Atina, 11. aprila 1896. Sve je na nogama, uzbuđenje raste već pet dana otkako su otvorene prve Olimpijske igre u novom vijeku. Međutim, tog dana je posebno svečano, grčka štampa s neskrivenim simpatijama najavila je dolazak srpskog kralja Aleksandra Obrenovića, jedinog monarha koji dolazi na ove igre i to po pozivu grčkog kralja Jorgosa (Đorđa I).

Protokol je veoma pompezan, u pirejskoj luci gruvaju počasni plotuni, svuda špaliri vojske, sve je iskićeno cvijećem i grčko-srpskim bojama. Dok se srpska zastava podiže na visoki jarbol olimpijskog stadiona, vojni orkestar svira “Bože pravde”. U energičnom stavu, s desnim dlanom na šapki, jedan major iz pratnje srpskog kralja pozdravlja himnu. Nekih 20 godina kasnije, tokom Velikog rata, taj čovjek će, u činu vojvode, biti načelnik Štaba vrhovne komande srpskih trupa u Grčkoj. Da, bio je to čuveni srpski vojskovođa Živojin Mišić.

Iako sportisti Srbije nisu učestvovali na ovim igrama, srpski kralj je imao priliku da bodri jednog srpskog atletu, koji se takmičio u čak četiri sporta: rvanje, dizanje tegova, atletika i tenis. Taj mladi takmičar bio je Momčilo Tapavica, Srbin iz okoline Novog Sada, koji je tada nastupao za Ugarsku. Na tom stasitom momku sve je pucalo od snage, bio je inkarnacija svog epskog imenjaka vojvode Momčila. Pričalo se da je kao mladi gardista mogao optrčati dva-tri kruga oko strelišta noseći ispod pazuha dvojicu pitomaca. Tapavica je osvojio bronzanu medalju u tenisu, bio četvrti u rvanju i šesti u dizanju tegova. U kasnijem životu marljivo se posvetio svom osnovnom pozivu - arhitekturi, jedno od njegovih djela je impozantna zgrada Matice srpske u Novom Sadu.

Njegov sin Mirko bio je vaterpolista hercegnovskog “Jadrana”, a kćerka Jasna prva teniserka u tom gradu. Po nekim izvorima Tapavice potiču iz stare Hercegovine.

 Pariz

Druge Olimpijske igre održane su u Parizu od 14. maja 1900. godine. Ni na njima nije bilo sportista iz Kraljevine Srbije, no i ovom prilikom jedan Srbin je izborio medalju. U mačevanju, disciplina sablja, austrijski oficir Milan (Mihajlo) Neralić osvojio je treće mjesto. Kao i većina Srba sa Korduna, i on je izabrao vojni poziv, a poslije služenja u 26. karlovačkoj pukovniji ovaj mladi atleta iz Slunja prelazi u Vinernojštat, gdje postaje vojni instruktor mačevanja najvišeg ranga. Poslije je, osim mačevanja, podučavao i skijanje u Beču i Berlinu. Bio je odličan gimnastičar, plivač, alpinista, dizač tegova i skijaš, pri skoku u vodu izvodio je dvostruki salto. Smatran je jednim od najboljih mačevalaca Austrougarske, autor je i knjiga o mačevanju. Njegova medalja i danas se čuva u bečkom “Olympia Sportmuseumu”. Neralića u hrvatskoj literaturi, kao i mnoge iz ovog teksta, nazivaju Hrvatima i hrvatskim sportašima, iako nikada nisu nastupali za hrvatsku državu, niti pripadaju tom narodu. Ovaj tekst svakako ima prevashodnu funkciju da od zaborava otrgne velika srpska sportska imena, učesnike na ljetnim Olimpijskim igrama, ali i da ukaže na jednu poznatu tendenciju “pohrvaćivanja”  mnogih važnih etničkih Srba, pa i onih iz svijeta sporta.

Sve to ima za cilj potiranje istine o srpskom bitisanju, dostignućima i značaju na prostorima zapadno od Drine i sjeverno od Save i Dunava, što može proizvesti dalekosežne negativne posljedice. Hrvati su sportska nacija i trebamo poštovati njihove uspješne sportiste, ali valjda ništa manje i naše asove, koji su s ponosom nosili srpsko ime, doprinoseći afirmaciji svoga naroda, pa je zato naša obaveza da spriječimo otimanje njihovih rezultata kroz ove identitetske manipulacije.

 Sent Luis

Treće Olimpijske igre održane su od 1. jula do 23. novembra 1904. godine u Sent Luisu. Organizacija je bila vrlo traljava, a takmičenja su trajala mjesecima i zbog toga je izostao veliki broj učesnika sa strane. Većinu takmičara u tim uslovima činili su domaći sportisti, pa su ove igre često nazivane nacionalnim prvenstvom SAD.

