa doživio atentat, srećom bez tragičnih posljedica. I potpukovnik Žorž Pikar je bio žrtva montirane sudske presude, zbog objelodanjivanja službene tajne. Izvjesno vrijeme proveo je zatočen. Čak i pošto je održano drugo suđenje, nakon što je kapetan Drajfus povučen iz Gijane, on je ponovo proglašen krivim 1899. na procesu u Renu, uprkos dokazima. Usljed pritiska javnog mnjenja, predsjednik Emil Lube ga je, nakon dugog oklijevanja, ipak pomilovao, čime nije narušena vojna sudska odluka.

Brojne ugledne ličnosti Francuske oglašavale su se podrškom Drajfusu, tražeći reviziju procesa, kao Anatol Frans, Šarl Pegi, Sara Bernar, Anri Poenkare, Marsel Prust, Lusijen Hera, Šarl Andler, Viktor Berar, Emil Dirkem, razume se Žorž Klemanso. Konačno, sudska presuda apelacije kojom je dokazna njegova nevinost donijeta je tek jula 1906. Vraćen je potom u vojsku, pa penzionisan naredne godine usljed narušenog zdravlja kao posljedica petogodišnje teške robije.

Aktivirao se ponovo kada je izbio Prvi svjetski rat. Učesnik je borbi na Verdenu 1916. Iz rata je izašao s činom potpukovnika. Dobitnik je ordena Legije časti. Godine 1908. upravo dok je prisustvovao prigodnoj svečanosti polaganja posmrtnih ostataka Emila Zole u Panteon, gdje leže brojne velike ličnosti francuske istorije i kulture, bio je žrtva atentata, srećom bez težih posljedica.

Zola je inače umro septembra 1902. usljed neispravnog, zapušenog, dimnjaka. Pariski Liberasion objaviće, 1953. godine, svjedočenje, na samrti, jednog francuskog građevinskog radnika, da je ubio Emila Zolu, zatvorivši dimnjak na kući. Slučaj Drajfus ostao je do naših dana karakterističan pokazatelj kako ukorenjene, ma koliko besmislene, predrasude, katkada narušavaju same temelje društva.

Teodor Hercl će upravo pod utiskom Afere Drajfus izgraditi Cionistički pokret, ubjeđen da je jedino rješenje za takozvano jevrejsko pitanje stvaranje samostalne države, prenosi Tanjug.