Prije ravno 805 godina, septembra 1219, Sveti Sava je u Nikeji rukopoložen za prvog arhiepiskopa srpskog. To je opšte poznato, ali naša javnost ni danas nije svjesna da je tim činom ozvaničen prvi srpski ustav - Zakonopravilo. Ono je djelimično bila zbirka crkvenih propisa kakvi su romejskom carstvu nazivani Nomokanon, a razlikovala se jer Sava svojim zakonikom obuhvatio i norme građanskog prava.

- Sava Nemanjić je godinama sakupljao i prevodio grčke zakone da bi sačinio ovaj zbornik, bez koga se jednostavno nije moglo zamisliti buduće upravljanje Srpskom crkvom, čije je osamostaljivanje Sava strpljivo planirao i očekivao. Nomokanon je nastao kao preteča i simbol autokefalnosti, ali istovremeno, i njen čuvar i pravni utemeljitelj. Imati autokefalnost crkve bez nomokanona, u današnje vreme izgledalo bi kao imati državu bez ustava. Poseban značaj ovog zbornika je u tome što je on sadržao i brojne građansko-pravne norme kojima su se uređivali i odnosi u državi. Pretpostavlja se da je Sava u Nikeju 1219. godine doneo skoro gotov tekst, koji mu je poslužio kao jedan od aduta za sticanje autokefalnosti - naglasio je pravnik Petar Zorić u izuzetnom istraživanju "Zakonopravilo Svetoga Save i pravni transplanti".

Foto: rts.rs

On je utvrdio da je Sava prateći Nemanjinu ideju stvaranja samostalne države i crkve, već u tipicima nezavisnih srpskih "carskih manastira" Hilandara i Studenice pravio temelje Zakonopravila na osnovu koga je u Nikeji dobijena autokefalnost i koje je postalo uzor slovenskim pravoslavnim narodima.

- Zakonopravilo Svetog Save tokom 13. vijeka sve slovenske pravoslavne crkve postavile su u temelje svog društvenog ustrojstva, života i djelatnosti, najprije Bugarska crkva 1262, a potom je preko Bugarske svetosavski nomokanon dospio u Rusiju gdje je na Vladimirskom saboru 1274. godine bio usvojen kao zvanični kanonski zbornik Ruske Crkve. U Rusiji je Nomokanon dobio naziv Kormčaja knjiga jer je od početaka hrišćanstva Crkva izjednačavana sa brodom (rus.korablj) kojim se upravlja kormilom odnosno kojim upravlja krmar i koji plovi ka spasenju - navodi se u predgovoru prvog kompletnog prevoda Zakonopravila koji je objavila Mitropolija dabrobosanska i manastir Dobrunska rijeka.

Odbor za prevod Zakonopravila napravila je i SANU još 1951. zatim je taj posao prosljeđen Istorijskom institutu, koji je osamdesetih objavio prvu polovinu knjige, a druga zbog dugog parničenja još nije odštampana. To ilustruje odnos prema prvom srpskom ustavu, kojim je Sava u srednjem vijeku stvorio efikasnu pravnu državu sa prosvjetnim sistemom!

- Dogodilo se da je Savino najveće delo ostalo gotovo zaboravljeno, sem, u retkim krugovima naučnih poslenika koji su se predano i istrajno bavili njegovom zakonodavnom delatnošću - naglasio je Zorić.

On smatra da je Sava započeo prevođenje romejskih propisa i pisanje srpskog Zakonopravila bar 15 godina prije nego što je Srpska crkva dobila autokefalnost, čekajući pravi trenutak za njeno ostvarenje, jer u srednjem vijeku to nije bio samo vjerski čin, već vrhunski politički događaj. U vrijeme "simfonije države i crkve" proglašenje samostalnosti srpske arhiepiskopije sa sjedištem u Žiči značilo i formalno priznanje srpske države, naroda i jezika u "pravoslavnoj vaseljeni".

Savin protograf "arhiepiskopskih knjiga" čuvao se u Žiči vjerovatno do 1253. kada su Bugari sa Kumanima poharali tadašnji centar naše duhovnosti i državnosti, kaže Petar Zorić:

- Kako nijedan od ovih rukopisa nije sačuvan, o Savinom delu saznajemo iz kasnije nastalih prepisa koji svojim sadržajem ukazuju da imaju zajedničko poreklo sa osnovnim tekstom Savinog Zakonopravila.

Po mišljenju pravnika Sava je u manastirskim skriptorijumima i prije proglašnja u Nikeji naručio prepise Zakonopravila za svaku od novih srpskih episkopija da bi one odmah mogle da obavljaju svoju duhovnu djelatnost.

- Imenujući episkope, Sava je među svojim učenicima birao samo "časne muževe koji mogu upravljati ljude po božastvenom zakonu i po predanju svetih apostola", a onda im predaovao zakonske knjige, među kojima na prvom mestu, Nomokanon - ukazuje Zorić.

Piše: Boris Subašić