 London

Srpski sportisti nisu učestvovali, kao ni na sljedećim, održanim u Londonu od 27. aprila do 31. oktobra 1908. No, to i nije baš sasvim tačno.

Pol Radmilović, kao takmičar Velike Britanije, osvojio je čak dvije zlatne medalje: jednu u plivačkoj štafeti 4h200 metara, a drugu kao kapiten vaterpolo reprezentacije, sa kojom će taj uspjeh ponoviti i na Igrama u Stokholmu 1912. i Antverpenu 1920. Pol, kojeg su u kući zvali Pavle, rođen je u Kardifu 1886. od majke porijeklom Irkinje i oca Antonija - Antona Radmilovića, koji je iz okoline Dubrovnika došao u Vels 1860. Njega britanski izvori negdje nazivaju Srbinom, a negdje Jugoslovenom. Po “dobrom” starom običaju, Hrvati ga svojataju kao svoga, iako genealogija ove hercegovačke porodice jasno govori o njenoj srpskoj pripadnosti. Sa druge strane, na popisu srpskih žrtava palih od ruke hrvatskih bojovnika tokom prethodnih ratova, našlo se i dosta Radmilovića. No, čiji god da je, ovaj veliki sportsmen zaslužuje veliko poštovanje, a njegov rekord od četiri zlatne olimpijske medalje održao se na Ostrvu sve do 2000. godine.

Da spomenemo i tzv. Olimpijske međuigre održane 1906. u Atini, na kojima je Đuro Stantić, Bunjevac iz Subotice, pod zastavom Mađarske osvojio zlatnu medalju u brzom hodanju na 3.000 metara. No, ove igre MOK ne računa kao zvanične.

Stokholm

 Naredne “redovne”, pete Olimpijske igre održane su u Stokholmu od 5. maja do 27. jula 1912. godine i na njima su prvi put zvanično učestvovali sportisti Kraljevine Srbije. Bili su to Dušan Milošević iz Stragara za trku na 100 metara i Dragutin Tomašević iz Petrovca na Mlavi za maraton. Njihovo učešće pratili su nevjerovatni incidenti, kao u filmskoj priči. Čim je rečeno “neka igre počnu”, razne nečasne igre su odmah počele. Milošević je prije trke otrovan i otpremljen u bolnicu, gdje je utvrđeno prisustvo arsena u krvi. Kasnija istraga nije razriješila ovaj slučaj, a u bolnici ga je lično posjetio i Pjer de Kuberten. I Tomašević je imao svoju dramu, u završnici maratonske trke nalazio se među vodećima, kada ga je grupa navijača izvukla sa staze i držala oborenog u kanalu, dok vodeći nisu izmakli. Naš olimpijski tim uložio je oštar protest, ali se sve završilo na tome. Na ovim igrama, za reprezentaciju Austrougarske nastupio je i Petar Milan Kokotović iz Plaškog, član rvačkog kluba “Wiener Sportverein” iz Beča. Ovaj Ličanin rođen je u uglednoj srpskoj porodici, koja je davala učitelje i sveštenike. Takmičenje je Petar završio sa dvije pobjede i dva poraza i odmah potom emigrirao u SAD, gdje je i preminuo u Čikagu 1968. godine.

 Antverpen

 Zbog Prvog svjetskog rata sljedeće, sedme Olimpijske igre su održane tek 1920. u Antverpenu od 14. avgusta do 12. septembra. Na njima se prvi put pojavila Kraljevina SHS, i to samo sa fudbalskom reprezentacijom. Ova ekipa, sastavljena po hrvatskim željama, neslavno je završila svoj debi. Odmah u prvoj utakmici potučena je od Čehoslovaka sa 7:0,  a potom su ih porazili i Egipćani sa 4:2 i, zbog kup-sistema, mogli su se odmah pakovati kući. Pored devet Hrvata i jednog Slovenca, samo jedan Srbin - Jovan Ružić je nastupio u obje utakmice i bio strijelac jednog gola protiv Egipta.

