Počevši od Rista Jeremića, prvog domaćeg hirurga u BiH, preko Igmanskog marša i liječenja promrzlih boraca, zahvaljujući čemu je nakon Drugog svjetskog rata izgrađena moderna bolnica, pa do Boriše Starovića, utemeljivača Medicinskog fakulteta, i generacija novih hirurga odškolovanih na ovom fakultetu, traje neobična i plodotvorna veza Foče i hirurgije.
U godini velikih jubileja- 130 godina prvog Sokola u BiH i 30 godina Medicinskog fakulteta, rame uz rame u centru Foče minulog ljeta mjesto su zauzele biste dvojice velikana- Jeremića i Starovića.
Jeremić je, još kao student medicine, davne 1893. godine osnovao Fočanski soko, prvo takvo društvo u BiH, a tačno 100 godina kasnije Starović je, zajedno sa kolegama izbjeglim iz Sarajeva, u gradu na Drini i Ćehotini pokrenuo Medicinski fakultet.
Obojica su bili veliki hirurzi, univerzitetski profesori, akademici i veliki pregaoci u očuvanju narodnog zdravlja i srpskog imena u BiH.
Mada je kao ljekar radio u drugim sredinama, Jeremić je pokretanjem Sokola u svom rodnom gradu, društva koje je njegovalo tjelesne vježbe i predavanjima prosvjećivalo šire narodne mase kako da očuvaju zdravlje, bio preteča sistemskog zdravstenog obrazovanja u kojem Foča danas ima važnu ulogu.
Osnivači Sokola, Risto Jeremić stoji prvi slijeva, Fotografija iz Muzeja Stare Hercegovine
Na razvoj modernog zdravstva u Foči presudnu ulogu imala su dešavanja u Drugom svjetskom ratu. U Foči je 3. februara 1942. godine formirana Centralna bolnica Vrhovnog štaba Narodnooslobilačke vojske Jugoslavije i Partizanskih odreda Jugoslavije /NOV i POJ/ za liječenje boraca promrzlih u Igmanskom maršu, što se smatra začetkom Vojnomedicinske akademije.
Savremena VMA će nastati nakon rata u Beogradu spajanjem Glavne vojne bolnice nastale u Foči sa Higijensko-epidemiološkim zavodom i Sanitetskom oficirskom školom u jednu cjelinu. Beograd je tako dobio danas čuvenu VMA, a u Foči je tadašnja velika država izgradila modernu bolnicu u spomen na Igmanski marš, ali i u znak zahvalnosti narodu Foče, koji je 1942. prihvatio promrzle borce.
Rukovođenje novoizgrađenom Bolnicom, koja je svečano otvorena 3. jula 1958. godine u prisustvu predsjednika Jugoslavije i Egipta- Tita i Nasera, povjereno je hirurzima jevrejskog porijekla, koji su došli iz Zenice, prvo Adolfu Goldbergeru, a zatim njegovom sinu Aleksandru, čuvenom Pubi.
Za 15 godina Pubinog rukovođenja izgrađena je poliklinika, više paviljona i zgrada srednje medicinske škole, čime je on od ove ustanove stvorio u okvirima tadašnje Jugoslavije veliki i važan zdravstveni centar.
Ta činjenica je početkom devedesetih godina, kada je u građanskom ratu nestala zajednička država, rukovodila srpske univerzitetske profesore prognane iz Sarajeva da baš u Foči nastave rad Medicinskog fakulteta.
Fotografija iz knjige Marka Popovića o fočanskim Jevrejima
Presudnu ulogu u tom procesu imao je dotadašnji dekan Medicinskog fakulteta u Sarajevu, svjetski poznati hirurg Boriša Starović, koji će postati prvi dekan novoosnovanog fakulteta u Foči.
Jedan od Starovićevih saradnika i prognanika iz Sarajeva, akademik Marko Vuković, takođe hirurg i jedan od predratnih direktora fočanske Bolnice, prilikom nedavne proslave tri decenije Katedre za hirurgiju, sa ponosom je istakao da je ovaj fakultet dao sedam akademika, više od bilo kojeg fakulteta u Republici Srpskoj, od kojih pet sa ove katedre, što samo po sebi govori o značaju fočanske hirurgije.
Foto iz monografije „Trideset godina Katedre za hirurgiju“
Nedavno objavljena monografija “Trideset godina Katedre za hirurgiju”, čiji je glavni urednik akademik Veljko Marić, nekadašnji dekan Medicinskog fakulteta u Foči, osim što detaljno prikazuje istorijat ovog fakulteta, daje osvrt i na trojicu velikih hirurga Rista Jeremića, Feodora Lukača i Aleksandra Goldbergera.
Činjenice da je Foča dala prvog domaćeg hirurga u BiH i jednog od prvih akademika sa ovih prostora Rista Jeremića, da je u ovom gradu rođen hirurg, univerzitetski profesor i jedan od osnivača Medicinskog fakulteta u Sarajevu Feodor Lukač, a da je Aleksandar Goldberger ovdje postavio temelje savremenog bolničkog liječenja, kao da su predodredile da ovaj grad jednog dana postane zdravstveni i univerzitetski centar.
Na Medicinskom fakultetu u Foči znanje danas stiču studenti iz više od 20 zemalja svijeta.
Piše: Igor Janković
