On je komponovao dva najpoznatija baleta na svijetu: „Labudovo jezero” i „Krcko Oraščić”.

Deset opera, tri baleta i sedam simfonija, da ne spominjemo brojne solo pjesme, koncerte, kantate, minijature za klavir i raznovrsna djela za orkestar i solističke instrumente – sve to čini ogroman opus Petra Iljiča Čajkovskog. Ovaj veliki kompozitor stvarao je u drugoj polovini 19. vijeka, u periodu koji se smatra „zlatnim dobom ruske muzike”.

Muziku učio od Mocarta i seljanke

Čajkovski je rođen 1840. godine u Votkinsku, gradu na Uralu, gdje je njegov otac poslat iz Sankt Peterburga da upravlja tamošnjom velikom livnicom (ova fabrika, inače, postoji i danas.)   

Sviranje i komponovanje kratkih pjesama bilo je dio kućnog obrazovanja mladog Petra. Osim toga, roditelji Čajkovskog bili su veliki ljubitelji muzike i kod svoje djece su razvili ovu sklonost. U kući je postojao neobičan instrument: male mehaničke orgulje koje su se nazivale „orkestrion”, koje je Petar volio da sluša kao dijete. Dječaku se posebno svidio Mocart. U svom dnevniku je kasnije zapisao da je „zahvaljujući njemu saznao šta je muzika”.

Časove klavira dječaku je držala Marja Paljčikova, koja je bila iz kmetske porodice. Istraživači još nisu sigurni kako je ona stekla muzičko obrazovanje, da li je u tome uspjela sama ili je spahija kome je pripadala primijetio njen talenat i platio joj časove.

Studije prava i strast prema pozorištu

Kada je Čajkovskom bilo 10 godina, on se sa majkom i sestrama preselio u Sankt Peterburg, gdje se ubrzo upisao u Imperatorsku pravnu školu.

Život u Sankt Peterburg se sasvim sigurno veoma razlikovao od života u provinciji. Mali Petar je odlazio u pozorište, koje je obožavao. Upravo tu je prvi put čuo kako zvuči veliki orkestar.

Njegov otac je angažovao Nijemca Rudolfa Kindingera kao privatnog učitelja klavira za Petra i on je dječaka počeo da vodi na koncerte. Ironično je da je Kindinger rekao ocu Čajkovskog da dječak nije posebno talentovan za muziku. 

Ali Petar je i dalje bio fasciniran muzikom. Kad je završio pravnu školu, dobio je službu u Ministarstvu pravde, ali je pozorište i dalje bilo njegova najveća strast. Sprijateljio se sa italijanskim solo pjevačem koji je radio u ruskom pozorištu i postao veliki ljubitelj italijanske opere.

Iako je Kindinger negativno ocijenio muzički potencijal Čajkovskog, njegov otac je predložio da Petar stekne muzičko obrazovanje. Tako je, kad mu je bila 21 godina, Čajkovski upisao Sanktpeterburški konzervatorijum, gdje je studirao kompoziciju.

Prve kompozicije i siromaštvo

Godine 1865. prvi put je javno izvedena jedna od kompozicija Čajkovskog. Bili su to „Karakterni plesovi” (kasnije je kompozicija promijenila naziv u „Plesovi sobarica”). Orkestrom je dirigovao lično Johan Štraus Mlađi i djelo je lijepo primljeno. Nakon toga orkestar Konzervatorijuma izveo je jednu od uvertira Čajkovskog u Mihajlovskom dvorcu za carsku porodicu. Čajkovski je tom prilikom dirigovao.

Ali i pored ovih uspjeha, masovno priznanje je izostalo. Čajkovski je napustio službu kako bi se posvetio muzici, pa više nije imao stabilne prihode. Ovako njegov biograf Nina Berberova opisuje taj dio njegovog života: „Nije imao novca, imao je dugove… Komponovanje nije dobro išlo i ponekad mu se činilo da ima samo jedan izlaz: da se vrati u državnu službu.”

Osim toga, Čajkovski je ostao sam u Sankt Peterburgu, dok mu se čitava porodica vratila na Ural. Prema Berberovoj, on je čak razmišljao o samoubistvu.

Putovanje u Evropu i Tolstojeve suze

Čajkovski je naredne godine završio Sanktpeterburški konzervatorijum i dobio poziv da predaje na Konzervatorijumu u Moskvi. Moskovski period mu je konačno donio željeni uspjeh.