 Pariz

 Osme Olimpijske igre održane su u Parizu od 4. maja do 27. jula 1924, uz učešće sportista Kraljevine SHS u nešto većem broju. Fudbaleri su u dlaku ponovili nastup iz Antverpena i odmah nastradali sa 7:0 od Urugvaja, te tako završili takmičenje. Razlika je bila samo u tome što je ulogu jedinog Srbina u ekipi od Ružića preuzeo Dušan Petković-Senegalac.  Gorčinu ovog poraza ublažio je Slovenac Leon Štukelj sa dvije zlatne medalje u gimnastici, discipline vratilo i gimnastički višeboj. Zapažen nastup imao je Srbin Ličanin Nikola Grbić u rvanju grčko-rimskim stilom. Sa ukupno četiri pobjede bio je na korak od medalje. U odlučujućoj borbi protiv Šveđanina Vesterlunda “slučajno” su sudile švedske sudije i, uz ogorčeni protest publike, “navukle” pobjedu svom sunarodniku. Ovaj višestruki prvak Jugoslavije najduže je nastupao za klubove iz Sombora i Beograda, te za klub “Monte Grande” iz Buenos Ajresa, gdje je i preminuo 1973. Na ovim igrama imao je svoj dosta solidan debi još jedan lički Srbin - Veljko Narančić u bacanju kugle i diska. On će nastupati i u Los Anđelesu 1932, kada je nosio državnu zastavu, i u Berlinu 1936. godine. Kao jedini teniser nastupio je Novosađanin Đorđe Dunđerski. Ono što je za nas vrlo važno, na ovim igrama se prvi put pojavio jedan sportista iz Bosne i Hercegovine po rođenju i porijeklu. Srbin Aleksandar Aleksa Spahić je učestvovao u atletskom petoboju, pa iako je ostao bez značajnijeg plasmana, zaslužio je da se o njemu kao velikom šampionu kaže koja riječ više. Rođen je u Čapljini pred sam osvit XX vijeka, 1899. godine, i već sa 13 godina počinje trenirati sa čapljinskim i prebilovačkim Sokolima, gdje skreće pažnju na sebe. Kada je u Sarajevu upisao Trgovačku akademiju, odmah je postao i član Srpskog sportskog kluba (od '21. Slavija) i već 1920. postaje prvak Kraljevine SHS u bacanju kugle, a istovremeno nastupa i za fudbalsku ekipu Slavije. Narednih godina nižu se sami uspjesi koje ostvaruje u raznim klubovima, zbog studija i službovanja, od Zagreba i Beča, preko Pariza i Praga, do Beograda i Brisela. Pobjeđuje na prvenstvu Čehoslovačke 1921. i na Studentskim igrama u Rimu 1922, a na Državnom prvenstvu SHS 1923. prvak je u čak tri discipline: bacanje kugle i diska, te u skoku udalj, gdje postavlja državni rekord. Vlasnik je i jednog belgijskog rekorda u bacanju kugle. Čitav svoj život posvetio je sportu, prije no što je sklopio oči u Beogradu 1975.

Amsterdam

Na devetim OI u Amsterdamu od 28. jula do 12. avgusta 1928. Jugosloveni su takođe učestvovali. Fudbaleri su, uprkos značajnim promjenama u reprezentaciji, ponovo ispali u prvom kolu. Ovaj put izgubili su od Portugalije sa 2:1, primivši sa igračem manje drugi gol u 90. minutu. (Dvije godine kasnije hrvatski fudbaleri su učinili veliku uslugu jugoslovenskom fudbalu i bojkotovali reprezentaciju, pa je ona, sastavljena od srpskih “dunstera”, osvojila 3. mjesto na Mundijalu u Montevideu.) U nastavku Igara slovenački gimnastičari su nam ponovo osvjetlali obraz sa osvojenih čak pet medalja: pojedinačno veličanstveni Štukelj po jednu zlatnu i bronzanu, Primožič srebrnu, Derganc bronzanu i ekipno u višeboju bronzanu. Ostalo nije vrijedno pomena.

Los Anđeles

Desete OI su održane u Los Anđelesu od 30. jula do 14. avgusta 1932. No ovaj put, zbog daljine i velikih troškova, Jugoslovenski olimpijski odbor nije čekirao učešće. Uprkos tome, već pomenuti dr Veljko Narančić je krenuo put Amerike. Isto je učinio i zemunski profesor Vilim Mesner. Dio troškova podmirilo je Ministarstvo fizičkog vaspitanja, a ostalo su morali sami. Za igre ih je prijavio naš konzul u San Francisku Milivoje Naumović. Treba istaći da su im klubovi naših iseljenika davali podršku i priređivali oduševljene prijeme. Na samim igrama Narančić je ostvario solidan rezultat, dok je Mesner odustao.

