Jugoslovenski dinar, hrvatska kuna, bosanski dinar, hiperinflacija i novčanice sa 13 nula i dnevne stope inflacije od oko 37%, situacija je sa kojom se trebalo da se pozabavi prvi guverner Centralne banke Bosne i Hercegovine (CB).

Bosna i Hercegovina je tada imala 76 banaka i tri sistema plaćanja, oko 4,5 miliona stanovnika, 16 parlamenata i 167 ministara na različitim nivoima. Svaki od tri naroda je koristio svoj novac koji je, zbog hiperinflacije, sve manje vrijedan. Kompromis je pronađen u Njemačkom marki (DEM) koja je bila prihvaćena među sva tri naroda, a veliki iznosi novca su čuvani ispod kreveta, u jastucima, zbog nepovjerenja u banke.

Rješenje ove situacije je povjereno Novozelanđaninu Piteru Nikolu, koji dolazi iz države koja vijekovima nije ratovala. Za poziciju guvernera ga predlaže Međunarodni monetarni fond (MMF), a imenovanje je trebalo potvrditi od strane predsjednika tri države na odvojenim sastancima, što se i desilo te Piter Nikol dolazi na mjesto guvernera CB Bosne i Hercegovine 1997. godine. Tu se zadržao narednih sedam godina.

Na dizajnu novčanica je radio zajedno sa svojom suprugom, te su zamolili francuske stručnjake da naprave modele novčanica koji će, za motive, imati lica književnika iz BiH te njegov potpis. Konvertibilna marka, nazvana po uzoru na Njemačku marku, u koju je narod imao povjerenje, (oznaka: KM, kod: BAM) je tako postala nacionalna valuta od 1998. godine zamijenivši bosanskohercegovački dinar (BAD) po kursu od 1 KM = 100 BAD. Stoti dio KM je pfenig (F). KM je vazana za euro pravilima valutnog odbora i fiksnim kursom od 1 KM = 0,51129 € odnosno 1 € = 1,95583 KM te je tako svaka izdata novčanica imala pokriće u eurima. Novčanice u apoenima od 50 F, 1, 5 i 10 KM su puštene u opticaj u prvoj seriji sa nominalnim datumom izdavanja 22. juna 1988. godine. Ubrzo nakon toga, 27. jula su puštene i novčanice sa apoenima od 20, 50 i 100 KM. Sve ove novčanice su proizvedene u dvije varijante za svaki od entiteta. Novčanica od 200 KM je puštena u promet 15. maja 2002. godine u jednoj varijanti za cijelu teritoriju države. Novčanice od 50 F, 1, 5, 10, 20, 50 i 100 KM štampane su u francuskoj štampariji Francois-Charles Oberthur, Fidnicar u Parizu, a novčanica od 200 KM u austrijskoj štampariji Österrichische Banknoten und Sicherheitsdruck GmbH (OeBS) u Beču. Novčanice od 50 F, 1 i 5 KM su povučene iz opticaja i upotrebljavaju se u apoenima kovanog novca. Prva serija kovanog novca KM u apoenima od 10, 20 i 50 F je puštena u opticaj 9. decembra 1998. godine, u apoenima od 1 i 2 KM 31. jula 2000. godine, te apoeni od 5 F i 5 KM 5. januara 2006. godine.Svi apoeni se izdaju u jednoj verziji za cijelu BiH.

Danas, više od dvije decenije od kada je konvertibilna marka zaživjela u BiH, dileri valutama više ne zarađuju kao prije, ali ni ljudi ne zarađuju mnogo više. KM ostaje zdrava i široko korišćena valuta, bankarski sistem je takođe jak, a posluje i mnogo manje banaka. Većina njih je u vlasništvu jakih stranih banaka, a većina posluje na teritoriji cijele zemlja i stanovništvo im vjeruju i koriste. Kao jedini bankar svoje države sa iskustvom rada u državi Jugoistočne Evrope, Piter je postao međunarodni bankarski konsultant. Danas, kada više nije aktivan, kaže da je spreman reći kako je političko funkcionisanje BiH danas veoma slično onome koje je bilo kada je prvi put stigao u BiH, te davne 1997. godine, što vidi kao razočaranje. Izgled novčanica i kovanica koji su u opticaju, kao i onih koje su povučene iz opticaja, je moguće pogledati na stranici CB.

Piše: Ratko Milošević, dipl. ekonomist