Sprijateljio se sa kompozitorima „velike petorke” (koja je poznata i kao „moćna gomilica”). Među njima su bili i Modest Musorgski, Aleksandar Borodin i Nikolaj Rimski–Korsakov. Čajkovski je putovao po Evropi, gdje je često posjećivao pozorište. Oduševila ga je „Karmen” Žorža Bizea, a Vagnerova muzika ga je očarala. 

Postoji zanimljiva priča o izvođenju djela Čajkovskog. U konzervatorijumu je bio organizovan mali koncert muzike Čajkovskog specijalno za Lava Tolstoja, ali vratar nije prepoznao velikog pisca i nije htio da ga pusti u zgradu, jer je nosio valjenke (seljačke čizme od filcovane vune). Neko se ipak umiješao i zabuna je razrješena. Tolstoj je sjedio u prvom redu i muzika Čajkovskog, koji je tada još uvijek bio početnik, dirnula ga je do suza.

Slava i novi život

Sedamdesetih godina 19. vijeka Čajkovski je počeo da proučava ruski folklor. U ovom periodu napisao je muziku za predstavu po komadu Aleksandra Ostrovskog „Snjeguročka”; operu „Opričnik” čija se radnja dešava u vrijeme Ivana Groznog; operu „Kovač Vakula” (koja je kasnije prerađena i dobila novi naziv „Čerevički”); i jedan od svojih najboljih baleta, „Labudovo jezero”. Čajkovski je takođe prevodio libreta evropskih opera i radove zapadnih teoretičara muzike.

Ono što mu je konačno donijelo sveopšte priznanje bila je opera „Evgenije Onjegin”. Premijerno je izvedena na sceni glavnog carskog Mariinskog teatra u Sankt Peterburgu.

Čajkovski je smatrao da komponovanje treba shvatati prije svega kao zanat koji, po njegovom mišljenju, treba kompozitoru da donosi prihod. „Mocart, Betoven, Mendelson i Šuman su svoja besmrtna djela komponovali isto kao što obućar pravi cipele, tj. radili su iz dana u dan i najčešće po porudžbini”, zapisao je.

Kompozitorov život se promijenio. Počeo je da se kreće u visokom društvu i da provodi vrijeme sa članovima carske porodice. Često je sjedeo u carskoj loži u pozorištu, gdje su ga jednom predstavili caru Aleksandru III (koji je kasnije platio sahranu Čajkovskog). Često je putovao u inostranstvo, između ostalog, na premijerna izvođenja svojih kompozicija. Posjetio je čak i Sjedinjene Države i nastupio na otvaranju Karnegi hola u Njujorku.

I pored ovolikog uspjeha, Čajkovski nije imao svoju kuću. Stanovao je ili kod prijatelja ili po hotelima. Umoran od života vječitog putnika, iznajmio je kuću u Klinu, gradiću pored Moskve, gdje je proveo posljednje dvije godine života. Danas se u ovoj kući nalazi muzej posvećen velikom kompozitoru.

Čajkovski je umro od kolere, nakon što se u Sankt Peterburgu, u jeku epidemije, zarazio ovom bolešću. Ona ga je savladala za samo nekoliko dana. Kolera je inače bila kobna bolest za njegovu porodicu: od nje je umrla njegova majke, a otac mu je jedva preživio.

Brak i homoseksualnost

Čajkovski nije bio posebno srećan u svom privatnom životu. Godine1877.  oženio se Antoninom Miljukovom, koja je bila muzičar i bivša studentkinja Moskovskog konzervatorijuma. Poslije samo nekoliko nedjelja oni su se razišli. Imao je ljubavnu vezu sa belgijskom operskom pjevačicom Dezire Arto, a dugi niz godina se dopisivao sa Nadeždom fon Mek, koja mu je pružala finansijsku podršku.

Istovremeno Čajkovski je bio homoseksualac i to je bilo opšte poznato. Poslije njegove smrti pojavile su glasine da je Čajkovski izvršio samoubistvo iz straha da će mu biti suđeno zbog homoseksualnosti, ali njegovi biografi to odbacuju.

U sovjetskom periodu informacije o homoseksualnosti Čajkovskog bile su slabo dostupne čak i istraživačima, s obzirom na to da je homoseksualnost u Sovjetskom Savezu bila protivzakonita, a najpoznatiji ruski kompozitor nije mogao da bude kriminalac. U savremenoj Rusiji ovaj aspekt kompozitorovog privatnog života je tek relativno nedavno dobio na značaju, nakon što je snimljen film o njegovom životu.

Aleksandra Guzeva