Berlin

Jedanaeste OI održane su u Berlinu od 1. do 16. avgusta 1936. i bile su organizovane na izuzetno visokom nivou. Nacisti, koji su tri godine ranije došli na vlast, po svaku cijenu su htjeli pokazati industrijsku i tehnološku nadmoć Njemačke, ali i arijevsku superiornost svoje nacije i taj ideološko-propagandni narativ se osjećao na svakom koraku. Sagrađene su grandiozne građevine, uključujući monumentalni stadion za 110.000 gledalaca, a prvi put je takmičenje prenosila televizija. Od  srpskih takmičara u olimpijskom timu bili su: Vane Ivanović i Jovan Mitić, atletika; Aleksa Kovačević, bacanje kugle; Veljko Narančić, bacanje diska; Jelica Stojanović, bacanje koplja; Aleksandar Nikolić i Milivoje Radović, mačevanje; Vera Romanić, trčanje 100 metara; Dušica Radivojević, Dragana Đorđević i Olga Rajković, gimnastika; Lazar Jovanović, streljaštvo; Luka Ciganović i Bogdan Tošić, vaterpolo i drugi. Srebrnu medalju, jedinu za Jugoslovene, osvojio je ponovo nenadmašni Slovenac Leon Štukelj u gimnastičkoj disciplini krugovi. Kada se govori o našem timu, na ovim igrama najčešće se u prvi plan stavlja njihovo protivljenje nacističkoj propagandi i odbijanje da na ceremoniji otvaranja pozdrave Hitlera podignutom rukom, dok su Englezi i Francuzi to učinili.

Ova akcija se prvenstveno veže za ime Ivana Stevana Ivanovića, tadašnjeg prvaka države u preponskom trčanju na 100 i 400 metara, kasnijeg pisca, filantropa, brodovlasnika, britanskog oficira, svestranog sportistu i konačno političkog emigranta. “Feral tribjun” je ovako “izračunao” njegovo etničko porijeklo, 50 odsto Srbin, 25 odsto Austrijanac, 19 odsto Jevrej i šest odsto Hrvat, a on sam se uvijek osjećao Srbinom jugoslovenske orijentacije.

Bio je oštar kritičar Brozovog režima i zalagao se za uspostavljanje demokratskog poretka u Jugoslaviji. Bio je lični prijatelj Slobodana Jovanovića i drugih srpskih političara u emigraciji.

Ovdje je potrebno obratiti dužnu pažnju i na njegovog kuma Aleksandra Aleksu Kovačevića, takođe učesnika ovih igara. Ovaj Srbin, Nevesinjac, bio je jedan od naših najtrofejnijih sportista 30-ih godina. Sve je počelo pobjedom na Sokolskom sletu u Beogradu, kad mu je lično kralj Aleksandar stegnuo ruku i čestitao. Godine 1934. pobjednik je atletskog prvenstva Jugoslavije u bacanju koplja i kugle, u kojoj postavlja i državni rekord. Potom osvaja još četiri državna i pet balkanskih prvenstava. U Berlinu je, nažalost, ostao bez medalje. Postao je prijatelj Džesija Ovensa, koji će ga kasnije posjećivati u Londonu, a 1941. odmah stupa u odbranu otadžbine, pridružujući se Draži Mihailoviću na Ravnoj gori. Teško je ranjen 1943, a već sljedeće godine Nijemci ga u Hercegovini zarobljavaju i interniraju u logor Osnabrik. Poslije rata ne može i ne želi pod komunističku vlast i uz pomoć  pomenutog Vaneta Ivanovića nastanjuje se u Londonu. Umro je u emigraciji 1979. godine.

Bila bi nepravda ne spomenuti još jednog domaćeg sportistu u vezi sa berlinskim OI. Naime, sarajevski list “Jugoslovenska pošta” dana 16. jula 1936. javlja da je mladi rvač sarajevskog “Hajduka” Vojislav Ćuk od strane Jugoslovenskog olimpijskog odbora određen da učestvuje na OI u Berlinu, kao prvi i do sada jedini Sarajlija. Ćuk će učestvovati u juniorskoj konkurenciji, gdje će imati i treninge pod vođstvom specijalnih trenera u rvanju, kaže se na kraju. Treba reći da je i njegov stariji brat Svetozar ranijih godina za isti klub osvajao titule državnog prvaka u poluteškoj kategoriji. Na kraju treba pomenuti još i to da je u ime Olimpijskog odbora, general Svetomir Đukić podnio kandidaturu Kraljevine Jugoslavije za domaćina Ljetnih olimpijskih igara 1948, što je načelno i prihvaćeno. Međutim, vihor Drugog svjetskog rata pomeo je i tu državu i njen međunarodni prestiž i ambicije, ali ostale su požutjele slike, dokumenti i priče o srpskim olimpijcima kojima se možemo ponositi.

Piše: Dragan Mijović